De Vlaamsche School. Jaargang 22

Eclipsen.
(Vervolg van blz. 161.)

De maansverduisteringen kunnen niet plaats hebben dan na zonsondergang of vóór de opkomst der zon. Nochtans heeft men in 1666, 1668, 1750 en in 1876 den 10ⁿ van e[...]temaand, maaneclipsen gezien, terwijl zon en maan tegelijk boven den gezichteinder zich vertoonden en dus schijnbaar geene rechte lijn met de aarde maakten, iets dat voor het ontstaan eener eclips noodzakelijk is. In die gevallen bevinden zich zon en maan wel degelijk onder den gezichteinder en schijnen er slechts boven te staan, ter oorzaak van de straalbreking in onzen dampkring.

[p. 167]

Alvorens in de kernschaduw te treden, moet de maan altijd eerst door de geringe schaduw van onzen dampkring en door de halfschaduw gaan; want, zooals reeds door ons is aangemerkt, omringt deze laatste haar geheel, bij elke verduistering en zelfs ook bij elke Appuls. Men ziet dan ook kort voor het begin eener eclips, het licht der maan trapsgewijze verzwakken, en als de eclips aanvangt, dat gedeelte zwart of donker worden welk in de kernschaduw reeds is gekomen.

Bij eene gedeeltelijke maaneclips is dat donker gedeelte door eenen cirkelboog begrensd, en vormt dus eene ronde insnijding of inham op de maanvlakte. Die afgeronde vorm is een bewijs voor de ronde gedaante van de doorsnede des schaduwkegels en dus van de aarde.

Zooals hooger is gezegd, heeft er eene gansche verduistering plaats, als de maan geheel in de kernschaduw dringt. In dien toestand ontvangt zij geen enkele rechtstreeksche zonnestraal; maar, vermits het gedeelte der kernschaduw waarin de maan gaat, niet volstrekt duister is, en, zooals wij reeds weten, er teruggekaatste en door den dampkring der aarde gebrokene stralen indringen, vallen ook een gedeelte dier stralen op de verduisterde vlakte der maan, en zoo komt het dat deze, bij zulke eclips, toch niet geheel onzichtbaar is.

Zij vertoont zich dan aan ons in een geheel eigenaardig, soms prachtig rood of rozenkleurig licht, dat alle mogelijke schakeeringen aanneemt, en zelfs tot zulk een graad klimmen kan, dat de maan er uitziet alsof zij donkerrood gloeit, en dit is vooral het geval, als de volledige eclips plaats heeft wanneer de maan zich op haren grootsten afstand van de aarde bevindt, en zij dus door een smaller gedeelte van den kernschaduwkegel gaat.

De kleur der maan is rood of ten minste roodachtig, omdat de roode stralen des lichts en zelfs al de stralen van het roode einde van het lichtspectrum, minder teruggehouden worden door den dampkring der aarde dan de andere stralen van het lichtspectrum; en ook nog omdat de kleur van de lichtschemering op het, in 't donker staande, gedeelte der aarde en op dezes dampkring roodachtig of rozenkleurig is. De maan ontvangt dus slechts roode lichtstralen en kan er dan ook geene andere terugkaatsen.

Willem Herschel had bij zekere eclipsen witlichtende punten op de roodverlichte maanschijf zien uitschijnen, en hij schreef die lichten toe aan brandende vuurbergen; maar hoogst waarschijnlijk moet men den oorsprong dier lichtende punten zoeken in een zeer sterk, terugkaatsend vermogen, dat sommige maanbergtoppen zouden bezitten, en waardoor het roode licht dat op hen valt eene buitengewone schittering zou bekomen.

In hoogst zeldzame gevallen is de maan geheel onzichtbaar, en als dat is, vertoont zij ons de bovenbeschreven roode tint niet. Dit verschijnsel werd waargenomen namelijk in 1642 en in 1816. Dit geheel verdwijnen der maan, wordt aan eene, in onzen dampkring liggende, oorzaak toegeschreven, zooals aan misten of dampen; maar de echte oorzaak schijnt er nog niet van bekend te zijn, zoomin als die van de trillende of golvende bewegingen die men meer dan eens in het roode licht der maan waarnam, en die men denkt te kunnen uitleggen door bewegingen of veranderingen in onzen dampkring voorkomende.

Thans een woord over de gedeeltelijke maaneclips van den 3ⁿ van Vruchtmaand dezes jaars.

In den voormiddag van dien dag was er sterke reden om te twijfelen of de verduistering der maan, door de schaduw der aarde, wel zou kunnen waargenomen worden. Immers, van 's morgens vroeg, hing er eene dikke wolkenlaag in den dampkring, over onze stad verspreid, waaruit, tot 's middags, bestendig een overvloedige regen neerplaste, en het weder meer dan onaangenaam maakte. Menigeen dacht dan ook dat men slechts eene maaneclips, door wolken veroorzaakt, zou te bestadigen hebben.

Gelukkiglijk keerde de wind, een weinig vóór den noen, van Zuid-West naar Noord-West; en het weder veranderde kort na middag. De regen hield op, de zon zond hare stralen mild op de aarde neder, een matige wind blies de wolken weg en des avonds schitterde de maan aan eenen helderen bijna wolkloozen hemel.

Men zou dus de maaneclips kunnen zien, en toeschouwers zouden er stellig niet ontbreken; want het was schoon weder geworden en de, niet te laat plaats hebbende eclips, trof op eenen najaarszondagavond; voldoende redenen, om al wie kon, uit te lokken om het voorspelde natuurverschijnsel gade te slaan. Ook is deze eclips in onze stad door eene ontelbare menigte gezien geworden.

Ziehier den gang der maan door de bijschaduw en de kernschaduwe der aarde. De uren zijn uitgedrukt in middelbaren tijd van Antwerpen:

Volle maan ten 9 ure 30 min. 's avonds.

Ingang der maan in de bijschaduwe ten 7 ure 5 min. 's avonds.

Ingang der maan in de kernschaduwe ten 8 ure 33 min. 's avonds.

Midden der verduistering of hare grootste gestalte ten 9 ure 40 min. 's avonds.

Uitgang der maan uit de kernschaduwe ten 10 ure 47 min. 's avonds.

Uitgang der maan uit de bijschaduwe ten 0 ure 15 min. 's morgens.

Grootte der eclips: 4 duim 7 minuten of 0,343.

Duur der eclips: 2 uren 14 minuten.

De volgende figuur geeft nagenoeg een gedacht van deze eclips: S is eene doorsnede van de kernschaduwe der aarde, en M, M' en M" stellen de maan voor, M bij het begin der eclips of het treden in de kernschaduwe M' bij het midden derzelve en M" bij haar einde of bij het uit de kernschaduwe treden.

Het geschaduwdegedeelte der maan stelt het verduisterde deel, door de kernschaduw der aarde, voor. De grenslijn, dier verduistering, is nochtans verre van, op de maan, zoo sterk afgeteekend te zijn als de figuur het wel zou kunnen doen veronderstellen. Er heeft daarentegen eene trapsgewijze en bijna onmerkbare ineensmelting plaats, van de halfschaduwe en de kernschaduwe, op hunne gemeen-

[p. 168]

zame grenslijn; en de verduistering neemt dan ook langzamerhand toe van aan den buitenrand der halfschaduwe tot aan de as der kernschaduwe.

In 1877 zullen er twee gansche maaneclipsen, in Europa, zichtbaar zijn, die met meer belangstelling verdienen waargenomen te worden dan de beschrevene gedeeltelijke maaneclips, vermits bij zulke eclips geheel eigenaardige verschijnselen te zien zijn, gelijk hiervoren beschreven is. De eerste dier eclipsen valt op den 27sten van Sprokkelmaand, ten 5 3/4 ure 's avonds en de tweede op den 23^sten van Oogstmaand, ten 9 1/2 ure des avonds.

Even sterk als nu, in bijna alle beschaafde gewesten, de nieuwsgierigheid wordt opgewekt door de eclipsen, waren zij, in de hooge oudheid en in de bijgeloovige middeleeuwen, een voorwerp van schrik en bekommernis: zij voorspelden het begin of het einde van gewichtige gebeurtenissen, zoo zegde men; en als somtijds het louter toeval dat geloof scheen te bevestigen, bracht dit niet weinig bij om die ongerijmde gedachten kracht bij te zetten. Eene eclips, evenals eene komeet, werd nooit welkom geheeten.

Bij halfbeschaafde volkeren, en zelfs in ons hoogst beschaafd Europa, op verscheidene plaatsen ten platten lande, is tot heden bij het verschijnen eener eclips, alle vrees voor 's hemels ‘verbolgenheid’ nog niet geheel verdwenen. Vele aardige, men zou misschien wel mogen zeggen dichterlijke, gedachten heerschen daar ook nog omtrent den oorsprong of de oorzaak dier natuurverschijnsels. Wij herinneren ons, bij voorbeeld, zeer goed, in onze jeugd, op verschillige plaatsen der provinciën Antwerpen, Brabant en Limburg, te hebben hooren vertellen, door ongeletterde landlieden, dat eene zoneclips niets anders is dan eene worsteling, een oorlog, zal ik zeggen, tusschen zon en maan, en dat helaas! het vergaan der wereld moet volgen op eene neerlaag der zon! En over de maaneclipsen sprekende, zeggen ze, dat, vroeg of laat, dit verschijnsel hun van dit geriefelijk hemellichaam zal berooven, daar het licht der maan wel eenmaal zoo verre zal uitgedoofd worden, dat het niet meer kan ontvlammen!

Elders is het een draak, die de verduisterde hemellichamen zoekt te verscheuren, en dien men tracht te verwijderen, met hem schrik aan te jagen, door een hevig geschreeuw of door het maken van eenig ander gedruisch.

In het Hemelsche Rijk. in China, waar de keizer de zoon des hemels wordt genoemd, is eene eclips eene staatkundige gebeurtenis. Dit verschijnsel wordt er aanzien als eene hemelsche waarschuwing aan den vorst wiens regeering niet voorbeeldelijk zou bevonden zijn. Deze spoedt zich dan ook, boetplegingen te doen en zich van zijne misslagen te beteren; voortreffelijk voorbeeld, voorwaar, dat vele Europesche vorsten wél zouden doen te volgen! Tal van plechtigheden gaan dan ook daar nog heden, evenals 4000 jaar geleden, met elke eclips gepaard en het verschijnsel wordt zorgvuldig in de kronieken des rijks geboekstaafd. Schier bij alle wilde of onbeschaafde volksstammen, vindt men ook zekere plechtigheden in acht genomen, tijdens die verschijnsels, en dit alleen om er de ingebeelde verschrikking van te keer te gaan, want ook die menschen vreezen van hunne lieve maan en hunne prachtige zon beroofd te worden, door eene verduistering.

De geschiedenis meldt dat, als Christophorus Columbus, met zijne manschappen, tijdens zijne laatste reis in de nieuwe wereld, aanlandde, hij er goed door de wilde volksstammen werd onthaald en hij van hen al het noodige om te leven ontving; maar vermits zijn oponthoud er tamelijk lang duurde, werden de inboorlingen het evenwel eindelijk moede, zooveel volk te spijzen, en zij weigerden voortaan iets te geven. De schrandere Christophorus Columbus wist, dat er weldra eene volledige maaneclips moest plaats hebben, en hij vatte onmiddellijk het gedacht op, dit verschijnsel ten zijnen bate te gebruiken, met de inboorlingen schrik aan te jagen. Daarom vergaderde hij de bijzondersten van den volksstam, eenige oogenblikken vóór het begin der eclips, en hij verklaarde hun dat hij de maan ging verduisteren en er hun van berooven, tot straf der weigering van het noodige voor hem en zijne mannen. De maansverduistering volgde kort hierop en de wilden zagen, trapsgewijze, hunne zachtlichtende nachtwaakster verdwijnen. Van schrik en ontzag doordrongen vielen zij op de knieën voor Columbus en beloofden hem alles te geven wat hij zou kunnen vragen of verlangen, als hij hun de maan teruggaf. Colombus liet zich een weinig pramen; dan, als hij zag, dat de eclips ten einde liep, en de maan op het punt was uit de schaduw te komen, gaf hij hun ten antwoord dat hij, voor ditmaal, aan hunne wenschen wilde voldoen, onder voorwaarde, dat hem niets meer zou ontbreken. De wilden beloofden dat hij over niets meer zou te klagen hebben en dat hij over hunne handelwijs meer dan tevreden zou zijn. Dan gebood Columbus de maan weder te voorschijn te komen, en weldra schitterde zij, in al haren luister, aan het hemelgewelf. Christophorus Columbus had zich in het vervolg niet meer over de wilden te beklagen. Dit verhaalde gebeurde den 1ⁿ van Lentemaand 1504.

In de geschiedboeken vindt men menig bewijs van den invloed, door eclipsen, in oude tijden, op volkeren en menschen uitgeoefend, en waaruit gewichtige voorvallen zijn voortgesproten. Om maar van de maaneclipsen te gewagen, stippen wij, onder andere, de volgende twee feiten aan. Het was door de vrees, teweeggebracht door zulke eclips, dat, onder Tiberius, oproerige Romeinsche krijgslieden tot bedaren werden gebracht, en dus groote onheilen werden verhinderd. Zoo ook, was het eene dergelijke eclips, die oorzaak was van de neerlaag, geleden door het leger van den Griekschen veldoverste Nicias; want deze had den slag niet willen aanvangen alvorens eene begonnen eclips ten einde was; hij verloor dus een kostbaren tijd, die door zijne vijanden werd te baat genomen, om zijn leger te verrassen. Hij moest zijn onvoorzichtig bijgeloof met den dood bekoopen: hij sneuvelde op het slagveld!

Die twee aanhalingen toonen, dat de eclipsenvrees nu eens goede en dan weder erge gevolgen na zich sleepte, en tevens dat die vrees niet alleen de volksklassen, maar ook de hoogste kringen der maatschappij aantaste, en soms deed dwalen.

[p. 169]

Hiermede eindigen wij de beschrijving der maaneclipsen, er nog slechts bijvoegende, dat het in het bereik ligt der hedendaagsche wetenschap bij middel der wiskunde, met de volstrektste nauwkeurigheid, al de toekomende eclipsen te bepalen, en niet alleen de toekomende, maar ook de verledene, en zelfs die, welke, in het allerverste verleden, reeds 's menschen geheugen zijn ontgaan.

Antwerpen.

J.B. Van Camp.