De Vlaamsche School. Jaargang 22

Joseph Van Lerius.
Vervolg van blz. 77.

Op de Brusselsche tentoonstelling van 1872 prijkte buiten De spijt ook Van Lerius' Eleine, de ongelukkige koningsdochter, op haar doodsbed, getrokken uit eenen zang van den Engelschen dichter Tennyson. Van het einde van vermeld jaar bezit de heer Chs. Michiels, koopman te Antwerpen, van Van Lerius een uitmuntend stuk, een Boheemsch meisje voorstellende.

In 1873 schilderde Van Lerius een stuk, getiteld: Het Koffertje, voorstellende eene juffer die een kasje met parelen en kleinoden vasthoudt. Het is in bezit van den heer Graves, te Londen. Een portret van mevrouw de Kerchove van Ousselghem, te Gent werd door Van Lerius ook in 1873 geschilderd.

In hetzelfde jaar was Van Lerius bijgevoegd lid van de jury ter beoordeeling van den prijskamp van Rome.

Op de Antwerpsche driejarige tentoonstelling van gemeld jaar prijkte van onzen schilder nogmaals eene voorstelling ontleend aan het vertelsel van Asschepoetster; ditmaal was zijne heldin voorgesteld op het oogenblik dat zij 't verloren muiltje wordt aangepast. Deze schoone schilderij werd aangekocht door den heer Graves, van Londen. Op dezelfde tentoonstelling zag men van Van Lerius een zeer schoon portret van de dochter van den heer J. Nys, te Antwerpen. Deze heer bezit eene schoone schets van des meesters eerste Asschepoetster.

De eigenaren der huizen waar Van Lerius beurtelings eene werkplaats had, namelijk op den hoek der Minderbroedersstraat en Museumplaats en in de Pelgrimstraat n^r 15, overleden zijnde, en de Antwerpsche academie van beeldende kunsten geene geschikte werkplaats voor den leeraarder schilderkunst bezittende, zoo besloot deze zelf een werkhuis te bouwen; hij kocht derhalve op 7 Januari 1874 in openbare veiling gehouden door den notaris Pauwels, voor 25,000 fr., op den hoek der Hoornstraat en Varkensmarkt, een eigendom, welk hij liet afbreken, om er in de plaats een werkhuis te laten oprichten, onder de leiding van den bouwmeester L.E. Van Opstal.

In Februari 1874 stelde Van Lerius te Antwerpen in het Verbond voor kunsten, letteren en wetenschappen een stuk ten toon, getiteld: De schoone Rosamunda in den doolhof, bewerkt naar eene Engelsche legende. (Rosamunda is bezig een zijden draad te spannen aan het boomgewas van den doolhof, ten einde haar koninklijken minnaar, Hendrik II, den weg aan te wijzen langs waar hij haar vinden kon.)

In de groote zaal van het Verbond voor kunsten, letteren en wetenschappen bevindt zich een groot stuk, door Van Lerius ten geschenke gegeven, voorstellende de familie Van Eyck.

[p. 96]

Van 1874 dagteekenen nog des schilders Meikoningin (twee meisjes waarvan het eene het andere met bloemen tooit) en De armband (eene jonge vrouw ten halven lijve, die een gouden armband bewondert en eene juweeldoos vasthoudt).

Hetzelfde jaar zond de schilder twee tafereelen naar de Gentsche tentoonstelling: de Zuchtenbrug te Venetië en Liefdebode (een meisje met eene duif, die haar eene aangename tijding heeft gebracht). Van deze stukken schreven wij destijds in de Vlaamsche School, dat we ze beschouwden als goed van opvatting, toon en samenstelling, maar zij ons schenen niet genoeg gestudeerd, niet op de hoogte van des meesters faam te zijn; wellicht had de kiem zijner doodelijke ziekte zich toen reeds in den schilder ontwikkeld. Wij gelooven, dat de twee genoemde schilderijen, des meesters laatste ernstige gewrochten zijn.

Van 1875, kennen wij nog de volgende stukken: Als de noordewind blaast, kniestuk, voorstellende een behoeftig, van koude bibberend meisje, vol gevoel en krachtig van uitdrukking; Afscheid, een weemoedig meisje die, op een vertrekkend schip, droevig naar het land blikt dat zij verlaat; Moedeloosheid (een studiekop). Nog zij vermeld een tamelijk groot stuk, waarop zijn afgebeeld een meisje en een jongen, in weelderig groen neergezeten; het meisje heeft een wit bloempje geplukt. Dit schijnt des meesters laatste voltooid werk te zijn.

Als onvoltooide stukken van den meester teekenen wij aan Martha en Margaretha (Martha tooit Grietje op, levensgroote figuren); Annette en Lubin, eene legende van Spa, Afwachting, een arm meisje aan eene hut; het tweede paneel der Levenstijden, voor de vroeger vermelde zaal van den heer C. Bosschaert-du Bois enz.

De door ons aangeteekende werken zullen onzes dunkens meer dan voldoende bewijzen dat Joseph Van Lerius zijn brood niet in ledigheid heeft gegeten. Bij het opgenoemde blijven te voegen menigvuldige portretten, de ons onbekende tafereelen in den vreemde verspreid, ontelbare schoone teekeningen en geschilderde studiën en schetsen.

Tijdens des schilders verblijf te Spa, in de vacantie van 1875, vertoonden zich bij hem de eerste kenteekenen van eene hersenontsteking, die zijne famillie, hoezeer met tegenzin, na verloop van eenigen tijd in de noodzakelijkheid stelde, den lijder op 13 Augustus naar het huis van gezondheid te Mechelen over te brengen. Pijnlijk waren de eerste dagen dezer opsluiting. Van Lerius betoonde zich woedend en wilde volstrekt in vrijheid gesteld worden. Allengs brachten de cellebroeders, die den dienst in het gesticht waarnemen (en zich van wege de familie en de vrienden van den lijder den meesten lof verwierven, voor de inderdaad uitmuntende wijze waarop zij zich van hunne pijnlijke en edelmoedige taak kweten) den ongelukkige tot bedaren en weldra werd hij weder zachtaardig en stil. Van dan af was hij reeds teenemaal voor de kunst verloren; slechts nu en dan, in helderder oogenblikken, ontwaarde men bij hem nog eenige sprankels van het heilig kunstvuur dat hem weleer bezielde. Men had hem verf, penseelen en papier gegeven, en hij hield zich doorgaans met waterverfschilderwerk bezig. Bij een bezoek, welk wij in het gesticht aflegden, vernamen wij, dat hij alstoen bezig was met het uitschilderen van eenen heer Van Camp. Hij maakte gedurende zijn verblijf in het gesticht de portretten van verscheidene cellebroeders, benevens dit van den geestelijken bestuurder, een vijftiger, die door den ongelukkigen schilder werd afgebeeld onder de trekken van een jongen van 13 of 14 jaren.

Opmerkelijk was het, dat, naarmate hij aan krachten verloor, hij bijwon aan helderheid van geest.

Den 29ⁿ Februari 1876, verwisselde Van Lerius het tijdelijke met het eeuwige, na met lijdzaamheid en ingetogenheid de laatste heilige sacramenten te hebben ontvangen. Op Vrijdag, 4 Maart, had een eerste lijkdienst plaats in de kapel van het gesticht, 's Anderdaags werd het lijk naar Antwerpen overgebracht, waar het ten half tien 's morgens aankwam en gezet werd in de lijkkoets, die aan de statie van den ijzeren-weg gereed stond. Soldaten van het 5^e linie bewezen den overledene, als ridder van de Leopoldsorde, de militaire eer.

Van de spoorwegstatie begaf de stoet zich in de volgende orde, tusschen de militaire eerewacht, naar de Antwerpsche hoofdkerk: de lijkkoets, de heer Theodoor Van Lerius, broeder van den overledene, de heer J.E. Thomassen, overste van de Mechelsche cellebroeders, de cellebroeder die Van Lerius had opgepast; de gouverneur der provincie Antwerpen, leden van het gemeentebestuur, de leeraars der Antwerpsche academie en de leerlingen van de schilderklasse; verders eene zeer groote menigte vrienden en vereerders. De slippen van het baarkleed werden gehouden door de heeren L. de Wael, burgemeester van Antwerpen, Nic. De Keyser, bestuurder der Antwerpsche academie, Verhoeven Ball, voorzitter der afdeeling beeldende kunsten van het Verbond voor kunsten, letteren en wetenschappen, Jos. Geefs, beeldhouwer en leeraar bij de Antwerpsche academie. Op de Meir kwam mgr. Sacré, met de geestelijkheid der Antwerpsche hoofdkerk, den stoet te gemoet en nadat de kerkelijke gebeden waren opgezegd, begaf men zich op nieuw op weg naar de hoofdkerk, waar de lijkdienst, ten 10 ure, in het hooge choor, verricht werd.

Van Lerius werd ter aarde besteld op de begraafplaats van het Kiel, nadat aldaar in de Katarinakerk, de laatste gebeden opgezegd waren. De soldaten, die de haag van den lijkstoet hadden gevormd, losten hunne geweren over den grafkuil, bij welken de heeren Nic. De Keyser en Verhoeven-Ball den betreurden kunstenaar in diepgevoelde, treffende woorden, een laatst vaarwel toespraken.

Van Lerius' kunstwaarde werd met het juiste gewicht afgewogen door den bestuurder van de Antwerpsche academie, in de redevoering, door den heer De Keyser bij het graf van den betreurden meester uitgesproken, en waarin hij zegde, dat Van Lerius, als een waardige zoon der Antwerpsche academie en leerling van baron Wappers, in zijn koloriet de hoedanigheden van zijnen leeraar behouden had, terwijl hij tevens in zijn werk een gevoel legde dat hem eigen was; daarbij betrachtte hij (zegde de heer De Keyser) verhevenheid in de typen zijner personages, terwijl de aangrijpende onderwerpen hem boeiden, maar hij zich vooral geneigd betoonde om er den

[p. 97]

schilderachtigen kant te doen van uitschijnen: hij zag als een schilder, de kleur bekoorde hem. Zóó was Van Lerius inderdaad, zoo betoonde hij zich van het begin tot het einde zijner welvervulde loopbaan. Van toen hij de eerste palmen op het kunstgebied wegdroeg, bezat hij een schitterend en vast koloriet, gedeeltelijk vrij van die overdrijving en dat conventionele, waaraan de school van 1830 en de volgelingen van Wappers mank gingen. Aan eene voortreffelijke kleur, paarde hij eene bij uitstek juiste en sierlijke teekening, welke, wel verre van voor de behandeling van het naakte terug te deinzen, het bij voorkeur scheen uit te kiezen, om er al de moeielijkheden als spelende van te overwinnen. Zonder overdrijving en in de ernstige en volle beteekenis van het woord, mag Van Lerius een ‘goed’ schilder genoemd worden

Hij was eenvoudig, openhartig en minzaam in zijnen omgang. In alle standen der samenleving genoot hij hoogschatting als mensch en als kunstenaar. Voor zijne ouders was hij geweest een dankbare zoon, en zijnen broeders en zijne zusters droeg hij de innigste liefde en gehechtheid toe. Voor zijne leerlingen was hij niet slechts een meester en een leidsman, maar ook een beproefde vriend.

Als geschiedkundige bijzonderheid zij hier vermeld, dat hij, tusschen zijne vrienden, uit hoofde zijner rijzige en slanke gestalte, den toenaam droeg van de Stek, eene benaming die hem volstrekt niet ergerde. Er was overigens niets mede bedoeld, wat ergernis zou hebben kunnen opwekken.

Desiré Van Spilbeeck.

Nalezing.

Op blz. 50 hebben wij vergeten te vermelden, dat Van Lerius te Brussel in 1838 den 1ⁿ prijs behaalde in de 3^e klasse en een eereprijs, en in 1839 den 1ⁿ prijs in de eerste klasse van het teekenonderwijs. Het was maar in 1839 dat hij zijn kunstonderricht te Antwerpen kwam voortzetten.

In 1845 schilderde Van Lerius een stuk voorstellende Milton een zijner gedichten opzeggende; voor de drie in het stuk afgebeelde juffrouwen dienden des schilders drie zusters tot modellen. Er zijn ons, sedert de verschijning van de eerste gedeelten dezes opstels, nog verschillende niet daarin genoemde stukken van den meester voorgekomen, welke wij zullen vermeldden in de tweede uitgaaf dezer levensschets, welke eerlang in een afzonderlijk boekdeeltje zal verschijnen.