De Vlaamsche School. Jaargang 19

XIII^e Nederlandsch taalen letterkundig congres te Antwerpen.

Woensdag, 20 augustus.

Eerste afdeeling (9 ure 'smorgens). De zitting nam aanvang met eene wisseling van gedachten over de letterkundige betrekkingen tusschen Holland België. De heer Vosmaer gaf er zijn spijt over te kennen, dat men in Holland vrij slecht op de hoogte was van wat er in Vlaamsch-België omgaat op letterkundig en wetenschappelijk gebied en drukte de vrees uit, dat zulks, omgekeerd in België ten opzichte van Holland niet beter was, in welk vermoeden de heer de Jonge Van Ellemeet verklaarde te deelen; de achtbare spreker haalde, tot staving zijner woorden, het feit aan, dat hij vruchteloos in eenen Antwerpschen boekhandel naar Schaepmans' gedicht over da Costa gevraagd had; de boekverkooper kende het niet. De heer Van Driessche meende, dat men in Holland niet toonde zich veel gelegen te laten aan den arbeid der Vlaamsche schrijvers, wier werken bij onze Noorderbroeders niet veel aftrek vinden; Vlaamsch-België handelt in dit opzicht anders, wat de Hollandsche werken betreft; in sommige Belgische scholen gebruikt men zelfs spraakkunsten die in Holland gedrukt zijn en het staatsbestuur heeft eene bloemlezing uit Hollandsche schrijvers voor schoolgebruik goedgekeurd. Spreker drukte den wensch uit, letterkundige gewrochten van Vlaamsche schrijvers als mengelwerk

[p. 164]

te zien opnemen in Hollandsche nieuwsbladen en gewrochten van Hollandsche schrijvers in Vlaamsche gazetten, enz. De heer Hasebroek was het eens met de vorige sprekers, dat de Nederlandsche congressen veel kunnen bijdragen, om een levendiger letterkundig verkeer tusschen Holland en België te doen ontstaan; hij erkende, dat meerdere Vlaamsche schrijvers in Holland zoo goed als onbekend waren.

Over den toestand van het tooneel in Holland en hoofdzakelijk in Amsterdam had eene gedachtenwisseling plaats tusschen de heeren Jacobsen, Kern en Alberdingk-Thijm.

Vervolgens spraken: de heeren Claes (Hasselt) over het gebruik der hoofdletters in proza en in dicht, wat eenige opmerkingen uitlokte van de heeren Alberdingk-Thijm, Hasebroek en Beets; op voorstel van den heer Van der Cruyssen werd beslist, de beschouwingen van den heer Claes mede te deelen aan de Zuid-Nederlandsche maatschappij van taalkunde; F. Willems over het ondoelmatige en onsierlijke van 't weglaten der verbuigingsvormen, wat spreker noemde eene moedwillige verminking van de taal, die vooral bij de Hollandsche schrijvers plaats vond, die zich niet ontzien te schrijven een vrouw, een vraag, zijn zuster, haar dochter, in stede van eene, zijne, hare, enz.; de spreker trok tevens te velde tegen het onmatig gebruik van bastaardwoorden in Hollandsch proza; beschouwingen over de punten, door den heer Willems besproken, werden in 't midden gebracht door de heeren Pollak, Alberdingk-Thijm en De Schepper.

De heer Pollak (Rotterdam) hield vervolgens eene voordracht over den Hollandschen dichter en taalgeleerde Hendrik L. Spieghel, wiens verdiensten hij meende dat in verre na niet genoegzaam gewaardeerd zijn. Hiermede werd de zitting gesloten.

Tweede afdeeling (9 ure). De heer Beynen, onder-voorzitter, opende de zitting met de mededeeling, dat het bureel van 't congres de eer had gehad, den vorigen avond ontvangen te worden in 't paleis, bij Z.M. den koning, die zich jegens al de leden zeer hartelijk had betoond en tevens zijn spijt uitdrukte, verhinderd te wezen, eene zitting van 't congres bij te wonen, daar de koninklijke familie heden ochtend naar Brussel terugvertrekt.

Naar aanleiding van beschouwingen, voorgedragen door den heer Gille Heringa over het gebruik van de Vlaamsche taal in de rechtspleging, de zaak Schoep, enz., ontstond eene lange gedachtenwisseling omtrent het bezigen van 't Vlaamsch in scholen, in de bestuurdiensten, in den dagelijkschen omgang enz. Als sprekers traden op de heeren A. Torfs, Bergmann, baron d'Ablaing van Giessenburg, de Maere-Limnander, Beynen, Heremans, Van Becelaere enz.

Over wat de boekhandel in Holland en België is, beschouwd van uit een wederzijdsch oogpunt, werd van gedachten gewisseld tusschen de heeren de Jonge van Ellemeet, Heremans, Mart. Nijhoff, Huberts en Bergmann.

Daarna handelde de heer van Dijk over de Hollandsche nieuwsbladen en tijdschriften; hij zeide dat zij waren 538 in getal; door den heer Scherpenseel werd verkeerdelijk 420 opgegeven; spreker gaf der vergadering inzage van de volledige lijst en wees op de uitgebreidheid der overzeesche betrekkingen van de Hollandsche pers.

Het kopijrecht (alias de nadruk) leverde stof tot eene langdurige beraadslaging tusschen de heeren P. Fredericq, Heremans, M. Nijhoff, van Santen, van Dijk, Bom, Dercksen, Janssen enz. Eerstgenoemde verdedigde de stelling, dat het moest toegelaten zijn, enkele stukken van schrijvers, zonder voorafgaande toelating, over te drukken in bloemlezingen.

Met eene belanrijke rede van den heer Bom (Amsterdam), over de waarde van oude penningen en munten voor de kennis der algemeene Nederlandsche geschiedenis, werd deze zitting gesloten.

Derde afdeeling (9 1/4 ure). De heer voorzitter Vuylsteke gafkennis van het onthaal bij Z.M. den koning (zie 2^e afd.) en herdacht vervolgens in eenige diepgevoelde woorden wijlen Lodewijk Gerrits, aan wiens onvermoeid streven ter bevordering van de Vlaamsche belangen hij volle recht liet wedervaren.

Tegen het maken van onderscheid, zooals op dit congres geschiedde, tusschen werkelijke congresleden en congresbezoekers, werd bezwaar gemaakt door den heer J. Cosyn; over hetzelfde punt spraken ook de heeren voorzitter, Eekhoff, van Hall, Rooses en Van Droogenbroeck; ten slotte achtte men het best, hieromtrent de regelingscommissiën naar goedvinden te laten handelen.

De heer Sabbe hield eene rede over de nationaliteit in de kunst, eene onderscheiding die de nieuwere tijd zeer heeft doen verflauwen; spreker haalde, onder andere, voorbeelden uit de verschillende schilderscholen aan en meende dat er weer een streven zichtbaar werd, om de eigenaardige, kenmerkende teekenen van onderscheid voor de werken van elke school als van ouds in het licht te stellen. Hij keurde, in meerdere opzichten, het kunstonderwijs af, op den voet als het thans in verschillende academiën gegeven wordt en beschouwde het stichten van klassen van schoonheidsleer als nuttig, ja onmisbaar. Opvolgelijk voerden hierover nog het woord de heeren Rooses, Vosmaer (die het inrichten van bijzondere klassen van schoonheidsleer niet zoo doelmatig achtte), Jul. en Albr. De Vriendt en Vuylsteke.

Over eenige punten, de schoone kunsten rakende, werd van gedachten gewisseld tusschen de heeren Rooses, Vosmaer, De Vriendt, Geets, Eekhoff en den voorzitter; er werd spijt over te kennen gegeven, dat de heer N. De Keyser, bestuurder van de Antwerpsche academie en lid van de regelingscommissie van het congres, verhinderd was deze vergadering bij te wonen. Onder andere besprak men de volgende punten: kunstbetrekkingen tusschen Holland en België na 1585; verband tusschen letterkunde en beeldende kunst in Nederland; over den invloed uitgeoefend op de kunst, door prijskampen en namelijk door den dusgenaamden prijskamp van Rome bij de Antwerpsche academie; over verzamelingen van Nederlandsche beeldhouw- en graveerkunst in onze museums. Naar aanleiding van dit laatste punt, verzocht de heer Ed. Ter Bruggen den congresleden, zijne verzameling van gravuren naar oude Hollandsche en Vlaamsche meesters te komen bezichtigen. Daarna werd de zitting gesloten.

[p. 165]

Algemeene vergadering. Werd geopend ten 2 ure met eene mededeeling van den voorzitter nopens de ontvangst van 't congresbureel bij Z.M. den koning, die, vreezende zich niet sierlijk genoeg in 't Vlaamsch te kunnen uitdrukken, zich tegenover de heeren bureelleden van de Fransche taal bediende. Z.M. had veel belangstelling voor de werkzaamheden van het congres betoond en bij herhaling zijn spijt betuigd verhinderd te zijn geweest, naar eene van de zittingen te komen.

De heer de Stoppelaar bracht verslag uit over de zaken 1^o betreffende het gebruik van de Vlaamsche taal bij de Belgische rechtbanken, 2^o betreffende het verlagen der porttarieven in wat aangaat de tusschen Holland en België verzondene brieven en dagbladen. Het 1^e punt werd voorloopig als genoegzaam opgelost beschouwd door het aannemen van 't wetsvoorstel Coremans; nopens het 2^e punt werd eene gunstige oplossing te gemoet gezien, in Holland ten minste.

De heer de Jonge van Ellemeet maakte verslag over het voorstel betreffend het stichten van eene beurs, waaruit een Vlaamsch jongeling aan eene Hollandsche hoogeschool zou kunnen studeeren; deze beursstichting werd op het xii^e congres voorgesteld ter nagedachtenis van dr. Snellaert.

De heeren Leopold de Wael, burgemeester, en Ferd. Van der Taelen, schepen der stad Antwerpen, zijn intusschen de congreszaal binnengetreden en worden verwelkomd door den voorzitter, aan wien de heer burgemeester antwoordt, dat hij van 't congres de beste vruchten verwacht en innig betreurt door ambtsbezigheden verhinderd te zijn geweest vroeger te hebben kunnen aanwezig zijn bij de behandeling van onderwerpen, die hem, als vriend van taal en wetenschap, zeer veel belang inboezemen, welke woorden met toejuichingen worden begroet.

De heer J.P. Van der Auwera (Leuven) maakt verslag over het ontwerp eenen gedenksteen, in Leiden op te richten ter eere van de penningkundigen Van Loon en Van Mieris.

De heer D. Van Spilbeeck stelt voor, de behandeling van de zaak nopens het gebruik der Nederlandsche taal in openbare bestuurdiensten en onderwijsgestichten te verschuiven tot het volgend congres, aangezien de heer verslaggever J. Brouwersz afwezig is. Spreker heeft van den eerw. heer Schuermans vernomen, dat deze goede uitkomsten had verkregen bij de hoogere geestelijkheid, tot welke hij zich had vervoegd voor wat betreft de geestelijke onderwijsinrichtingen. Aangenomen.

De voorzitter deelt mede, dat de zaak van het onderwijs in beschaafde uitspraak, zal behandeld worden in een vertoogschrift aan den bevoegden minister.

Beslist, op voorstel van den heer G.N. de Stoppelaar, dat de commissieverslagen in 't vervolg vooraf zullen gedrukt worden, gelijk te Middelburg geschiedde.

De heeren Beets, Fredericq en Vuylsteke geven mededeeling van in de afdeelingen behandelde zaken.

De heer Hirsch (Rotterdam) houdt eene redevoering over het onderwijs aan doofstommen en blinden en roemt bij deze gelegenheid het Antwerpsch stomdoovengesticht, welk onder de bekwame leiding van den heer Van der Wielen staat.

De heer Rooses beveelt het Antwerpsch gemeentebestuur den aanleg van eene uitgebreide verzameling van gravuren aan, en doet tevens opmerken, dat een voorstel, om een belangrijk kabinet van gravuren (dit van den heer Ed. Ter Bruggen) aan de stad af te staan, bij genoemd bestuur is ingediend. Hij hoopt op een welwillend onderzoek. De heer burgemeester de Wael antwoordt, dat het bedoelde voorstel in grondige overweging zal worden genomen.

De heer L. Jottrand doet uitschijnen, hoeveel Holland en België op het gebied der taalwetenschap aan Kiliaan verschuldigd zijn en drukt den wensch uit, dat de beide staatsbesturen den beroemden man een standbeeld mogen stichten, liefst in zijne geboorteplaats, de gemeente Duffel. Dààr, zoo antwoordt de heer Bergmann, berust een borstbeeld van Kiliaan in 't gemeentehuis; maar de heer Jottrand meent te weten, dat dit volstrekt onbeduidend en niet gelijkend is.

De heer A. de Jager (Rotterdam) handelt in eene belangrijke rede, over het gebruiken van on-Nederlandsche taal- en stijlvormen.

De heer Sleeckx gaat in eene uitgebreide verhandeling na tot hoeverre het wenschelijk zou zijn, aan de geschiedenis der kunst eene plaats in te ruimen in de onderwijsprogrammas van de hoogere en middelbare scholen, en in welke mate onze museums zouden kunnen bijdragen om dit geschiedkundig onderricht te helpen bevorderen. Tegen sprekers beschouwingen werd bezwaar aangevoerd door den heer D. Van Spilbeeck, op grond onder andere dat de onderwijsprogrammas van de hoogere en middelbare scholen reeds nu overladen mogen genoemd worden; in alle lagere en middelbare scholen wordt teekenonderricht gegeven; de museums staan open voor ieder een en met behulp van de catalogussen (in Antwerpen is er een Fransche en een Vlaamsche) kan men er zeer goed in te recht komen. De heer Adriaenssens deed opmerken, dat de heer Van Spilbeeck den heer Sleeckx ten minste gedeeltelijk mis verstaan moest hebben, daar deze enkel had gesproken over het onderwijs van de geschiedenis der kunst en niet over kunstonderwijs zelve. - Wegens het gevorderd uur, werd deze gedachtenwisseling hiermede gesloten.

De eerw. heer Schaepman droeg vervolgens een gedicht voor op den Zeeslag van Kijkduin (21 Augustus 1673); wij nemen het zeer toegejuichte stuk hier over:

't Was op d'Augustus morgen,
Bij lucht zoo grijs en laag;
In nevelen geborgen
Hing nog de groote vraag,.....
De vraag, die duizend harten
Met sneller slag deed slaan:
Zal Holland 't onweer tarten
Of stervend ondergaan?

Hoe staarde van de duinen
De maagd van Holland rond,
Of ze op der golven kruinen
Heur schepen wedervond!
Heur schepen rijk beladen
Met goud van ieder strand,
Met mannen kloek van daden,
Met de eer van 't vaderland.

[p. 166]

 

Twee helden! wat partijen

 

Ook wriemlen op hun naam,

 

Voor de eer van Holland strijen

 

Tromp en de Ruyter zaam.

 

Mocht de ijverzucht nog waken,

 

Geen sluipende achterdocht,

 

Eén drift doet beide blaken:

 

Wie 't best voor Holland vocht.

 

 

 

't Was op d'Augustus morgen,

 

En langzaam rees de zon

 

Of ze onder angst en zorgen

 

Heur langen loop begon.

 

De maagd van Holland's stranden,

 

Daar trof haar trotsche vloot

 

Op 't speelsche morgenkoeltje

 

Ten zege of wel ten dood.

 

 

 

Daar rust de strijd der volken,

 

Daar zwijgt het krijgsmetaal,

 

Daar glinstert door de wolken

 

Een heldre zonnestraal,

 

En in zijn gouden kroonen

 

De vlag van de admiraal,

 

De vlag van Holland's eere,

 

De vlag der zegepraal.

 

 

 

Hoe staarde van de duinen

 

De maagd van Neerland rond,

 

Toen ze op der golven kruinen

 

Heur helden wedervond!

 

Hoe juichte het haar tegen,

 

De Ruyter's heldenwoord:

 

Wij hadden grooten zegen;

 

Eer wien alle eer behoort!

De heer De Beucker vroeg inlichtingen omtrent zijn voorstel, op het Gentsche congres in 1867 gedaan, betreffende het onderwijs bij middel van het Vlaamsch in 's rijks landbouwscholen.

De heer Vuylsteke antwoordde dat dit voorstel hangende gebleven was, waarschijnlijk doordien de heer De Beucker het niet weder in behandeling had gebracht op de congressen, die sedert 1867 werden gehouden.

Thans bleef te beslissen over de vraag: in welke stad het xiv^e congres zou bijeenkomen? Die vraag deed eene woordenwisseling ontstaan tusschen de heeren Franquinet (in wien Maastricht een inderdaad welsprekend advocaat vond) en de heeren Dercksen en Vuylsteke, die Leiden boven Maastricht verkozen. In deze woordenwisseling werd passende gematigdheid wel eens uit het oog verloren. Ten slotte werd met 65 stemmen de voorkeur aan Leiden gegeven; Maastricht bekwam er 15.

Na eene dankbetuiging van wege den voorzitter aan de leden en een hartelijk antwoord namens deze van den heer Beets, werden de werkzaamheden van het xiii^e congres gesloten verklaard.

Een afscheidsbanket vereenigde vele congresleden des avonds ten 6 ure in de zaal van het natuurkundig museum van den dierentuin. De aanzitters waren 214 in getal. Aan de eeretafel bevonden zich onder andere genoodigden de heeren Leop. de Wael, burgemeester van Antwerpen; graaf de Kerchove, burgemeester van Gent; van Vollenhoven en Delcroix, afgevaardigden van de beide staatsbesturen; Jos. David, kolonel der Antwerpsche burgerwacht; Geeraerts, voorzitter van de koninklijke Harmonie; verder leden van den Antwerpschen gemeenteraad enz. Meerdere dames namen mede aan 't banket deel. Wij noemen: mevr. Lina Schneider, mevr. Storm-van der Chys, mej. Buddingh, van Utrecht, mev. Dercksen, van Leiden, mej. Nijhoff, mej. De Beucker enz. De feestmaaltijd, waarop het niet aan toasten ontbrak, is zeer eendrachtig en vroolijk afgeloopen.

Met genoegen, wij twijfelen er niet aan, zullen onze lezers hier het dichtstuk Aan Antwerpen aantreffen, dat de heer J.C. Altorffer, van Middelburg, in Antwerpen schreef, en dat hem ingegeven werd door de dagen van 15-20 Augustus:

Aloude Stad, vermaard in 's Lands historie,

Nóg praalt ge trotsch in Belgie's stedenrij! -

Nóg blijft gij trouw aan duur gewonnen glorie,

En voert ge uw leus als vroeger: ‘vroed en vrij!’

De breede Scheld' die langs uw veste kabbelt

Of heftig woelt, wanneer het onweer daagt,

Draagt nóg den schat, waaraan wèl wangunst knabbelt,

Maar wier geluk, neen - nooit word' weggevaagd!

Schier elke straat herinnert trotsche namen,

In 't Boek der kunst, der lettren hoog in eer;

En wie van 't Noord vol geestdrift tot u kwamen,

Metaal en steen spreekt hun van 't schoon Weleer,

Al aarzlend valt de stift uit 's dichters vingeren,

Als voor zijn geest die reeks van namen rijst

En hij een krans rond enkler kruin wil slingeren,

Waar aller roem op 't hoogste Pairschap wijst. -

Hij duizelt, droomt van overoude tijden, -

Van gildekracht, van burgertrouw en moed;

Van bangen nood, van lijden en van strijden

Om 't dier kleinood, de vrijheid, 't hoogste goed,

Hij ziet den stoet van mannen saamgekomen,

Banier en vaan aan 't hoofd der bonte rij,

Met trom en tromp naar 't ruime marktplein stroomen:

Een krachtvol deel der kloeke burgerij.

Hij ziet.... Maar neen, geen droom doet dat ontwaren,

Door beeld en spraak slechts vluchtig opgewekt -

't Is werklijkheid waarop zijn oog mag staren,

Die thans zijn blik naar al die luister trekt. -

't Is werklijkheid, die Antwerp's stad als hulde

Den vreemdling.... neen! der Moedertale biedt,

Wier zoete klank steeds Noord en Zuid vervulde,

Die van der jeugd ons van de lippen vliet;

De Moedertaal, aan elken Nederlander

Het heiligst pand, hoe soms vertrapt, vertreen,

Maar die vol kracht, als onverwrikbre stander,

Den landzaat toch, als thans, weer voert tot éen,

't Noord kent geen dwang--doch 't blijft den moed waardeeren

Dier eedle reeks, die kloek in 't harnas blijft,

En lotbeschik en tegenstand braveeren

Zoolang dier Taal geen volle recht beklijft.

Aloude stad! voorheen zoo nauw verbonden

Aan 't Noord, dat thans u zijn erkentnis biedt

Voor 't gul onthaal, zoo hartlijk ondervonden,

Dat Noord vlecht u een krans: Vergeet mij niet.

De luister en de glans der feestlijkheden

Met al heur pracht, haar praal, haar goud en gloed,

Zij gaan voorbij, zij zinken in 't Verleden;

Maar duurzaam blijft de dank van 't warm gemoed!

Nota. Aan het slot van dit verslag zij gemeld, wat wij reeds vroeger hadden moeten aanstippen, namelijk dat het welgelijkend portret van den congresvoorzitter, den hoogleeraar dr.

[p. 167]

Heremans, door het Gentsche Studentengenootschap welwillend ter onzer beschikking werd gesteld, om in 't verslag van het congres opgenomen te worden. Wij betuigen het Studentengenootschap voor deze heuschheid langs dezen weg onzen hartelijken dank.

D.V.S.