De Vlaamsche School. Jaargang 19

[p. 55]

Gregorius Breydel.

Gregorius Breydel, die in 1587 geboren werd en tot de familie van den beroemden Vlaamschen held behoorde, stierf den 7ⁿ Januari 1664, na gedurende vele jaren en tot het einde zijns levens pastoor van S^t-. Michielsparochie te Gent geweest te zijn. Wij geven hier 's mans afbeeldsel, welk eene groote kunstwaarde heeft; uit 's pastoors leven verdienen daarenboven eenige bijzonderheden aangeteekend te worden.

Het hier medegedeeld portret is gekopieerd van een zilveren schild, waarop het keurig gedreven is en dat toebehoort aan den graaf van Limburg Stirum, te Gent.

Er bestaat een ander op doek geschilderd portret van den ouden pastoor, in de sacristij der S^t-. Michielskerk; het is versierd met de wapens der familie Breydel: van keel met drie paardenkoppen van goud getoomd van zilver, en draagt het volgende opschrift:

‘Fondateur van eenen regent ende ses coraelen ten dienste van de parochiale kercke van S^te Michiels, overleden den 7 januar. 1664, oudt 77 jaren.’

In zijn merkwaardig werk over de Gentsche kerken,⁽¹⁾ spreekt de heer Kervyn van Volkaersbeke de meening uit, dat voormeld fraai portret een werk van Gaspard De Crayer zou kunnen wezen.

De St.-Michielskerk bezit buitendien twee schilderijen, welke aan pastoor Breydel herinneren. Op de eene, die aan Philips van Champagne of zijnen neef Jan-Baptist toegeschreven wordt, ziet men den H. Gregorius den Groote die aan koorknapen den naar hem genoemden Gregoriaanschen zang onderwijst. Deze schoone schilderij, door de Franschen in de xviii^e eeuw weggevoerd, kwam gelukkig naar Gent terug.

Den 30ⁿ October 1634 kocht pastoor Breydel eene Hemelvaart van Maria voor de St.-Michielskerk aan. Die schilderij, welke men nog in deze kerk zien kan, is een verdienstelijk werk van Jan Janssens; zij werd door den kunstminnenden pastoor 600 gulden betaald, maar de schilder hield zich het recht voor, gedurende den tijd van één jaar, om den koop te breken, als hij iemand vinden mocht, die voor zijn tafereel meer dan 600 gulden wilde besteden. Deze zonderlinge koopvoorwaarde vindt men aangestipt bij den heer Kervyn. Daar de kerk in bezit van de schilderij gebleven is, laat het zich denken dat er geen hooger bod voor gedaan werd.

Met de instelling van de reeds vermelde stichting, die de Gregoriaansche fondatie wordt genoemd, was het inzicht van pastoor Breydel aan de St.-Michielskerk ten eeuwigen dage eenen zangmeester en zes koorknapen te verbinden. De akte van stichting is eigenaardig genoeg, om eene plaats in dit opstel te vinden. Wij schrijven ze hier letterlijk over:

‘Compareerden voor my Anthoine de Clievere, notaris royael, residerende binnen deser stede van Ghendt ende in presentie van de ghetuyghen hiernaer ghenoempt, in persoone heer ende meester Gregorius Breydel, pbre ende pastor van de parochiale kercke van S^t Michiels der selver stede van Ghendt, my notaris wel bekent, te kennen ghevende dat hy comparant van intentie, wille ende begheerte is te doene eene fondatie van ses corraelen ten dienste van de voorseyde kercke van S^t Michiel, op de vorme, maniere conditien, ende reglen, by hem daertoe geconcipieert ende int geschrifte ghestelt metten lasten breeder aldaer oock ghedeclareert, ende daertoe hy by ghifte metter waermder handt ende donatie inter vivos, is ghevende alle de goederen, huysen, renten, besedt ende onbesedt, mitsgaders meubelen ende huyscatheylen oock ghespecifieert by de voorseyde fondatie, danof hiernaar d'insertie is volgende, alles int regardt van de voorn. renten ende huysen mette achterstellen van de croisen ende huysheure dieder t' synen overlyden verachtert ende onbetaelt bevonden sullen worden, danof het prohemium luyt fondatie van ses coraelen ten dienste van de parochiale kercke van St. Michiel, binnen Ghendt, ende wordt vervolgt van woorde te woorde aldus.
In den naeme van de Alderheylichste Dryvuldichheyt, den Vader, ende den Sone, ende den heilighen Gheest, ende ter eeren van de heylighe Maget ende Moeder Godts Maria, den Aertz Enghel S^te Michiel ende den heylighen leeraar Gregorius. Amen.’
‘Ick Gregorius Breydel, pb^re, pastor van S^te-Michiels, binnen Ghent, hebbe gefundeert ende fundere by desen een convict van eenen regent ofte sangmeester ende ses choralen ten dienste van de voornoempde kercke van S^te Michiels, omme de selve aldaar opghevoet te worden van aete ende dranck ende onderwesen te worden in de vreeze Godts, ende in den kerckelyken sanck, soo wel inde musycke als simpelen sanck, op dat de kercke wel ende behoorlyck door de selve mach gedient worden, tot welcke beter onderhoudt hebbe ick gheconcipieert eenighe reglen die ick begheere van den selven Regent ofte sanghmeester ende choralen van point tot point vastelyck onderhouden te hebben soo hier naer volcht.
Eerst, dat men tot d'officie van den Regent ofte sanghmeester altyd sal nemen eenen priester, wesende eenen natuerlycken Vlamynck, maer noynt gheenen Waele, om dit huys ende dese fundatie wel te regieren.
Item, dat den selven regent sal moeten ontfanghen alle de renten die de fundatie aengaen ende daervan alle jaeren precis op S^te-Gregorius dach doen rekenynghe, bewys ende reliqua, aen de heeren regierders, sonder eenighe excusie ofte eenich uutstel te nemen om gheene redene, op welken dach, den selven regent naer de rekenynghe sal syn sleutelen overleveren inde handen van de selfste heeren regierders, op datter by avonturen waeren eenighe notable fauten, clachten ofte quade menageryen, om den selven regent af te dancken ende eenen anderen in syn plaatse te setten, sonder dat men den selven regent hierteghen sal moghen commen in eenighe oppositië, op welke conditie aenveert synde, het welke oock gheschieden sal in regaerde van de ses coraelen om hun oock af te dancken noodig synde.
Ter incompste van den regent, sullen hem overghelevert worden by behoorlycken inventaris alle de rentebrieven, meubelen, cattheylen deser fundatie toebehoorende, waervan hy

(1) Les Eglises de Gand, t. ii, p. 110.

[p. 56]

ofte syn borghe tot syn afschee sal behoorelycke overleveringhe doen aen de heeren regierders als boven.
Bovendien sal hy regent moeten stellen voor synen ontfanck ende administratie, souffisante poorters borghe, alvooren hy in de administratie van het selve sal mogen commen.
Den selven regent sal moeten sorghe draeghen over de choraelen dat sy in de vreese Godts moghen opghequeeckt worden, de selve voorgaende met goet exempel ende onderwysynghe, als voor de selve jongheyt, aen Godt almachtich rekenynghe te gheven in den dach des oordeels, ende op dat dese regeeringhe te beter mach bevesticht worden, soo hebben wy hieronder eenighe regelen by ghevoucht die wy begheeren pointelyck onderhouden te worden.’

Reglen die moeten onderhanden worden by den Regent ende choraelen binnen ende buiten den huyse.

‘In den eersten, dat men sal trachten om altyd eerelycke jonghens hiertoe aan te nemen, bequaem tot den sanck ende gheboren van wettelycke ende catholycke ouders, waervan zy attestatie zullen moeten brengen van den kerstenbouck; dese kinders als sy aenveert syn, soo sullen d'ouders hun moeten voorsien van bedde ende.... lynwaed ende ondercleederen, het welcke sy wederom sullen moghen mededraeghen thunnen afscheeden, ende aengaende hunne tabbaerts ende oversloppen, die sal de kercke leveren, in plaatse van dat sy plachte te betaelen aen ideren choraal vier ponden sjaers, ende aan twee die de candelaeren droughen, elck twee pont groote, waervan de kercke nu ontlast is, ten waere dat men de selve cleederen trocken uut de fondatie van d'heere Heyndrick Soete, bedraeghende sestich pont dertich schellingen en vier grooten tsjaers, ende aengaende de causens, schoenen ende hoyen, die sullen ghelevert worden by de desen van onsen aermen, in plaetse dat sy plachten te cotribueren alle de kerels, causens, schoenen, hoyen ende sondaechsche provenven. Voorts soo sullen d'ouders de selve kinderen net onderhouden van hun lynwaed te waeschen, uutghedaen de oversloppen, die met het lynwaed van de kercke sullen gewasschen worden; de selve ouders zullen hun verobligieren hun kinderen te laeten ten dienste van de kercke ten minste tot dat sy sestien jaeren oud syn ofte dat sy ghemuteert syn van stemme.
Item, sullen sy smorgens ten vyf hueren in den somer ende in den winter ten sessen wakker ghemaekt synde van de meester ofte maerte, terstont opstaen, ende binnen dat sy hun cleeden, sal een van de oudste choralen lesen overluydt dit gebed:
O hemelschen Vader die my desen nacht bewaert hebt geeft my alsoo groot en vreese dat ick desen dach overbrynghen mach tot uwer eeren, tot mijnen even naesten ghestichtigheid ende tot mynder siele salicheyd. Amen. In den naem des Vaders des Soons, etc.’ Daernaer Onsen Vader, Wees gegroet, het Gheloove, de tien gheboden Godts, de seven heylighe Sacramenten, etc.; daerentusschen zal elch syn bedde maecken ende met de half heure beneden commen; uit ghemeene oratoire sal den regent lesen den Veni Creator ende andere ghebeden naar behooren.
‘Een half quaert voor alle de diensten van de voonoemde kercke, zal den regent ofte zangmeester hemlieden lyden met hun oversloppen gecleedt naer de kercke, twee ende twee ende sorghe draeghen dat sy wel geschickt ende eerbiedelyck den goddelycken dienst helpen singhen; naer de hooghmisse sullen sy twee ende twee, gecleet met hun oversloppen, gaen naer mijn capelle ende ende aldaer lesen den Profundis cum collecta absolve quaesumus Domine animam famuli tui Gregorii sacerdotis, etc., ende twee en twee met hun oversloppen thuys keerende, sullen sy ombyten ende alsoo naer de schole gaen.
Ende indien den regent snoenens ofte savonts begeert alleen teeten, tsy door gheselschap ofte door eenighe commensaelen die hy boven dese choraelen vermach te houden, soo sullen de selve choraelen, niet belet synde, ten half huer twelfve eten, opdat hy regent mach ontrent hunlieden syn als sy eten, ten fyne sy silentie ende goede manieren hauden over tafel; naer de tafel, sullen sy de gratie seggen rechte staende ende naer de gratie, lesen eenen Profundis met de collecta als boven pro defuncto sacerdote, daernaer sullen sy een alf ure spelen.
Alsser vesperen gesonghen worden, sullen sy alle ghelyk present wesen ende gaen ende keeren twee ende twee, insghelycks savonts te loove, van het welcke hem niemandt sal moghen absenteren, oock de gone die latyn leeren, soo wel op de simpele weeckdaghen als feestdaghen, gaende ende keerende naer de kercke gestichtelyk twee ende twee, gecleet met hun oversloppen soo voorseyt is; naer het lof sullen sy tsamen werderom gaen naer syn cappelle ende aldaer lesen overluyt den Profundis met de collecta alsboven, ende alsoo met alle modestie naar huys keeren.
In den somer sullen sy precis den seven uren, swinters ten half seven gaen eten, daernaer een half urken spelen.
Somers ten acht uren, swinters ten halfachten, sullen sy naer het ghebet gaen, ende aldaar singhen ofte lesen de litanien van Onse lieve Vrauwen van Lorette met de Salve Regina ende collecte competent naer den tydt, ende te Passchen, Regina coeli, etc., daer naer commende op hunne slaepcamer, lesen dit ghebedt overluydt:
O hemelschen Vader, die my altydt aensiedt ende bewaerdt, in uwe handen bevele ik myne siele en de lichaem. O Heere, ick bidde U oodmoedelyck dat ghy my wilt vergheven alle myne sonden, die ick desen dach en alle myn leven met ghedachten, met woorden ofte wercken, teghen uwen goeden wille misdaen hebbe, dat ick in tyt en in stonde daer van mach een waerachtighe biechte spreken, ende my daeraf beter mach wachten. In den naem des Vaders, etc.; en dan met alle modestie gaen slaepen.
Raeckende den tydt van leeren, lesen, schryven, singhen ende studeren, sal die van den regent ofte sangmeester gheordineert worden, ten besten ghelegentheyt ende occurentie van de diensten van de kercke, den regent sal vermogen dese regelen t' augmenteren maer niet diminueren naer gheleghentheyt des tyds ende tot meerder profyts van het selfste convict.
Eyndelick en sullen niet vermoghen eenich ghelt by hun te hauden om te bequisten in noten, appelen, peren, ofte andersins, maer met dat sy eenich ghelt ontfanghen sullen hebben, tsy van vrienden, van uuytvaerden, musycke ofte andersins, sullen het selve brengen in handen van den regent om te bewaeren in hunne spaerpotten, by den regent berustende, elck int particulier, om daerom te coopen hetgone hun noodsaeckelyck sal wesen op synen tydt.
Ende alsoo alle beginselen ghemeenelyck hunne swaerigheyt by brengen, ende dat door een goedt begin een goedt succes te verwachten is, soo ist dat ick van alsnu voor den eersten regent stelle ende verkiese heere ende meester Joannes Erpelinck, die ick dese regierynghe betrauwe ende oock celebreren van de dagelycksche missen syn leven lanck ghedurende, soo hiernaer breeder geseyt sal worden.
Ende alsoo dese regelen niet wel en connen onderhauden worden, ten sy dat den regent sy de gremio chori, soo ist dat ick expresselick bespreke dat den selven sal genieten de quotidiane ghelyck d'ander capellaenen, mits dat sy den choor frequenteren als andere.’

Om de kosten der instelling te bestrijden, vermaakte Breydel haar eenige eigendommen en renten. Een der huizen moest bewoond worden door den regent en dezes coralen, overeenkomstig de volgende bepaling van den stichter:

‘Alvooren een huys staend op de Wyngaertstraete, met het achterhuys buyten commende in de Egelentierstraete, omme den regent met de choralen te woonen.’

Een artikel van dit bescheid, meldt ons eene bijzonderheid, wellicht tot heden onbekend, nopens den beroemden Gentschen rechtsgeleerde, V. De Rooze, namelijk dat hij in 1664 in de Muntstraat woonde; Breydel geeft aan zijne fondatie een huis in de Geldmunte, naast de woning van den voormelden advocaat.

Na alle de voordeelen te hebben bepaald in roerende en onroerende goederen die hij aan zijne instelling toelegt, stelt Gregorius Breydel haar de volgende lasten:

Lasten die dese fundatie sal moeten dooghen:

‘In den eersten wordt dese fundatie belast met een daghelicxsche misse te celebreren aen mynen autaer op werkdaeghen, ten thien uren, ende sondaechs ende sheylichdaeghen, ten half

[p. 57]

uer elfven, waerdaer den regent sal trecken tien stuyvers voor yder misse, ende als dese misse niet precys en sal ghedaen worden aen den voorn. autaer ofte ghediverteert, soo sullen de thien stuyvers commen ten profyte ende accesseren aen de tafel van de voorn. fundatie, ende tot beter onderhout sal dese misse altydt gheluydt ende ghedient worden door een van de choralen, tot celebreren van de welcke geve ick al myne kerckelycke ornamenten, gheene uuytghesteken, mitsgaders myn groot ebben cruys staende in myn salette.
Item, sal jaerlyck betaelt worden aen de fabrieke voor waslicht negen gulden, mits dat op alle hoochtyden op den selven autaer sullen branden vier eerlycke kerssen in den goddelycken dienst.
Item, sal men noch betaelen op den dach van S^te Gregorius, den xii^e maerte, uyt de selve fundatie, twee un dertich schellynghen omme eene ghesonghen misse met volle musycke ter eere van den heyligen Gregorius ende luyden met alle de cloeken.’

Daarenboven moest jaarlijks aan den regent eene ton besten haring gegeven worden, waarvan 132 stuks uit te deelen aan den arme der parochie, op Aschdag, op het uur van het noenmaal, en de zes zondagen van den Vasten, op hetzelfde uur. Voor het overige kwam de inhoud der ton ten bate van de keuken der stichting. Buitendien moest op Paaschdag, op het uur van het middagmaal, het vleesch van twee vette schapen (weeren)uitgedeeld worden. De kosten van dit een en ander werden goed gemaakt uit de inkomsten der hoef van Vinderhaute.

Lasten van denzelfden aard, moesten op andere groote feestdagen van het jaar gekweten worden.

Het overschot van de inkomsten der stichting moest gedeeltelijk dienen ter ondersteuning van uitstekende studenten, die te Douai of te Leuven den leergang van Wijsbegeerte volgden, en gedeeltelijk uitgezet worden.

De Gregoriaansche stichting bestond niet veel langer dan eene eeuw. In 1793, na den inval der Franschen, werden al hare bezittingen aangeslagen en als zwart goed verkocht.

Gent.

Emile Varenbergh.