De Vlaamsche School. Jaargang 18

't Was te ver gekomen.
(Tweede vervolg en slot, zie bladzijden 1 en 13.)

V.

Als Malvinus zijnen vriend had uitgelaten keerde hij terug bij zijne schilderij. Door te spreken over zijne eerste vrouw, had Everhard eene teedere snaar aangeroerd, en nu in den oogenblik van overgevoeligheid en zielelijden was het zeer natuurlijk dat de schilder aan de eerste geliefde, aan de vrouw die hem zooveel geluk had geschonken, eenige oogenblikken bleef voortdenken. Thans maakte hij evenwel geene vergelijkingen tusschen de eerste en de tweede; neen, hij dacht alleen aan de overledene gelijk aan eenen verloren schat, dien hij eeuwig zou betreuren en eeuwig liefhebben.

Nauwkeurig beschouwde hij het kruidmeisje op de schilderij, en hij moest bekennen, dat de bemerking van Everhard wegens het kind juist was: het geschilderd meisje moest het evenbeeld zijner eerste vrouw geweest zijn, toen deze een kind was. Dat was echter niet onnatuurlijk, vermits Minas vader, de graanmolenaar, de eigen broeder van Josepha was.

‘Ik zal Josepha's portret eens halen, om de gelaatstrekken te vergelijken,’ dacht hij; en vluchtig ging hij de trappen op naar het tweede verdiep, op de kamer waar Mina had geslapen, ten tijde dat ze moest poseeren. Daar op die afgelegene kamer had de man, in naar den schijn gelukkigere dagen, de beeltenis der ontslapene gade als verborgen, omdat de coquette Eliza zich jaloersch toonde als de blik van haar echtgenoot op de schilderij viel die vroeger in de huiskamer hing.

Voor den teergevoeligen mensch komen er dagen waarop hij als door eene onzichtbare onweerswolk overstroomd wordt met zielelijden. Zulk een dag was voor Malvinus de dag waarop hij in verrukking voor zijn pas voltooid tafereel had gestaan, de dag waarop hij zijne echtgenoote verklaarde dat hij weer rijk en groot was door zijn penseel, en zij die hij zoo vurig beminde, zijn kunstenaars geluk met eene enkele zinsnede vernietigde. Zegde zij niet:

‘Laat eerst uwe vrienden of liever de kunstrechters oordeelen, eer gij u zoo opwindt.’

Als de rampzalige kunstenaar op het kamertje kwam, waar de beeltenis van zijne Josepha had gehangen, werd zijn hart als verbrijzeld van wee: het portret was weg. Met wijd opengesparde oogen bekeek hij de plaats waar het gehangen had. Daar stak nog de vergulde knop die het had gedragen: de groote en de breedte van het stuk waren duidelijk op den muur afgeteekend; want het daglicht had het muurpapier buiten de lijst sterk verbleekt. Lang bleef hij als aan den grond gevestigd de door stofnetten bevlekte plek aanstaren, waar het geliefde voorwerp als vergeten had gerust; en eindelijk riep hij jammerend uit:

‘Weg! weg! dat is het werk van Eliza.’

Toen de schilder nog bleek en ontdaan voor zijne vrouw verscheen, sprak Eliza, die de ontsteltenis van haren man aan eene gansch verschillige oorzaak toeschreef:

‘Heb ik u niet gezegd, dat gij u te vroeg opwondt, wegens de waarde van uw tafereel? Ik wist wel dat het zoo moest uitvallen.’

De jonge vrouw voelde dat de strenge en onheilvoorspellende blik van haren gemaal tot in het binnenste harer ziel drong: nog nooit had hij haar zoo in de oogen gekeken.

‘Wat hebt gij met het portret dat op de slaapkamer van het tweede verdiep hing gedaan?’ riep hij met bevende stem en trillende lippen.

Eliza blikte ten gronde en gaf geen antwoord.

‘Waar is het?’ klonk des schilders forsche stem, als een onverwachte donderslag door de ruime kamer.

De beschroomde vrouw vouwde de handen samen, als eene veroordeelde die om genade smeekt; ofschoon zij geen enkel woord kon uiten ter verontschuldiging. Maar Malvinus, die altoos zoo teedere echtgenoot, had thans geen medelijden met de schoone vrouw; na zijne vruchtelooze vraag ging hij tot beleedigingen over, en Eliza verdroeg die zonder het hoofd op te richten.

Eindelijk bedaarde de gramschap van den gefolterden man; maar zijn wil bleef vast: hij wilde ingelicht zijn over de verdwijning van het portret; en tot den oogenblik dat hij eene

[p. 19]

voldoende aanwijzing kreeg, zou hij zijne vrouw aanzien als eene vijandin.

In den laatsten tijd, dat is te zeggen als Eliza wegens schulden zoo vast in de klem zat, had zij dikwijls van echtscheiding gesproken, en eene echtscheiding met die vrouw was in dien dag van ellende des schilders grootste wensch. Maar was dit in zulken oogenblik wel mogelijk, zelfs als Eliza het zoo verlangde? Mocht zijn naam op de tong zijner benijders zweven, terzelfder tijd als zijnen nieuwen kunstroem? ‘Neen,’ zuchtte hij, na de oplossing dier pijnlijke vraag: ‘er blijft mij niets anders over dan mij te onderwerpen.’

De geniale man gaf toe; doch terwijl zijn naam in onsterfelijken luister het kunstgebied doorzweefde, leefde hij in de grootste zielsellende.

VI.

Bijna wekelijks reed de verstandige molenaar Noste, de zwager van Malvinus, in zijne kleine kapchees voor zaken naar de stad; maar zelden maakte hij van de gelegenheid gebruik, om zijnen schoonbroeder te bezoeken. Die tweede vrouw was hem te trotsch.

Van tijd tot tijd nam de molenaar ter uitspanning de kleine Mina mee, en het schoon kind voelde zich op deze tochtjes zeer gelukkig.

Eens dat de molenaar met zijn dochtertje langs de buitenwijk de stad binnenreed, liet het kind een kreet van verbazing hooren.

‘Vader,’ riep zij uit al hare kracht, ‘ziedaar de schoone dame, den engelbewaarder, die mij, gelijk ik vast meende, op ooms kamer tegen die leelijke mannen heeft beschut. Houdt toch het paard stil, vader lief; misschien hangt het beeld daar te koop: laat het in geen vreemde handen komen.’

‘Geduld, meisje,’ antwoordde de goedaardige man, ‘wij zijn slechts nog eenige huizen van de afspanning verwijderd. Als bruintje op stal is zullen wij gaan zien of gij u niet vergist.’

‘'t Is ginds in dat zwart huis, waar die oude man aan de deur staat,’ zei Mina, terwijl zij, als de chees uitgespannen was, aan vaders zijde de buitenwijk opwandelde. ‘Gij zult wel zien dat ik het beeld herkend heb.’

De brave molenaar werd rood van verontwaardiging, toen hij voor het raam van den jood Jacob kwam; in zichtbare gramschap stotterde hij: ‘Malvinus is een huichelaar, nooit heeft hij Josephs bemind.’ Er welden tranen in de oogen van den goeden buitenman, die in het door Mina aangewezen portret dadelijk zijne overledene zuster had herkend.

‘Zult gij het koopen, vader lief?’ smeekte de kleine.

‘Voorzichtig, kind, laat u geen woordje over de beeltenis ontvallen: misschien krijgen wij het voor een prijsje.’

‘Wat kost die tabakpot met beschadigd deksel?’ vroeg Noste, toen hij in den winkel trad.

‘Tien franken,’ antwoordde de jood, ‘zulke stukken zijn schier niet meer te vinden.’

‘Aan dien prijs kan hij mij niet dienen,’ antwoordde de molenaar, de buitendeur naderend alsof hij wilde vertrekken.

‘Bezie hem nog eens goed, vriendje,’ zei Jacob; ‘het is Delftsch porselein; indien er geene brok af ware, hij kostte veertig franken.’

Er werden nog talrijke woorden gewisseld; eindelijk kocht den molenaar den pot voor drie franken, en toen hij betaald had, wierp hij eenen blik op de beeltenis zijner zuster, en vroeg met uitgesteken vinger:

‘Wat kost dat teekeningje daar!’

‘Eene teekening!’ riep de jood; ‘noemt gij dat eene teekening! maar wat kent een buitenmensch daarvan?’ ging hij schokschouderend voort.

‘Geene teekening! wat is het dan?’ vroeg de molenaar glimlachend. ‘'t Is waar ook, de buitenlieden hebben van zulke dingen weinig verstand.’

‘Dit stuk hebben wij aan het penseel van den schilder Malvinus te danken,’ riep Jacob geestdriftig, terwijl hij het portret met zijne pikzwarte vonkelende oogen bekeek: zijn handteeken staat er op.’

‘Malvinus!’ zei Noste, ‘wel, wel, ik heb dien naam deze week in de gazet gezien.’

‘Die naam dreunt thans in lofgeschal door gansch den lande, wegens des schilders laatste gewrocht, de Kruidgaardsters,’ verzekerde Jacob, ‘en eer het een half jaar verder is, zal hij door gansch Europa bekend zijn: dat portret daar is vijf honderd franken waard.’

‘Hoe is dat mogelijk?’ bemerkte Noste; ‘mijne vrouw heeft nogtans dezen zomer eene schoon gekleurde print onder glas gekocht voor twee franken.’

‘Zulke dingen verkoop ik niet,’ sprak de jood: ‘wel bedankt tot den naasten keer.’

Mina trok een bedrukt gezicht; naar hare meening zou haar vader van den koop afzien.

‘Hoe veel vraagt gij dan eigenlijk voor die schilderij?’ sprak de molenaar.

De jood stak zijn scherp gezicht zoo dicht bij het gelaat van vader Noste, als moest hij hem een geheim verklaren.

‘Honderd franken, maar geen duit minder,’ fluisterde hij.

Jacob had bij het uitspreken van den koopprijs den molenaar diep in de oogen gekeken, en er in gezien dat de eenvoudige landman voornemens was het te koopen, want zijn blik getuigde van blijde verrassing.

‘Geen duit minder,’ hernam hij, ‘ik heb u te weinig gevraagd.’

Noste, die overtuigd was dat het schilderstuk niet alleen voor hem, maar ook voor anderen eene wezenlijke waarde bezat, wilde de beeltenis zijner zuster niet honen, door het aanbieden van eenen spotprijs.

‘Laat het tachtig franken zijn,’ zegde hij.

‘Ik moest twee honderd franken gevraagd hebben,’ sprak de jood diep zuchtend; ‘als ge nog wat blijft talmen trek ik

[p. 20]

mijn woord in; en dan is het niet meer te koop: ik hadde moeten in acht nemen dat het een stuk is van den grooten schilder Malvinus.’

‘Gij zult het stuk een beetje moeten inpakken, want wij moeten nog veel boodschappen doen,’ zei Noste, terwijl hij vijf stukken van twintig franken op de toonbank legde. De koop was gesloten.

VII.

Sinds het verdwijnen van het portret sleten de echtelingen Malvinus het ellendigste leven. In den beginne had Eliza menigmaal door zoete woorden en gestreel haren echtgenoot in betere stemming willen brengen; maar de schilder wilde van geenen vrede hooren, zoo lang de jonge vrouw geene bekentenis deed wegens de verdwijning van het portret. Eliza was reeds bij den jood Jacob geweest, om het, 't was gelijk onder welke voorwaarden, terug te krijgen; maar de koopman had geantwoord, dat hij het verkocht had aan onbekende lieden uit den buiten. Alle hoop op het terugbekomen der beeltenis was dus verloren; en daarom bewaarde de ongelukkige vrouw haar geheim.

Malvinus trachtte zijn hartzeer te versmachten door gestadige kunstoefening, en verwaarloosde geheel en al zijne vrouw; en Eliza was te jong en te lichtzinnig opgevoed, om te begrijpen, dat tijd en aanhoudend geduld de wapens waren, die haar ten zegepraal zouden leiden. Zij gaf de kortstondige poging tot verzoening met den bejaarden echtgenoot op, emancipeerde zich, woonde ballen en feesten bij, en maakte schulden, die de schilder zonder tegenspraak betaalde; doch van verzoening scheen er geene quaestie te zijn

Sinds de ontdekking van het portret bij den jood, had de molenaar geenen voet meer in het huis van zijnen zwager gezet, en die onverschilligheid viel den schilder pijnlijk.

‘Bemin ik de familie mijner eerste vrouw niet als eigene bloedverwanten? gelijkt mijne genegenheid voor de kleine Mina niet aan vaderlijke teederheid?’ zuchtte hij soms. ‘De roem der kunstwereld heeft geen vat op het hart van den armen Malvinus: het snakt naar zoete gewaarwordingen, naar liefde en vriendschap.’

In een dier uren van afgematheid en moedeloosheid, reed hij in eene huurkoets naar de woning van den molenaar Noste, en werd er zeer koeltjes ontvangen; zelfs de kleine Mina gaf op den eertijds zoo geliefden oom zeer weinig acht. Malvinus schreef die onverschilligheid toe aan de praatjes die er over hem en zijne vrouw in omloop konden zijn; en de rampzalige echtgenoot opende aan den altoos zoo liefderijken schoonbroeder geheel zijn hart. Weemoedig sprak hij van zijn verdwenen huiselijk geluk, van de schulden en van het wangedrag zijner vrouw; en toen hij ten slotte van het verdwenen portret gewaagde, stroomden de tranen overvloedig langs zijne wangen.

De molenaar begon ook te weenen; zijne ruwe vingeren drukten de hand van den grooten man.

‘Ik heb gemeend, dat gij mijne zuster geheel vergeten hadt, en dat is de reden van mijne afbreuk,’ sprak hij, ‘ik had ongelijk: laat ons weer broeders zijn.’

‘Hoor, zwager,’ hernam de molenaar, wanneer hij zijne tranen had afgedroogd, ‘alles kan nog effen geraken, indien het portret terug in uwe handen komt; zulke mirakelen zijn er nog meer gebeurd.’

‘Onmogelijk!’ zuchtte de schilder: ‘ik heb overal mannen aangesteld om het op te zoeken; doch nergens is er een spoor van te vinden.’

‘Gij neemt die zaak te hoog op,’ bemerkte de molenaar. ‘Wat u wedervaart, moest gij voorzien hebben; een bejaard man die eene al te jonge vrouw neemt, moet weten, dat zijn levensgeluk aan een zijdendraadje hangt. Wees toegevend, mettertijd komt alles te recht.’

‘Ik hoor dat gij geen denkbeeld hebt van mijn lijden,’ antwoordde de schilder pijnlijk zuchtend. ‘Naar den schijn is alles bij ons gelijk voorheen: wij verdragen elkander; ik betaal hare schulden zonder morren; ik vertoon mij soms met haar in openbare gezelschappen, maar onze zielen zijn gescheiden, er ligt eenen afgrond tusschen ons, die gedolven is door hare ondeugd, door hare trouwloosheid. Broeder lief, gij kunt niet denken, wat het is in de groote wereld te leven; alles te doen uit welvoegelijkheid om den schijn te houden van fatsoenlijk man, terwijl uw hart verscheurd wordt door de zwaarste folteringen. Wist gij hoe ongelukkig ik ben!’

Bij het afscheidnemen spraken de molenaar en zijne vrouw den armen schilder moed in, en Mina kuste herhaalde maal den lieven oom.

‘Telkens dat ik naar de stad koom, zal ik u bezoeken,’ beloofde Noste; en om te toonen dat hij woord hield, reed hij nog dezelfde week naar de stad.

Mevrouw Malvinus ontving den molenaar met tegenzin; zij behandelde hem uit de hoogte, sprak geen woord over zijne

[p. 21]

vrouw noch over Mina, en vroeg zelfs niet of hij bleef middagmalen; maar vader Noste stoorde zich minder aan die handelwijs dan de schoone vrouw dacht; 't was hem voldoende als hij eenige vertrouwelijke woorden met den schilder kon wisselen. Wat scheelde hem die groote dame!

Wekelijks vernieuwde de molenaar het bezoek bij zijnen zwager; en altijd werd hij op dezelfde wijze door Eliza ontvangen; en zoo verscheen eindelijk Sint-Malvinusdag, de feestdag van den beroemden schilder, dien wij even als mijnheer Everhard bij zijnen doopnaam hebben aangeduid. Van in den vroegen morgen deed de molenaar zijn rijtuig inspannen; het portret van Josepha werd er in gedragen. Mina, die hare beste kleeren had aangedaan, reed met eenen prachtigen bloementuil in de hand mee naar de stad, en omtrent tien ure 's morgens belde de molenaar aan de deur van zijnen zwager.

De huisknecht die de deur had opengedaan, nam het schilderstuk uit de kapchees, en toen de molenaar hem eenige woorden had toegefluisterd, riep hij een boodschaplooper om het rijtuig naar de afspanning te voeren, bracht den molenaar en zijn dochtertje in een kabinet, en ging zijnen meester van het bezoek verwittigen.

De molenaar had de schilderij op eenen stoel gezet, met den rug tegen de leuning en er een doek overgehangen; en daarnevens stond Mina met den bloementuil in de hand, tegen dat oom Malvinus binnenkwam.

‘Oom, om u geluk te wenschen op uwen feestdag, dat is uw feestgeschenk,’ sprak het kind, als de deur openging, en terwijl zij de bloemen aanbood, ontsluierde zij het portret.

Schier bedwelmd door de blijde verrassing sloot de schilder de beeltenis zijner eerste vrouw en het lieve meisje gelijktijdig in de armen en begon toen te weenen als een kind.

‘Wie heeft het beeld ontdekt?’ stamelde de schilder.

‘Mina,’ was het antwoord. De molenaar maakte gebruik van den gunstigen toestand om zijnen zwager tot eene wezenlijke verzoening met zijne jonge vrouw te overhalen; en de woorden van den zwager troffen het gevoelig kunstenaarshart. De vreugdetranen bij het wedervinden der beeltenis van Josepha hadden allen wrevel uitgewischt.

‘Ik ben tot alles bereid,’ sprak de thans zoo gelukkige schilder. ‘Broeder,’ ging hij voort ‘ofschoon de beeltenis van Josepha in mijn hart leeft, heb ik sinds de verdwijning van haar portret wel twintig maal beproefd haar naar waarheid af te malen, maar telkens had het portret iets van Eliza. Eeuwig blijf ik Mina dankbaar voor haar feestgeschenk.’

De molenaar greep de hand van zijnen zwager. ‘Laat ons te zamen naar Eliza gaan,’ zegde hij, ‘ook de overledene zal met vreugde op de verzoening nederzien.’

‘Ik ken mijne vrouw,’ antwoordde de schilder. ‘Ik raag den eersten stap niet doen; anders missen wij ons doel. Ga, groet haar van mijnentwege, en zeg haar dat ik den vrede mijner ziel van haar als feestgeschenk verwacht.’

Vader Noste begaf zich naar het pruilkamertje der jonge vrouw, en gaf met goede woorden zijn inzicht te kennen. En Eliza?

De ongelukkige toonde zich verontwaardigd over het voorstel van haren gemaal. Wat! zou zij den eersten stap doen? ter verzoening met den man die haar naar hare meening had miskend. Duizendmaal neen! De rampzalige stelde



het huidige doen en laten, haar vrij leven, boven een nooit gekend huiselijk geluk,; zij walgde tegen de verzoening met den ouden man.

Drie jaren later kwam de coquette bleek en vervallen uit eigen beweging haren gemaal te gemoet; maar zij vond het gebroken hart van den kunstenaar met wrevel vervuld. 't Was te ver gekomen.

Malvinus leefde nog verscheidene jaren, bemind van zijne kunstbroeders, geacht door allen die hem kenden, terwijl zijn talent hem de kroon der onsterfelijkheid vlocht en zijne koffers met goud vulde; doch rijkdom en roem waren voor hem nietwaardige dingen; zijn zielelijden sleepte hem ten grave.

Na zijnen dood ontving Eliza uit de nalatenschap van haren echtgenoot wat haar toekwam volgens de wet. Het overige had de schilder bij testament aan Mina van den molenaar geschonken.

Vrouwe Courtmans geboren Berchmans.