De Vlaamsche School. Jaargang 17

Fray-Bentos in Zuid-Amerika.

Op eene mijl afstands van Fray-Bentos verheft zich op eene hoogte langs de rivier de fabriek met hare aanhoorigheden, zooals zij zich op naastgaande plaat voordoet. Zij is aan de stad verbonden door eenen door de maatschappij aangelegden flinken straatweg. Eene groote brug ligt over de beek Laureles en verscheidene kleinere over breede grachten, dienende tot waterberging. De ingang van de hoofdbrug aan den straatweg wordt elken avond gesloten daar hij uitsluitend ten dienste der maatschappij is, aan wie ook geheel het terrein behoort tusschen de stad en de fabriek. Goede straten en talrijke woningen ter huisvesting van de inlandsche arbeiders, die niet met de Europeanen samenwonen, zijn daar door de maatschappij aangelegd en opgericht.

Binnen eene omheinde ruimte, ongeveer eene vierkante mijl groot, zijn, ter eene zijde, de groote parken voor het vee, die vijf duizend runderen kunnen bevatten; ter andere zijde staan nette wel ingerichte huizen voor de werktuigkundigen en opzichters. Het eerste gebouw dat men binnentreedt is de werkplaats van de blikslagers; zij is 3000 meters groot. Daar worden de bussen vervaardigd waarin men het vleeschextract naar Europa verzendt. Een weinig verder bevindt zich een groote ijzeren vergaarbak die 97 voet boven den waterspiegel der rivier is gesteld en rust op 147 gemetselde bogen; die benedenruimte wordt tot bergplaats of magazijn gebruikt. De vergaarbak heeft een inhoud van 750,000 liters en wordt dagelijks geheel met rivierwater gevuld door middel van een stoomtuig van 14 paardenkracht. Dit water wordt door de geheele fabriek geleid en dient niet alleen tot het vullen der stoomketels, het reinigen der slachtplaats en het schoonmaken der geheele fabriek, maar tevens om de omliggende woningen daarvan te voorzien, terwijl het in geval van brand overal tot blussching kan worden aangewend. Ook is het water aan de Uruguay door zijne bijzondere zuiverheid uitnemend geschikt voor de bereiding van het extract, zoodat het zelfs geen aanslag geeft in de stoomketels. Links van den vergaarbak is de slachtplaats en de vetsmelterij. Door de zouterij komt men aan de nieuwe fabriek van het vleeschuittreksel, waar men allereerst het steenkolenmagazijn aantreft, zijnde een ijzeren gebouw van 180 meters lengte, 30 meters breedte en 40 meters hoogte, dat 1,500,000 pond steenkolen kan bevatten, welke er van boven door middel van eene beweegbare kraan worden ingelaten. Naast het steenkolenmagazijn vindt men de stoomketels, te zamen eene kracht van 740 paarden vertegen woordigende; dag en nacht zijn ze in werking en brengen de verschillende werktuigen in beweging; voornamelijk dienen zij echter tot verdamping. De nieuwe fabriek grenst onmiddellijk aan genoemd terrein; alleen het daar dienstdoend personeel heeft er toegang; het gebouw heeft eene oppervlakte van 20,000 vierkante voeten en is geheel uit ijzer en glas samengesteld. Niet ver van daar is een dubbel spoor dat de fabriek met de slachtplaats verbindt. Dit spoor volgende, komt men aan eene groote geplaveide overdekte ruimte, waarin ter bevordering van de

[p. 117]

koelte, het daglicht niet kan doordringen.

fabrieken ter bereiding van liebigs vleesch-extract.

Hier bovenal heerscht de zorgvuldigste reinheid: het vleesch wordt er gewogen alvorens naar de hakwerktuigen te gaan, die in eene aangrenzende ruimte in werking zijn en door openingen met de weegplaats in rechtstreeksche gemeenschap staan. Het stoomtuig van 120 paardenkracht, dat alle raderen in beweging brengt door onderscheidene toestellen voor de kunstmatige bewerking van het fabrikaat, is geplaatst in het hoofdgebouw en wordt voor een der uitmuntendste van het stelsel Wolf gehouden. Van die werktuigkamer komt men in de snijzaal, die groot, luchtig, net geplaveid en, in tegenstelling van de weegzaal, helder licht is. De bewonderenswaardige hakwerktuigen, vervaardigd naar het ontwerp des heeren Giebert, kunnen ieder in een uur tijds het vleesch van 20 runderen klein snijden en hakken; vier personen zijn voortdurend bezig met het inleggen en zes met het uithalen van het vleesch. Als het vleesch gehakt is wordt het overgebracht in kookketels van geslagen ijzer, waarvan elk 12,000 pond vleesch kan bevatten; er zijn twaalf ketels in gebruik. Hier wordt het vleesch door middel van stoom, met eene drukking van 75 pond per vierkanten centimeter, geperst; het vloeibare gedeelte dat het extract en het vet van het vleesch uitmaakt, loopt door buizen in eenereeks van bakken, waarin het vleeschnat van het vet gescheiden wordt, ingericht naar eene bijzondere vinding van den reeds vermelden heer Giebert en professor Max von Pettenkofer. Het vleeschnat wordt, nog warm zijnde, gescheiden, daar verkoeling te veel tijds zou vorderen en het daardoor aan bederf onderhevig zou raken. Dan daalt men af naar een groote, 66 voet hooge zaal, waar de gezamenlijke afleidingsbakken boven vijf zuiveringsbakken van geslagen ijzer, ieder van 1000 gallons inhoud, geplaatst zijn. Deze zuivering geschiedt door een stoomwerktuig van hooge drukking, naar het buisvormig stelsel van Hallet; elk dier toestellen is voorzien van eene uiterst kunstig uitgedachte klep. Die groote buizen dienen om de eiwitstof, de vezelstof en de phosphorzure magnesium te verwijderen; het vloeibaar uittreksel wordt afgevoerd door middel van twee perspompen, gedreven door twee stoomwerktuigen van 30 paardenkracht en overgebracht naar twee groote vergaarbakken, die, ongeveer 20 voet boven de eerste zuiveringstoestellen geplaatst, het vocht op nieuw doen afvloeien in andere zuiveringsbakken, even als de vroeger genoemde voorzien van buizen (stelsel van Hallet) met hooge drukking. Langs de breede trappen die men daar aantreft, komt men in eene groote zaal met twee rijen groote luchtledige bakken, waarin het uittreksel bij eene lage luchtgesteltenis wordt verdampt. Die toestellen, vervaardigd naar de voorschriften van den heer Giebert, zijn allerbelangrijkst en hebben natuurlijk aanzienlijke sommen gekost. Het extract komt in die toestellen nadat het eerst door verschillende filtreertuigen is gevoerd. Eenige trappen hooger heeft men het laboratorium, eene keurige inrichting, geheel, tot zelfs deuren en vensters, omgeven met een netwerk van zeer fijn gevlochten ijzerdraad, dienende tot wering van ongediertjes en stof; het plaveisel is van fraaien Schotschen steen. De luchtverversching wordt er onderhouden door middel van uitstekende windvangers, terwijl alom eene voorbeeldige reinheid heerscht. In deze werkplaats vindt men vijf groote stalen vazen, voorzien van stalen toe-

[p. 118]

stellen die in het vloeibare extract om wentelen om het te verkoelen en de laatste verdamping te bespoedigen. De uitvinding dezer toestellen is men mede aan den heer Giebert verschuldigd. In elk dezer vazen zijn 100 dergelijke werktuigelijke armen aangebracht, wier beweging in eene minuut meer dan twee millioen vierkante voeten uitdamping geeft.

Hiermede is de eigenlijke bereiding afgeloopen; het extract wordt in groote bakken geschept, waarin het tot den volgenden dag blijft staan. Weder eenige trappen hooger komt men aan de zaal, waar het extract in eenigszins vloeibaren staat wordt gebracht, ten einde het in blikken doozen te gieten ter verzending. Daarvoor dienen twee groote bakken van geslagen ijzer, geplaatst in andere, nog grootere bakken, die met warm water zijn gevuld. Het extract wordt bij eene hoeveelheid van 10,000 pond te gelijk in die bakken gegoten, waarin het in meer of min vloeibaren toestand wordt gebracht en waardoor het eene massa wordt van dezelfde hoedanigheid. Ten slotte wordt het door den scheikundige en vertegenwoordiger van den baron von Liebig, met de meest mogelijke zorg onderzocht. Beantwoordt het fabrikaat aan alle vereischten, is er geen spoor van vet of slijm meer aanwezig, is het in een woord volkomen zuiver en van uitmuntende hoedanigheid, dan wordt het in groote blikken bussen geschept die elk 88 tot 100 pond kunnen bevatten en alzoo verzonden naar Europa, naar het te Antwerpen gevestigde algemeene depot der maatschappij.

Een nieuw en verbeterd stelsel om de waterdampen op te trekken, trekt bij het bezichtigen der fabriek vooral de aandacht der bezoekers: het bestaat uit gedeeltelijk onderaardsche pijpen, die uitloopen in een grooten daartoe vervaardigden schoorsteen. Het gewicht van zulk eene inrichting valt licht te begrijpen, als men bedenkt dat dagelijks 20,000 gallons water in de fabriek worden uitgedampt. Andermaal noemt men den heer Giebert als uitvinder van deze nuttige toepassing, die het mogelijk maakt in alle lokalen eene frissche luchtgesteltenis te onderhouden.

In den namiddag wordt alles schoon gemaakt, van alle kanten wordt er water bij stroomen naar binnen gevoerd, en in korten tijd wordt de gansche ruimte tot in de kleinste hoeken gereinigd. Groote gemetselde en overdekte riolen nemen het gebruikte water op en voeren het pijlsnel af naar de rivier. Ooggetuigen zeggen dat de onberispelijkste zindelijkheid in al de lokalen heerscht, en den meesten lof en algemeene bewondering opwekt.