De Vlaamsche School. Jaargang 17

[p. 99]

De sleutel. Een verhaal uit Zweden. Verv. en slot, zie blz. 33, 49, 58, 74 en 90.

V

Ons drie dagen voor Ringelstedt tot den baron Gyllenpil begevende, vinden wij daar Emerence in haar dagelijksch bedrijf terug. Wij herkennen het meisje niet. Zulk een blik, zulk een lachje was het onderdrukte kind niet mogelijk; thans kon zij er zich niet langer over ergeren, dat de moeder tot haar zeide: Arme Emerence, ge zijt toch recht leelijk! want de spiegel logenstrafte mama, die zich tegenwoordig wel niet juist zoo uitliet, maar toch de schoonheid harer dochter niet wilde erkennen. Als reden van deze soort van vijandschap tegen de schoonheid van haar kind werd wel is waar eene moederlijke voorzichtigheid ingeroepen, die der ijdelheid van de dochter geen voedsel wilde geven; doch in den grond was zij toch aan de niet geheel onbegrijpelijke vrees te wijten, dat Emerence hare moeder in het licht zou staan, en deze wist zelve het best, dat zij, zoodra hare schoonheid niet langer gewaardeerd werd, over niets aantrekkelijks meer had te beschikken.

De staat van afzondering, waarin Emerence leven moest en waarvan zij de oorzaken goed kende - want gelijksoortige menschen doorgronden elkander uit instinct - oefende op haar karakter een invloed uit, die geenszins gunstig was. Het vroeger bitter gevoel, door hare leelijkheid in hare ziel opgewekt en dat het liefdeloos beklag der moeder bestendig had doen toenemen, richtte zich thans, in plaats van tegen het lot, tegen de moeder, en Emerence was tot alles bekwaam, om nu, daar zij hiertoe in staat was, zelfstandig op te treden en aan de wereld te toonen, dat zij eene ster van de eerste grootte was. Zij zou geen middel om zich vrij te maken ontzien hebben, en zij wenschte alleen uitgehuwd te worden, om alle banden te kunnen afleggen die haar kluisterden. Zij werd dus eene coquette zonder vatbaarheid voor genegenheid en voor liefde, alhoewel ze beide kunstig huichelen kon.

Het vermogen van den baron Gyllenpil was op jammerlijke wijze gezonken; hij had bitter van schuldeischers te lijden en peinsde van maand tot maand op nieuwe middelen, om nog verder nieuw geld van zijne goederen bijeen te brengen, doch zelf daarheen te trekken of spaarzaam te leven, - dat kwam in zijn hoofd niet op, dat kon ieder ander doen, uitgenomen hij zelf. Kortom: de zaken stonden ver van al te voordeelig, en dus moest Emerence zich ook zoo uiterst eenvoudig en zelfs povertjes kleeden, dat het haar eene dagelijksche kwelling en ergernis was, haar eigen toilet en garderobe te vergelijken met die van hare lieve moeder. Hoe zal ik vrij worden? dacht zij bestendig, en als eene gevangene zocht zij de traliën te verbreken, die haar van de blijde, bewonderende wereld afsloten.

Op eenen avond kwam een groote brief met zwarte randen en lak. Die bevatte de treurmare van 't overlijden van den ouden oom Gabriël.

- God zij gedankt! riep de baron, en streek met de hand over 't voorhoofd. Nu is de vraag maar, of er een testament voor Emerence is.

Het meisje zat in eenen hoek van de kamer aan het venster en boog zich schijnbaar rustig over haar borduurraam; doch haar hart bonsde met kracht en geweld.

- De rentmeester schrijft.... hm, hm! - och ja! - hij stierf stil en gerust als een kind. Het testament... Emerence! ge zijt rijk, 't gansche vermogen van oom Gabriël valt ons toe!

- Aan u, vader? vroeg Emerence, en purperrood zag zij op. Is 't vermogen aan u?

- Ja, natuurlijk. Emerence! antwoordde de moeder; 't hoort ons, zoolang gij in huis zijt.

- Luidt het testament op uwen naam of op mijnen naam? vroeg Emerence, als half schuw en bloo. Ik weet wel, dat mijne ouders mijn vermogen beheeren.

- Op den uwen, kind, zei de baron. Gij zijt de erfgename.

Emererence sprong op met eene kracht, die bewees, hoe bitter hare aandoeningen waren geweest, en zei met trillende stem:

- Het vermogen komt dan mij toe, want ik weet wel, dat oom Gabriël lang voornemens was, zijn goed te vermaken aan eene nicht met volle beschikking er over. Is dat waar?

De baron zag zijne dochter met vreemde oogen aan en grimlachte.

- O ja; oom Gabriël had zijne kuren; volgens 't schrijven van den rentmeester is het zoo.

- Dan beheer ik mijn vermogen zelve.

- Gij? riep de barones geheel ontzet.

- Ja, ik zelve, ik alleen en gij hebt geen recht om mij dit te beletten. Ik ben uwe dochter, maar niet uwe slavin.

- Zijt ge zot, meisje? riep de moeder. Zijt ge razend?

- Neen, maar ik ben vrij, ten minste in een opzicht. Zeg op, moeder, ben ik niet een verlaten kind? Ben ik dit niet altijd geweest? Was ik dat al niet in de kinderkamer, toen ik daar met die oude vrouw Tallqwist eeuwig eenzaam zat opgesloten! Zag ik u wel ooit of immer? Neen! Gij vergat uw kind om vreemden. Ik wies op, en werd niet schoon genoeg, en gij troostet uwe dochter door haar om hare leelijkheid te beklagen. Ach, moeder! duizendmaal had ik mij aan uw hart willen werpen, wanneer gij een hart gehad hadt.

- Emerence, stamelde de moeder.

- Stil toch, Emerence! sprak de vader, zoo krachtig, als hij konde; stil, ik beveel 't u.

Een lachje vol verachting speelde om den mond van het meisje.

- Lieve vader, begin gij toch thans niet met bevelen! Maar, moeder, vervolgde zij, dat gij mij verstiet, toen ik een kind was, dat vergeef ik u; dat gij mij pijnigdet, toen ik grooter werd, vergeef ik u insgelijks; maar dat gij mij nu, daar ik mij zonder schande vertoonen kan, opsluit, mij als een kind behandelt, mij verhindert, in kringen op te treden, waarin ik voeg - en dat alles uit bloote ijdelheid, dat vergeef ik u nooit, en van oom Gabriëls nalatenschap zal u geen penning toevallen.

- Lieve Emerence, zeide de moeder, bleek en sidderend, houd dan toch eindelijk op! Gij oordeelt te streng. Aan wat gij zegt, heb ik nooit gedacht. Houd op, in 's hemels naam!

[p. 100]

- Ja, ik houd op; maar dan is het ook uit met de slavernij. Ik schaf mij terstond morgen eene nieuwe garderobe aan: de koets moet tot mijne beschikking staan; gij zult deze week volk vragen, en ik zal daarbij zijn.

- Ja, ja, lieve Emerence.

- Ik wil mijne eigene kamenier en niet langer uwe spionnen om mij hebben.

- Ach, kind! gij doodt uwe moeder, riep de barones en wrong de handen.

- Moeder? Ik heb nooit eene moeder gehad; want dan ware ik anders, dan ik ben, antwoordde zij, terwijl de tranen haar over de wangen rolden; ik voel, gij hebt eene slang in uw huis gekweekt; ik ben veroordeeld, om te plagen, te pijnigen, te wreken: en toch wilde ik dat niet. Waarom, vervolgde zij, waarom maaktet gij mij zoo? Ik weet heel goed, dat ik mij als kind bezondigd, dat ik in een oogenblik voor mijn gansche leven mijnen vrede en mijne rust verstoord heb; maar ik kan geene vergeving vinden, en zonder vergeving is er ook geen vrede, geene rust. Ach, waarom hebt gij mij dat gedaan?

De barones was diep geschokt en riep:

- Emerence! wij vergeven u alles, wat gij gezegd hebt.

- Gij? vroeg het meisje. Neen, neen, gij hebt mij niets te vergeven. Die de slang honger liet lijden, die haar vergif te eten gaf, die heeft geen recht tot vergeven, als hij gebeten wordt. Dat is eene straf, moeder. Ach, voegde zij er met eene diepe waarheid in de stem bij, waarom maaktet gij mij tot den beul mijner ouders?

- Wees bedaard, kind! voegde de baron haar toe. Komt beiden tot bedaren. Zulk een tooneel doet de zenuwen aan. Als de bedienden maar niets gehoord hebben, dan is het niets en kan alles weer goed worden.

- De bedienden hebben niets gehoord, vader, zegde Emerence bitter; maar de huisvrede heeft genoeg gehoord, om voor altijd van hier te wijken.

En drie dagen later waren de vertrekken feestelijk versierd, en gasten kwamen, en men dronk de gezondheid der gelukkige echtgenooten, en 's avonds vloog Emerence in den wals rond, en voldoening en blijdschap straalden uit de flonkerende oogen, - en nu en dan dwaalde een blik naar de moeder heen, die, om boete te doen, dezen avond zelve niet danste. En de vreugde was uitermate groot.

- Ik wil een ander mensch worden, zeide Ringelstedt bij zichzelf, toen hij van het bal kwam. Emerence is een beeld van een meisje en rijk ook. Dat zou net een ding zijn, om van Turn den mond te stoppen. Ik ben in een ommezien van opinie veranderd, en geloof voortaan aan de waarde van de vrouw.

- Zijt gij 't, Krans? Goed dat ge komt, kerel, zeide hij tot zijnen oppasser, een soldaat van de compagnie, die bij zijne bekende braafheid en eerlijkheid en tot belooning van zijn goed gedrag de eer genoot van de officieren te bedienen. Nu, Krans, gij vindt mij juist in eene goede luim, gij kunt vragen wat gij wilt, en, zoo waar ik leef, ik geef het u. Gij, gij ziet mij verbaasd aan, maar 'k heb mij in 't hoofd gezet te trouwen, en dan dient men wel van leven te veranderen. Nu, hoe is 't? Wat wilt gij hebben?

- Heer luitenant, zei Krans en stelde zich lachend in postuur voor zijnen heer, dien dans, liefde en punsch vertrouwelijker dan gewoonlijk hadden gemaakt, om de waarheid te zeggen, zou ik gaarne mijn ontslag hebben als oppasser.

- En hoe dat zoo? Hebt ge 't niet goed bij mij? Ge zult kamerdienaar worden bij mijne vrouw.

- Ik zou liever mijn eigen kamerdienaar worden, zei Krans; want, weet ge, luitenant, ook ik wil trouwen.

- En wie is de uitverkorene?

- Anna op den Blomkulle onder Ringelstad.

- Daar hebben we 't! riep de luitenant. Die Anna is Emerence's oude speelgenoote, zooals de oude vrouw Tallqwist mij eens verteld heeft. Dat treft goed, Krans. Ge hebt mijne toestemming; maar trek mij nu eerst de laarzen uit en vul de waterkaraf.

Luitenant Ringelstedt had goed gezien, dat freule Emerence een goed oog op hem had laten vallen. Hij had zeer verwarde begrippen van de liefde; doch hij beviel het meisje, en hij vond, dat zij razend schoon was, en daarmee was de zaak zoo helder, als zij maar kon. Emerence van haren kant wenschte slechts uit het huis harer ouders te komen, wijl zij hun geen penning van haar vermogen gunde; en, daar zij in der haast geen beteren, dan luitenant Ringelstedt vond, gaf zij zich alle moeite, om dien te boeien. Zoo werden de beiden het spoedig eens en geloofden in vollen ernst elkaar wederkeerig te beminnen.

VI

De oude vrouw Tallqwist zat het volgende jaar op een zondagavond in de kleine hoeve op den Blomkulle. Het was in den voorzomer en een bloeiende hagedoorntak stond in plaats van vuur op den haard, de bieën gonsden buiten voor het open raam en nu en dan verdwaalde een vlinder in het vertrek, dat opgeschikt en versierd was. Er zou bruiloft wezen in huis, want Krans trouwde Anna; allen waren in de kerk, behalve de oude grootmoeder, die zoo ver niet meer gaan kon, en dus alleen t'huis was gebleven en naar de door de genoodigde gasten medegebrachte spijzen omzag. In de tweede kamer, die bij deze gelegenheid als keuken gebruikt werd, waren een paar andere vrouwen met koken en braden bezig, en de goede reuk van spek en vleesch verspreidde zich over het hof en vermengde zich met de geuren van klaver en kruizemunt, die buiten groeiden.

- Ik ben mijne oude kunst toch nog niet verleerd, mompelde de oude, en mijne voorspelling zal ook waar worden:

Veel armoe zult ge om u aanschouwen,
Rijk zijn aan hoop en godsvertrouwen,

- maar waar rijkdom en geluk vandaan moeten komen, dat begrijp ik nog niet. Stil, ik geloof, dat ze luiden. Hm, ik heb het toch wel beschikt, dat Anna en jufvrouw Emerence op eenen dag bruiloft houden.

Nu maakte de oude in der ijl boven de deur eene soort van eereboog vast, dien zij zelve gemaakt had, te weten een schild,

[p. 101]

waarop de namen der jonggetrouwden - eene P en eene K - met een A M D met bloemen door elkaar waren gevlochten.

- Daar hebben wij een schild, zeide de oude vrouw, dat even goed is als 't wapenbord van den baron, waarop twee vergulde pijlers staan.

Weldra lieten zich uit het bosch de tonen van eene vioolhooren en het duurde niet lang, of men zag den ganschen bruidstrein met den speelman aan 't hoofd en Krans in zijn uniform met de onder-kaporaalsstrepen aan Anna's zijde. 't Was ons Antje, en 't was een knap paar, want Krans was een van die kloeke, forsche, breedgeschouderde soldaten, die 't sieraad uitmaken van de compagnie, en Anna, hoe dik en plomp als kind ook, was thans slank als een den opgeschoten, en schoon als een zonnige Meidag.

- God zegene u beiden! riep de oude grootmoeder, toen 't jonge paar zoo dichtbij was, dat het haar kon verstaan. - Antje!

Veel armoe zult ge om u aanschouwen,
Rijk zijn aan hoop en godsvertrouwen, -

en zie, Anna, daardoor wordt ge wezenlijk rijk en gelukkig.

In de woning van den baron Gyllenpil was alles luister en glorie. Een versierder had er volle veertien dagen lang aan eene piramide van bloeiende heesters en gewassen gearbeid, op wier spits de wapenborden der Ringelstedts en Gyllenpils tegen elkander aanleunden. De namen waren niet saamgevlochten, zooals bij onder-kaporaal Krans. 't Was echter toch eene schitterende bruiloft en dien avond zegende de barones hare kinderen op de van oudsher gebruikelijke wijze, en dacht bij zich zelf, hoe 't maar een geluk was, dat het jonge paar op Ringelstedt wonen ging. Emerence scheen geroerd te zijn, doch dat kwam grootendeels uit de zenuwen voort; 't was noch uit liefde noch uit smart; want zij had niets te beminnen en geen verlies te betreuren; 't was integendeel misschien eene soort van zielsangst, dat zij alles had gemist. Ringelstedt liet ongeveer met hetzelfde gevoel den zegen over zich uitspreken, dat ge hebben zoudt, als een vriend u eventjes met zijne mouw over den kraag streek en zei:

- Wacht, ge hebt krijt aan uwen kraag.

Twee uren van P. ligt aan den landweg een soldatenhuis. Verleden zomer hield voor die nederige woonstee een rijtuig stil, en riep daaruit eene dame een buiten de deur spelend kind toe:

- Kunt ge me ook een glas water bezorgen?

't Jong blondlokkig wicht zag de prachtige koets, de voorname dame, de paarden en den bont uitgedosten koetsier op den bok met groote oogen aan, doch scheen minder acht te slaan op den heer in 't rijtuig.

- Zult ge water brengen? herhaalde de koetsier, en 't kleine barvoetsche kind wipte luchtig als eene ree de hut in. Twee minuten later kwam eene jonge vrouw buiten met een glas klaar, helder water. 't Was Anna, de vrouw van kaporaal Krans.

- Woont Krans hier niet? vroeg kapitein Ringelstedt.

- Ja.

- Is hij t'huis?

- Neen, hij is op 't hooiland.

- Is dat Anna? vroeg met een pijnlijk lachje de mevrouw, toen zij den naam Krans hoorde.

- Om u te dienen, mevrouw.

- Kent gij mij niet meer, Anna?

- Mevrouw heeft veel van freule Emerence in haar gezicht; maar...

- Die zag er niet zoo bleek en ziekelijk uit, als ik? - Ja, Anna, ik ben 't. Ik kom van Loka, waar ik de baden heb gebruikt. - Maar gij, Anna, gij schijnt blij, fleurig en gezond.

- Ja, mevrouw, God dank, 't gaat mij goed. Och! voegde zij er bij, als of ze iets vergeten had: grootmoederke moet toch ook eens buiten komen! een oogenblikje geduld, mevrouw!

- De drommel haal me, als die Krans geen smaak heeft gehad! zei de kapitein.

- Ei zoo? Dunkt u? duwde de barones hem snibbig toe.

Thans kwam de oude grootmoeder, de gewezen voedstermoeder der barones.

- Och God! daar hebt ge mijn Emerensje! riep zij. Maar, hemeltje! wat ziet mijn Emerensje er bleek en mager uit! Tijd en geen einde! 'k Weet nog heel goed - hoe was 't ook?

Geld en goed en groot vermogen, -
Aanzien in der menschen oogen...

dat hebt gij, lieve mevrouw! maar het derde kwam niet uit.

- Wat dan, beste vrouw Tallqwist? vroeg de barones.

- Och ja, ik ben altijd een beetje bijgeloovig geweest, en dus voorspelde ik u eens toen ge nog klein waart, en liet een sleutel in 't glas tikken voor u en mijn Antje. 't Is aardig, dat de twee eerste dingen bij u beiden uitkwamen, maar het derde niet.

- Dat moet de oude tooverheks ons eens vertellen. Dat kan stof tot lachen geven. Willen we eens binnen gaan, Emerence?

En het rijke echtpaar moest zich bukken, toen het in de hut der arme trad. Daar was alles even net en proper, even blinkend en rein; het geringe huisraad stond overal in de beste orde, bloemen en loof versierden de wanden en hier en daar hingen verjaardagswenschen en houtsneeprinten achter lijst en glas.

- Kom, oud mensch, vertel nu op! zei de kapitein.

- O, 't beduid eigenlijk niets, maar ik wil u toch alles zeggen. Ik nam een kleinen sleutel, hing hem aan een haar midden in een bierglas en zei een vers op. Toen ik voor Anna opzei, tikte de sleutel aan, toen ik zei:

Veel armoe zult ge om u aanschouwen, -
Rijk zijn aan hoop en godsvertrouwen; -

Ge zult rijk en gelukkig zijn.

Ziet, mijnheer en mevrouw, die beide eerste regels zijn uitgekomen, maar de derde is dwaasheid, want ge ziet hier geen rijkdom.

- Maar voor mij? Wat tikte de sleutel? voor mij vroeg de barones.

Voor u tikte de sleutel aan:

Geld en goed en groot vermogen, -
Aanzien in der menschen oogen; -

Zult lijden armoe, nood en pijn.

[p. 102]

Zie, mevrouw, ook hier treft het met de twee eerste verzen, maar het derde...

- 't Is hier schromelijk warm, zei de barones en drukte de hand tegen het voorhoofd. Ik word flauw; laat ons doorrijden.

En het rijtuig rolde voort, en de oude vrouw oogde het na, tot het achter eenen hoek verdween. 't Bezoek was voor haar eene aangename herinnering geweest.

De barones zat lang in gedachten verdiept. Eindelijk zuchtte zij half overluid:

Geld en goed en groot vermogen, -
Aanzien in der menschen oogen, -

Zult lijden armoe, nood en pijn...

- Ja, dat was eene gekke samenvoeging, riep de kapitein.

- Neen, neen, 't is waar: armoede, nood en pijn lijd ik. Zij, Anna, is rijk en gelukkig, rijk aan hoop en godsvertrouwen. De barones schudde het hoofd. Ik hoop niets, ik geloof niets, ik vertrouw op niets, ik ben ellendig, arm, verstooten van de gansche wereld.

- Maar ge kunt immers alles krijgen, wat ge wilt, schoon ik niet weet, wat u door 't hoofd maalt, sedert we bij van Turn geweest zijn, wierp de kapitein haar tegen. Schoon, 't was daar ook een recht duivennest, oude en jonge, alles naar 't behoort.

- Gij begrijpt mij niet en zult mij nooit begrijpen. Mina van Turn is rijk: zij heeft eene moeder en heeft kinderen; Anna is schatrijk: ze heeft eene moeder, eene grootmoeder en haar kind; ik alleen ben arm, ben doodarm, ik heb nooit het eerste gehad en zal nooit het andere bekomen.

- Maar mijn God, lieve! riep haar man; mama leeft immers.

- Ik ben van mijne geboorte af zonder moeder geweest en zal zonder kinderen sterven. Stil, gij begrijpt mij niet.

- Neen, en 't is ook eene kunst uit zulk gebabbel wijs te worden, mompelde de kapitein in zijnen baard; doch in zijn binnenste dacht hij: Die drommelsche van Turn, die zulke lofspraak op de waarde van de vrouw hield, bij moest mijn juweel maar hebben.

Wie nog nimmer geloofd heeft, dat men juweelen of dat men eene vrouwenwaarde vindt, die zich bescheiden als eene parel in het heiligdom des harten verbergt, die verdient niet, andere juweelen te vinden, dan de valsche, nagemaakte, die aan echte alleen door hunne slijping en hunne facetten gelijk komen, doch wat gehalte betreft een stukje glas zonder waarde zijn en weldra, beschadigd en vol schrammen, versmaad of op den vuilnishoop geworpen worden.

Oude oom Gabriël! Gij dacht het beste van de gansche wereld en hebt u in uw kinderlijk hart zeker innig verheugd, toen Antje op uwen schoot zat en uwen zegen ontving; gij waandet een goed werk te doen, toen gij aan Emerence uwe goederen vermaaktet. Arme grijsaard! gij bedroogt u zelf, want den zegen hadt gij zelf van het vermogen gescheiden. Uw geld zal verdaan worden, doch uw zegen leeft onverdeeld in de bescheiden soldatenwoning, waar allen met weinig tevreden zijn, over wier laag dak de storm heenbruist zonder te schaden. Hoe dikwijls kan niet de sleutel er waar klinken en zeggen:

Veel armoe zult ge om u aanschouwen.
Rijk zijn aan hoop en godsvertrouwen;

Ge zult rijk en gelukkig zijn.

Naar Oom Adam.