De Vlaamsche School. Jaargang 17

Een blik in de algemeene geschiedenis van Vlaamsch-België.

Het is nu ongeveer vier-en-twintig eeuwen geleden dat Herodotus, die voorname geleerde der oudheid, welke met zooveel nauwkeurigheid de krijgsondernemingen van zijnen tijd heeft beschreven, nopens den oorlog de volgende meening uitdrukte:

‘Niemand, - zegde hij - is dwaas genoeg om den oorlog boven den vrede te verkiezen; want in vredestijd begraven de kinderen hunne ouders, en ten tijde van oorlog zijn het de ouders die de kinderen ter aarde bestellen.’

Welnu, de oorlog, die pest van het menschdom, welke elk handeldrijvend en nijverig volk niet alleen de gerustheid des levens ontrukt, maar tevens zijne welvaart, zijnen voorspoed doet wegkwijnen en vernietigt, die gruwelijke plaag, welke, gelijktijdig met den koophandel, de kunsten, de letteren en de wetenschappen doodt, kwam, zooals men weet, maar al te dikwijls zijne woeste vlerken over het bloeiende Vlaanderen uitspreiden en er tevens de zoo nuttige handelsverrichtingen stremmen, die daar alreede van in de oudste tijden bestonden.

Immers onbetwistbaar is het, dat de eerste Belgen wegens hunnen handel en hunne bedrijvigheid zeer voordeelig bekend stonden. De Menapiërs, bij voorbeeld, die men als de eerste bewoners van Vlaanderen en van een gedeelte van Brabant aanziet, waren niet enkel als bekwame landbouwers befaamd, maar zij vervaardigden ook linnen kleederen, wisten de wol hunner schapen te spinnen, in verschillende kleuren te verwen, en weefden die tot lakenstoffen.

De hespen of hammen door de Menapiërs gerookt, werden heinde en ver vervoerd en prijkten zelfs te Rome, als eene bijzondere lekkernij op de tafels der rijken. Bovendien waren zij zeer behendig in het zoutzieden en in het bouwen van vaartuigen.

Het zijn dus ongetwijfeld deze mannen, die door hunnen koophandelsgeest de grondslagen legden dier heilzame en uitgestrekte handelsbetrekkingen welke later onze Vlaamsche gewesten aan het hoofd van Europa zouden plaatsen.

IJperen was, van in de vroegste tijden, het echte middenpunt der lakennijverheid. In de dertiende eeuw telde men daar eene bevolking van twee honderd duizend inwoners; geen wonder dus dat men er destijds de noodzakelijkheid gevoelde den omvang der stad uit te breiden en het getal wijken te vergrooten.

In hetzelfde tijdvak zag Gent, ten gevolge van zijnen aanzienlijken koophandel, insgelijks zijne grenzen verbreeden, en te Brugge ook waren onlangs de begrenzingen merkelijk uitgestrekt geworden. Te Leuven was toenmaals de lakenweverij de bron van de welvaart der bevolking; ongeveer vier duizend weversgetouwen waren er gestadig in beweging en het getal der ingezetenen bereikte er de twee honderd duizend.

Die toestand, die bedrijvigheid ontwikkelden zich nog immer meer en meer, zoodanig dat ten tijde van het Bourgondische beheer, onze Vlaamsche en Brabantsche steden, wegens hunnen koophandel en hunne nijverheid bij den vreemde eene onbeperkte achting genoten.

Brugge, Gent, Brussel, Antwerpen, Leuven, Mechelen en IJperen erlangden, uit hoofde hunner bijzondere voortbrengselen, eene welverdiende befaamdheid. Ook had Brugge, om zijne aanzienlijke handelsbetrekkingen, den naam van ‘Noordelijk Venetië’ gekregen en was die stad gedurende drie eeuwen de stapelplaats van geheel Europa. Zijne handelbeurs, het eerste gebouw met dien naam bestempeld, werd dagelijks door groothandelaars van achttien verschillende mogendheden bezocht. Bovendien was Brugge nog het algemeene kantoor van meer dan vier en zestig koophandelsteden, welke zich onderling hadden verbonden onder de benaming van ‘Duitsche Hanze.’

De menigvuldige en aanzienlijke gilden, neringen, ambachten, in een woord, al die broederlijke handels- en werkmansgenootschappen, die overal in onze Vlaamsche gewesten bestonden, waren eveneens een levend bewijs van de grootheid en de macht onzes volks.

Zeker waren het zeer heugelijke dagen, overschoone tijden, toen deze Vlaamsche bevolking zoo vrij en genoegelijk in den schoot der welvaart verkeerde. Edoch, zulke dagen kunnen slechts beleefd worden in een tijdstip van vrede en eensgezindheid onder het volk en van vriendschapsbetrekkingen met de naburige natiën. De oorlog en de hernieuwing van oude veeten kwamen al te dikwijls dien welstand onderbreken, om hem eindelijk geheel en gansch ten onder te brengen. De schitterende heilzon, die zoo mild onze Vlaamsche gemeenten met hare koesterende stralen had begunstigd, zag men op eens

[p. 37]

verbleeken en verdwijnen achter de donkere zwerken van het oorlogstempeest en het volksorkaan.

Als uitgeput door eenen luister die weleer gansch het aardrijk verbaasde, viel Brugge, omtrent het einde der vijftiende eeuw, na den noodlottigen krijg van Maximiliaan van Oostenrijk, plotseling in de duisternis. Het gekletter der wapens, de oploop des volks, het woeste getier der krijgers, het bloed dat volop langs de straten stroomde, dat alles was immers maar weinig geschikt om de menigvuldige en aanzienlijke handelsbetrekkingen in stand te houden. Eerlang ontvluchteden al de te Brugge verblijvende vreemdelingen in allerijl de beroemde Vlaamsche stad.

Zoo zag men de Florentijnen, de Engelschen, de Franschen, de Portugezen, de Oosterlingen, de Navarezen, de Venetianen, de Lukkazers, de Spanjaarden, de Schotten, de Castiljaners, de Aragoniërs, de Duitschers, de Biskaaiers, de Genuezen, de Milanezers, de Ierlanders, de Turken zich naar het toenmaals rustige Antwerpen begeven, om zich aldaar voor goed met hunnen handel te vestigen.

Deze stad, die reeds vroeger door de heilzame betrekkingen van Johan-den-Derde met Engelands koning, als handelshaven een zeker aanzien had gekregen, moest nu natuurlijk door het verval van Brugge nog merkelijk aanwinnen. Verschillende voorrechten, door Maximiliaan den Antwerpenaren toegestaan, alsmede de uitbreiding eener koopmansgilde, in 1485 ingericht, brachten niet weinig bij om den voorspoed der Scheldestad te verzekeren. Ook verwierf zij weldra den naam van vorstinne van het Noorden.

Ten jare 1505 was aldaar de koophandel zoo bloeiend, dat de Venetiaansche gezant, Vincenzo Quirini, verklaarde dat Antwerpen alleen zooveel handel dreef, als al de andere havens der Nederlanden te zamen.

Die ongemeene voorspoed duurde immer toenemend voort, tot op het einde der regeering van keizer Karel-den-Vijfde, en men zal zich gemakkelijk een denkbeeld kunnen vormen van het vermogen des Antwerpschen koophandels ten dien tijde, als men weet, dat in 1550, een ander gezant van Venetië, Marino Cavalo, ronduit bekende dat de Italianen met spijt, met droefheid zelfs bemerkten dat hun vermaard Venetië, door Antwerpen was overtroffen.

Iedereen weet dat het bewind van Philips-den-Tweede, voor België een tijdvak was van staatsberoerten, burger- en godsdienstoorlogen, bloedige onlusten en onheilen van alle slag. Derhalve kon het niet anders of de toenmaals gepleegde strooperijen, de blinde haat en de dweepzucht moesten de Antwerpsche welvaart eenen noodlottigen schok toebrengen. De overvloedige koopwaren, werden door lijkstapels vervangen en in plaats van nieuwe pakhuizen te bouwen, richtte men overal schavotten op!

Evenals zij vroeger genoodzaakt waren geweest Brugge te ontvluchten, zagen nu ook al de uitheemsche groothandelaars zich gedwongen de Scheldestad te verlaten. Zij verplaatsten hunne aanzienlijke kantoren naar Amsterdam die, door het verderf van Antwerpen begunstigd, nu ook eens trotsch het hoofd mocht verheffen en, op zijne beurt, de meest vermogende handelstad der wereld moest worden.

Het onheil dat onzen vermaarden koophandel trof, moest te gelijker tijd ook onze schoone kunsten treffen. De beeldstormers, als woeste dieren, vernielden, verbrijzelden hier te lande onbarmhartiglijk al de kostbaarste meesterstukken, welke de beeldhouwkunde en de schilderkunst tot alsdan hadden opgeleverd!

De verwoestingen, door de beeldstormers aangericht, troffen onzen vaderlande des te gevoeliger, daar zij gepleegd werden op de puikgewrochten zijner vernuftige zonen: men mag zelfs zeggen op zijne eigene voortbrengselen. Immers de kunst, en wel voornamelijk de schilderkunst, is bij ons van inlandschen oorsprong; zij is eene plant die in Belgischen grond wortel schoot, die op onzen bodem, door onze vaderen zorgvuldig werd opgekweekt, eene plant die tot op den huidigen dage nog de schoonste, de heerlijkste vruchten draagt!

Brussel.

S. Willems.