De Vlaamsche School. Jaargang 16

Quinten Metsys. Brief aan den heer en M^r Theodoor Van Lerius, advocaat te Antwerpen.

Veelgeachte Meester en Vriend,

Ik verneem uit het certificaat van goed gedrag - of hoe moet ik het noemen? - door u afgeleverd aan den vriend Pieter Génard, dat gij van geloof veranderd zijt..... opzichtens de geboorteplaats van Quinten Metsys. Bij de eerste lezing van dit stuk scheen mij de zaak tamelijk grof. Wen mannen van uwe ervaring, zeide ik tot mij zelve, zoo gemakkelijk omkeeren, wat heeft men dan van de profanen te verwachten? Trouwens, bij u is er aan geen jurare in verbo magistri te denken. Doch, na een oogenblik overweging vond ik het zoo erg niet meer. Onze staatslieden hebben wel te beweren dat men aan de eenmaal met overtuiging omhelsde beginselen moet getrouw blijven op straf van verlies van alle gezag; die mannen gaan ook zoo stevig in hunne laarzen niet als zij het voorgeven. Wij leven in dagen waarop alles aan 't wankelen gaat; waarop machtige legers in eenige oogenblikken weggemaaid, geduchte steden in enkele uren tot mortel vergruisd worden, en waarop men van beginselen verandert gelijk van kleeding. Ten andere, er bestaan invloeden, waaraan men zich niet kan ontrukken. Gij ziet dus, mijn waarde vriend, dat ik uwe geloofsverandering op wetenschappelijk gebied, kan en wil eerbiedigen, op voorwaarde nogtans dat zij uit overtuiging voortvloeie.

Zoo dan, mijn waarde vriend, gij houdt ‘thans den ouden Quinten Metsys voor een Antwerpenaar van geboorte.’ Plaudite cives! Het zou eene schoone zaak voor Antwerpen wezen. Doch, daar gij uw certificaat hebt laten drukken, zult gij mij vast het recht niet ontzeggen u, op mijne beurt, in het openbaar, te verzoeken uwe voorgeving door eventijdige stukken, te willen waarmaken. Boter bij den visch, als 't u belieft.

Naar mijn oordeel, doch ik ben maar een profane - non licet omnibus adire Corinthum - bestaat er in geheel onze kunstgeschiedenis der 16^e eeuw geen feit 't welk op vaster zuilen rust dan het feit betrekkelijk de geboorteplaats van Quinten Metsys. Inderdaad, Guicciardini, die moet aanzien worden als een tijdgenoot, zegt op twee verschillende plaatsen van zijn werk dat hij te Leuven ter wereld kwam; eens waar hij spreekt van den vader Metsys en eens waar hij spreekt van den zoon Metsys. Deze voorgevingen schreef hij, niet in de geschiedenis van Leuven, maar in de geschiedenis van Antwerpen. Guicciardini heeft binnen zijn leven zijn boek tot vijfmaal toe zien herdrukken. Elke dezer uitgaven werd door hem overzien en verbeterd; doch aan de twee voorgevingen betrekkelijk de Metsysen veranderde hij geene letter. Ik durf het u vragen, met de hand op het geweten, of gij mij in onze kunstgeschiedenis uit die dagen eene daadzaak zoudt kunnen aanwijzen welke meerdere garantie oplevert! Geen enkel schrijver der 16^e eeuw heeft ze

[p. 142]

tegengesproken; integendeel, allen hebben ze bekrachtigd: - Lampsonius, Molanus, Opmeer.

De vriend Génard heet de getuigenis van Guicciardini ‘eene gebrekkige getuigenis.’ Dit is gemakkelijk geschreven, doch minder gemakkelijk bewezen. Ik zou wel eens goed willen weten waarom Guicciardini niet anders dan misslagen zou hebben kunnen schrijven over zaken waarvan hij tijdgenoot was. Dit zou toch al aardig wezen, en indien zulke stellingen den voorrang bekwamen, dan bleef er niet over dan al de werken over onze geschiedenis - Papenbroek er in begrepen - in 't vuur te werpen en Amen te roepen.

Doch, ik hoor u zeggen: ‘Antwerpen telde in de 15^e eeuw Metsysen; een dezer Metsysen was de bloedverwant van Quinten, dus moest de laatste binnen de Scheldestad geboren wezen.’ Die stelling kan geen oogenblik den toets der critiek doorstaan. Te Mechelen woonden er in die dagen 5 huisgezinnen die den naam van Metsys droegen; Leuven, Herenthals, Lichtaert, Willebringen, Thienen, Herent telden destijds Metsysen. Waarom moest de schilder meer uit de Antwerpsche dan uit eene der in de overige aangeduide plaatsen wonende familiën geboren worden? Het zou toch uitzinnig wezen te beweren dat, om de enkele reden dat men in eene stad talrijke bloedverwanten telt, men in deze stad en nergens elders zou kunnen ter wereld komen. Guicciardini zegt dat Quinten Metsys te Leuven het licht ontving. Zoolang men deze voorgeving, die de genoemde schrijver tot vijfmaal toe herhaald heeft, door geene doopakte kan weren, moet men ze eerbiedigen, en daarmede uit. Anders valt er niet mee te verrichten

Doch, daar ben ik reeds aan 't kijven, vooraleer u gehoord te hebben. Ik schrijf u deze regelen om Ued. te verzoeken zoo lief te zijn mij met uwe bewijsstukken te willen bekend maken. Veronderstellingen kunnen hier niet meer van pas komen. Daartoe is de zaak te ver besproken. Stukken, eventijdige stukken alleen, kunnen het pleit doen beslissen. Pauca sed bona! De vriend Génard heeft gezocht en niet gevonden. Ik wensch u meer geluk, en onder dit wenschen druk ik u eene warme hand.

Tuus ex corde,

Ed. van Even.