De Vlaamsche School. Jaargang 16

[p. 138]

Geschiedenis van het volksonderwijs
(Histoire de l'enseignement populaire)
door Leo Lebon.

Onder dezen titel is, in de Fransche taal, bij C. Muquardt, te Brussel, de derde uitgaaf van een onder menig opzicht belangrijk werk van 422 bladzijden

Des Roches, ontscheept te Antwerpen. 1757.
teekening van h. hendrickx, houtsnede van ed. vermorcken.

verschenen, welk op de tentoonstelling van Amsterdam met het diploma van uitmuntendheid vereerd werd. Van den geleerden heer L. Alvin is aan het hoofd des boekdeels eenen brief opgenomen, waarin het werk van den heer Lebon met kracht en klem aanbevolen wordt als een hoogst lezenswaardig boek, dat zich vooral zou moeten bevinden in handen van hen, die door ambt of stand geroepen zijn om zich bezig te houden met de belangen van het onderwijs of daarmede in verband staande vraagstukken. De heer Alvin doet opmerken, dat de meeste onderwijsvragen, waarover ook in dezen tijd met zooveel vuur gehandeld wordt, zich in den loop der vorige eeuwen reeds meer dan eens voorgedaan hebben, onder andere ook het vraagstuk betrekkelijk het verplicht onderwijs. Juist daarom, zegt de heer Alvin, is de lezing van het werk van den heer Lebon zoo nuttig voor onderwijzers, magistraten en ambtenaren.

Het boekdeel is opgeluisterd met een aantal houtgravuren, waarvan wij er twee overnemen in ons tijdschrift. De eerste stelt voor, de aankomst te Antwerpen, van des Roches, die zich zooveel naam als taalkundige heeft verworven. De heer Lebon schetst op zeer boeiende wijze de geschiedenis van des Roches, die, in 1740, te 's-Gravenhage geboren werd en zijne loopbaan als eenvoudig werkman begon. Opvolgend als leerling geplaatst bij eenen schilder, eenen kleermaker, eenen borduurder en eenen banketbakker, had hij zich het bedrijf van geen zijner meesters kunnen eigen maken; van hem mocht men waarlijk zeggen, dat eene andere roeping in hem sprak. Bedeeld met meer gewone geestvermogens, reikhalzend naar onderwijs, maar slechts eenige zeldzame uren aan de studie kunnende toeweiden, was hij toch door krachtdadige pogingen er in gelukt op den zeventienjarigen ouderdom een zekeren voorraad eerste kennissen te verzamelen vooral van de Nederlandsche taal. Dan kwam hij naar België, om er een ondermeestersplaatsken in eene lagere school te zoeken. Het toeval deed hem eenen monik ontmoeten die schoolmeester was; hij werd zijn ondermeester en vriend, en later zijn opvolger. Tevens als des Roches zich ievervol toelegde op de uitoefening zijner ambtsplichten, verwaarloosde hij niets om den kring zijner eigene kennissen uit te breiden. Buiten de Nederlandsche en Fransche talen, gelukte hij er in, het Latijn en Italiaansch aan te leeren. In 1761 en in 1763 gaf hij twee werken uit, namelijk de Nieuwe Nederduitsche spraek-konst en de Nieuwe Fransche spraek-konst. Onvermoeibaar als hij was, liet hij tusschen 1769 en 1786 een volledig Fransch-Vlaamsch woordenboek verschijnen. Tenzelfden tijde als hij zich onledig hield met taalkundige werken, maakte hij eene grondige studie der annalen en oudheden van het land en leverde verscheidene opstellen ten antwoorde op vragen van de Brusselsche letterkundige maatschappij, die hem drie jaren achtereen bekroonde (1769-1771). In 1773 gekozen tot lid der keizerlijke en koninklijke academie van fraaie letteren, werd hij drie jaren later door een geheel uitzonderlijk koninklijk besluit als levenslang secretaris van dit gezelschap benoemd. Deze betrekking gaf geen recht op eenige vergelding, maar het staatsbestuur verleende aan des Roches een pensioen van 400 gulden en gaf hem daarenboven eene plaats aan de afdeeling der archieven, met 1,300 gulden jaarwedde. Eenigen tijd daarna droeg zij hem de moeielijke betrekking op van bewaarder der acten

[p. 139]

en protocollen bij de koninklijke commissie van de studiën.

Op de nevenstaande plaat, insgelijks ontleend aan het werk van den heer Lebon, ziet men afgebeeld Karel-den-Groote (Carlomagnus), van wien men weet dat hij zeer veel deed om het onderwijs op te

KAREL-DE GROOTE.
teekening van h. hendrickx, houtsnede van ed. vermorcken.

beuren en te bevorderen en de wetenschap uit te breiden en te ontwikkelen.

Aan de keizerlijke school van Parijs, werd door Karel-den-Groote demeeste zorg gewijd. Deze inrichting diende als het ware tot model aan de talrijke andere scholen, welke in het uitgestrekte rijk, door de zorgen van den vorst, tot stand waren gebracht. In deze school werden niet slechts de kinderen van de edelen en de voorname lieden opgenomen; ook de kinderen van den middelstand (tenuiores fortunoe) werden er toegelaten. Men legde er zich hoofdzakelijk toe, op de algemeene verstandsontwikkeling van de leerlingen.

In de dagen van verpoozing, die hem zijne krijgsbedrijven lieten, kwam Karel-de-Groote in persoon zich van den gang der studiën en de vorderingen van de leerlingen vergewissen. Het gebeurde hem, zelve hun werk na te zien en te verbeteren. Men verhaalt, dat eens het volgende plaats greep, toen hij, na eene lange afwezigheid in Parijs teruggekeerd, een bezoek aan de school bracht. De leerlingen hadden hem hun werk getoond en over 't algemeen was dit van de burgerkinderen veel beter, dan wat hem door de adelijke kinderen werd geleverd. Toen deed Karel hen, die blijken van leerzucht en bekwaamheid hadden gegeven, aan zijne rechterzijde plaats nemen, zwaaide hun lof toe, spoorde hen aan om te volharden op het ingeslagen pad en beloofde, mits zij zich verder bleven bekwamen, hun eervolle onderscheidingen, bisdommen en rijke abdijen te zullen schenken. Vervolgens, zich naar de linkerzijde wendende, waar de trage leerlingen geschaard waren, riep hij hun met donderende stem en woedende blikken de volgende woorden toe: ‘Zoo waar als er een God is, ik geef weinig om uwen adel en uwe schoonheid, al is 't dat andere uw bewonderen. Gij moogt zeker zijn, niets van mij te zullen verkrijgen, als gij door inspanning en vlijt uwe luiaardij niet spoedig doet vergeten.

Of des keizers woorden doeltreffend werkten, wordt niet gezegd.

Dit feit wordt door den heer Lebon aangehaald volgens Monachus Sangallensis, De gestis Caroli Magni, Lib. I, cap. 3.