De Vlaamsche School. Jaargang 16

Luchtwegers of barometers.

De eerste uitvindingsgedachte dezer waarnemingstuigen, bestemd om de drukking des dampkrings af te meten, is men aan het toeval verschuldigd. Eenige fonteinmakers van Florentië eene pomp gemaakt hebbende, waarvan de buis meer dan 32 voet hoogte had boven de vlakte van het water, zagen met verwondering dat dit vocht niet tot het bovenste der pomp klom. Galileus vermoedde dat het gewicht der lucht de echte oorzaak van dit verschijnsel was. Dit vermoeden werd door Toricelli klaarblijkend bevestigd. Deze, in aanmerking nemende dat, om gelijke drukkingen uit te oefenen, de hoogte der kolommen vochts in omgekeerde reden zijn moet met derzelver betrekkelijk gewicht, en dus dat kwik, welk omtrent veertienmael zwaarder is dan water, de drukking van den dampkring zal evenaren met



eene kolom van omtrent 28 duim hoogte, zijnde het veertiende van 32 voet, deed de volgende proefneming. Hij vulde met kwik eene glazen buis van omtrent 30 duim lang, waarvan het eene einde gesloten was. Deze buis stopte hij met den vinger toe, plaatste haar volgens de rechtstaande richtlijn in een kwikbad en bemerkte dat de kolom kwik, na eenige duimen gedaald te zijn, op zekere hoogte h r bleef, en dat die hoogte 28 duim was.

Bij deze proefneming bestaat er in de glazen buis geene lucht; ook is de ruimte tusschen het kwik en het gesloten einde der buis gansch luchtledig, en diensvolgens ondergaat het toppunt der kwikkolom geene drukking, daar integendeel de dampkring op het buitenkwik drukt, en door deze drukking het kwik in de buis omhoog houdt.

Het is aan de Toricellische buis dat men den naam van luchtweger of barometer geeft, vermits zij het ons middel verschaft om de drukking des dampkrings te kennen. Men verstaat door hoogte van den luchtweger den rechtstaanden afstand begrepen tusschen het toppunt der kolom kwik en de hoogte van het buitenkwik. De gewoonlijke hoogte van den luchtweger is 76 centimeters; ook voor eenen vierkanten centimeter grondzuil is de omvang der opgehevene kolom kwik, gelijk aan 76 kubieke centimeters, en derzelver gewicht gelijk aan 1 kilogram 0,33, vermits het betrekkelijk gewicht gelijk is aan 13,59. Diensvolgens ondergaat elke vierkante centimeter der oppervlakte des aardbodems eene drukking gelijk aan het gewicht van 1 kilogr. 0,33, en daar nu de gansche oppervlakte der aarde eene uitgestrektheid heeft van 100,000 myriameters, vindt men door berekening dat het gansche gewicht van den dampkring gelijk is aan eenmaal honderd duizend millioen maal millioen tonnen.

Men heeft berekend wat de hoeveelheid der drukking des dampkrings op de vlakte eens menschenlichaams van middelbare grootte zijn kon, en bevonden dat deze drukking gelijk is aan het gewicht van omtrent 16,000 kilo. Zulks schijnt op het eerste oogenblik ongeloofbaar, daar wij van die drukking niet het minste gevoel hebben. Doch wanneer men in aanmerking neemt dat het binnenste van onze lichaamsdeelen en zelfs onze beenderen vochten of luchtstoffen inhouden, die eene gelijke en tegenovergestelde drukking teweegbrengen, dan komt deze daadzaak niet langer onwaarschijnlijk voor.

Er bestaan, volgens derzelver vorm, twee soorten van luchtwegers, te weten: zuigpijpvormige luchtwegers, en luchtwegers met kuipkens. De glazen buis der eerste soort is aan haar onderste gedeelte, evenals eene zuigpijp, gekromd; daar integendeel de buis der tweede soort recht is en, met haar ondereinde, in een kuipken, met kwik gevuld, dompelt.

De gewone luchtweger is zuigpijpvormig, en op eene plank vast gemaakt, die eenen maatstaf draagt. Deszelfs verdeeling o, is onveranderlijk en bevindt zich op de hoogte van het kwik in het kortste gedeelte van den luchtweger besloten. Daar deze hoogte verandert, wanneer



de hoogte van den luchtweger ook verandert, volgt daar uit dat de aanduidingen niet volkomen juist zijn, bijzonder wanneer de binnenruimte van het kortste gedeelte des luchtwegers zeer eng is. Om dezen luchtweger te kunnen verplaatsen, zonder blootgesteld te zijn aan het inlaten van lucht in deszelfs binnenruimte, plaatst men aan het onderste



gedeelte eene ijzeren kraan, welke men toesluit, wanneer het kwik door helling de gansche buis vult.

De luchtweger met wijzerplaat is een zuigpijpvormige luchtweger, door het hier achterstaande afbeeldsel aangeduid. Een klein ijzeren gewicht rust op het kwik en daalt derhalve met hem. Aan dat gewicht is

[p. 122]

een zijden draad gehecht, die de groef eener



katrol omvat, en gespannen wordt bij middel van een ander gewicht, een weinig lichter dan het eerste; zoodat deze katrol draaien moet, en met haar de wijzernaald die er aan vastgemaakt is. Gewoonlijk plaatst men de aanduiding van tempeest aan den bovenkant van de wijzerplaat, het schoon weder aan den onderkant, en het veranderlijk weder tusschen beide vorige aanduidingen. Onder de verschillige zuigpijpvormige luchtwegers, is het diegene van Gay-Lussac, die de meeste voordeelen



vereenigt, hetzij ten opzichte der nauwkeurigheid bij de waarnemingen, hetzij ten aanzien van het gemak waarmede men zelfs bij de moeielijkste en langste reizen dit kunsttuig kan verplaatsen. Aan het boveneinde van het gedeelte C D is eene zeer kleine opening E, die doorgang geeft aan de lucht, maar langs waar het kwik niet kan uitvloeien, zoodat men dezen luchtweger kan omkeeren zonder kwik te storten. Verders is de binnen-middellijn van het gedeelte B F zoo klein, dat de lucht deszelfs kwikkolom niet kan verdeelen en dus niet tot het ledige gedeelte N A kan klimmen.

D^r F.-J. Matthyssens.