De Vlaamsche School. Jaargang 16

't Is nutteloos beproefd.

‘Gij zult er nooit in slagen - 't is nutteloos beproefd!’ was het antwoord, dat wij ontvingen, toen wij eens van iets spraken, dat ons zeer dicht aan het hart lag, maar voor u, lieve lezer, weinig belang oplevert. Deze woorden kwamen van iemand, naar wien wij gewoonlijk luisterden, en wiens raad wij niet zelden volgden, maar ditmaal werden deze ontmoedigende bewijsredenen geheel verwaarloosd. Wij beproefden het en gelukten.

Deze uitslag deed ons over de zedeleer twisten, over de goede of slechte strekking, in deze woorden: ‘'t Is nutteloos beproefd.’ En het besluit, waartoe wij kwamen, was, dat voor een enkel ijdel gedacht dat zij vernietigden, voor een enkel onbezonnen voornemen dat door hunnen voorzichtigen invloed omgeworpen werd, deze ijskoude woorden de doodsbede geklept hebben over honderd schitterende en levensonderhoudende vooruitzichten, en duizend werkzame en vernuftige geesten tot ongevoeligheid verlamd werden, die wellicht zich tot eenen hoogen trap in de samenleving zouden verheven en aan den voortgang der wereld medegewerkt hebben. Wat ware er van Amerika geworden, indien de groothartige Colombus ontmoedigd geweest ware, door den grimlach van misprijzen en de bewijsredenen omtrent de werkeloosheid van zijn streven, om eene nieuwe wereld te ontdekken? Of wie zou er Newtons wonderbaar grondstelsel gevonden hebben, indien bij het begin zijner opzoekingen, er een voorzichtig vriend hem aan het oor komen fluisteren ware: ‘beproef het niet, het is zeker dat gij niet zult lukken?’ Tot het leerstelsel van ‘beproef het niet,’ komt de hoogmoed, met zijne machtige bewijsreden zich aansluiten, die lispelt dat het beter is, niet te beproeven dan te mislukken. Wij loochenen dit echter in zijn geheel. Indien een mensch mislukt in een voornemen, te groot voor hem, hij wordt toch bekend met de uitgestrektheid zijner krachten; hij ver-

[p. 5]

liest die opgeblazene zelfverheffing, die het grootste vergift is voor de echte verdienste; en met zijne ware macht te leeren kennen, kan hij nog veel goeds stichten. En het ware beter, veel beter dat al de valsche mededingers in de wereld, in hunne verdiende duisternis terug zonken, dan dat eene enkele sprank van echt vernuft, uitgedoofd wierde door de hartelooze spreuk: ‘'t is nutteloos beproefd!’ Nu, dat wij over dit gezegde lang genoeg uitgeweid hebben, laat ons onze meening door een verhaal staven.

Het is tusschen de tien en twintig jaren geleden - de juiste tijdrekening doet niets aan de zaak, - dat er in de stad Nieuw-York een baardscheerdersleerling woonde, een jonge knaap, Ruben van Drest genaamd. Zijne Hollandsche afstamming was bewezen door zijnen familienaam, die in den tijd van jaren en geslachten, van van der Dest in van Drest veranderd was, terwijl hij zijnen doopnaam uit het heilige schrift aan eenen waardigen kwaker verschuldigd was, zijnen grootvader van moeders zijde, met Willem Penn overgekomen. In der waarheid, deze namen waren alles wat de jongen aan zijne ouders verschuldigd was, aangezien hij van in de wieg eene wees geweest en der liefdadigheid in de groote wereld toegeworpen was. Maar de sekte, waar Rubens moeder aan toebehoord had, is eene der weinige die nooit het lam van hunnen boezem afwerpen, en het weesje werd niet verlaten. De vrienden droegen zorg voor hem; en wanneer hij in staat was een levensberoep te aanvaarden, was er een van het getal, die hem als leerling aanvaardde. Dit was het kort en eenvoudig levensverhaal van den baardscheerdersleerling.

Elk menschelijk wezen heeft iets inwendig, waarvan de wereld daar buiten niets begrijpt. Aldus was de grootste drift van Ruben van Drest, van in zijne vroegste jeugd, de muziek geweest. De zwervende vedelspelers volgde hij in de stad van de eene straat in de andere op, en hij vergat dikwijls zijne eetmalen, zijne rust, alles, uitgezonderd zijnen schooltijd, dien hij verstandig genoeg was, om zelfs voor de muziek niet te verzuimen. Hij maakt kennis met blinde fluitspelers, met Italiaansche orgeldraaiers en bijzonderlijk met zwervende vioolspelers; want de viool - die vorstin der snaarspeeltuigen, - was zijne lievelinge geworden. Bij elken dezer zwervende muzikanten trachtte Ruben eenige kennis aan te winnen: zij waren met zijne kinderlijke handelwijze en ernstige bewondering voor hunne kunst ingenomen - want de liefde voor loftuiting is dezelfde bij eenen blinden vedelspeler als hij eenen tooneelzanger en - langzamerhand luisterde Ruben niet alleenlijk, maar leerde tevens. Geen enkel speeltuig kwam hem ten onpasse, maar zijn eenigste eigendom bestond in eene oude fluit, en met dit eenvoudigste van alle orkestmiddelen, had de arme baardscheerdersknaap de gewoonte naar zijn scheerzolderkamertje te vluchten, om daar met zijn scherp gehoor en vast geheugen de tonen trachten te vinden, die hij op de straat vernomen had, of er nieuwe te scheppen.

Maar het groot tijdstip in 's jongelings leven was op handen. Eens dat hij vol gedachten op eene vedel staarde, die hij met liefde in de armen gedrukt hield, en welke hij zich niet verhaastte haren bezitter, eenen armen straatspeler, terug te geven, kwam het gedacht, haar maaksel waar te nemen, voor de eerste maal Ruben in zijn brein op. Hij had de gewoonte, de viool als een geheimzinnig ding te aanschouwen - als een scheppend, toonvoortbrengend wezen; en nog nooit had hij opgemerkt waarvan en hoe zij samengesteld was. Nu hij eenen blik in deze geheimen geworpen en gezien had dat zij slechts uit hout en snaren vervaardigd was, begon hij zijnen vriend den vioolspeler te ondervragen, maar de man had zijn geheele leven op zijn tuig voortgezaagd zonder een enkel gedacht aan zijn maaksel te wijden. Hij was wel in staat eene afgesprongen snaar te herstellen, en somtijds, met zijn pennemes, eene brug te vervaardigen, doch verder strekten zijne kennissen niet; over wat Ruben vol nieuwsgierigheid het liefst zou geweten hebben namelijk hoe de violen gemaakt werden, hieromtrent schudde de vedelspeler het hoofd, en zegde, dit niet te weten.

‘Denkt gij, dat ik er eene zou kunnen maken?’ vroeg de knaap angstvallig.

Een lach, zoo spotachtig, dat Rubens gelaat van toorn rood kleurde, was het eenigste antwoord. ‘Wel gij sukkelaar,’ riep de vedelspeler uit, wanneer zijne vroolijke losbarsting geeindigd was, ‘gij zult toch zoo gek niet zijn, dit te beproeven? ge zoudt al even goed een huis kunnen bouwen als eene vedel maken.’

‘Maar de violen moeten toch door iemand vervaardigd worden?’

‘Ja, door menschen, die er al de kennissen voor hebben; maar niet door jongens zooals gij. Volg mijnen raad, en beproef het niet.’

Ruben zegde niets meer; maar dit gedacht wilde hem toch uit den geest niet. Elke viool die hij in het oog kreeg, vroeg hij om te mogen bezichtigen: hij onderzocht de verschillige maaksels, het slag van hout, dat er toe gebezigd werd, de dikte en de samenstelling der snaren: en na weken van waarneming besloot hij eindelijk er eene voor zichzelve te maken. Gedurende de lange klare zomeravonden werkte hij uren lang op zijn zolderkamertje, of op het dak van het huis gezeten; zijne natuurlijke bekwaamheid voor werktuigmakerij, werd door zijn geduld en zijnen ijver aangevuurd; en met de weinige gereedschap welke hij van de timmerlieden afkocht, die hem het hout hadden gegeven, slaagde hij eindelijk in het samenbrengen van het lichaam der vedel. Maar thans greep er een lange stilstand in Rubens onderneming plaats; want hij bezat zelfs de weinige penningen niet om snaren te koopen; en den boog, dien hij niet vervaardigen kon, was het hem eveneens onmogelijk zich te verschaffen. Nu staarde hij met bijna wanhopige blikken, zijn gedeeltelijk vervaardigd speeltuig aan - een lichaam zonder ziel; zijne fluit zelve kon hem niet troosten.

Maar zekeren dag was er een goedhartige klant, die den mageren bleeken jongen opmerkte, door wien zijn haar zoo fraai en zorgvuldig opgeschikt was geworden en Ruben werd den gelukkigen eigenaar van eenen dollar. Onmiddellijk ging hij snaren en eenen ouden boog koopen, en met bevende hand snaarde hij zijn speeltuig. Wie zou dat beslissend oogenblik

[p. 6]

kunnen beschrijven? De laatste berekening van Leverrier, voor de nieuwe vaste star, Lord Rossi's eerste blik door zijne reuzenzienbuis, zijn onbeduidend in vergelijking met de eerste proeven, door Ruben genomen, om tonen uit zijne viool te halen. De klanken kwamen echter; de eene snaar achter de andere werd op toon gezet; de boog werd aangelegd, en de vedel bezat eene ziel! Deze tonen waren flauw en mager, maar het waren toch muzikale klanken; en de knaap drukte zijnen schat aan het hart, dat van vreugd hem dreigde uit den boezem te schokken.

Hij speelde wild op alle tonen, en bemerkte niet, dat de avondschemering tot volslagen duisternis oversloeg; hij vergat zijn avondeten, en vergat tevens iets dat, ware hij niet door zijne begeestering verhinderd geweest, hem sinds lang zou te binnen geschoten zijn - dat, was de kinderlijke fluit in het huis zijns meesters gedoogd, eene viool dit nooit zou worden. De brave kwaker, die een der gestrengsten zijner sekte was, dacht dat de muziek nutteloos, zondig en heidensch was; en een vedelspeler was in zijne oogen al zoo slecht als een dief. Daarom, wie zou er Rubens verslagenheid kunnen afmalen, toen de deur van zijn zolderkamertje geopend werd en hij zijnen meester voor zich zag staan? Sprakeloos verdroeg Ruben al de gramschap van Ephraïm, alleenlijk droeg hij zorg, zijn geliefd speeltuig buiten het bereik van den storm te houden, met ze nauw aan den boezem te drukken.

‘Gij hebt uw werk verzuimd en eene vedel gestolen!’ schreeuwde de gramstorige man. - ‘Ik verzuimde mijn werk niet,’ antwoordde de knaap bedaard, ‘en ik heb ook de vedel niet gestolen, - ik heb dit waarlijk niet gedaan.’

‘Hoe hebt gij ze u verschaft?’

‘Ik heb ze zelf gemaakt.’

De oude Ephraïm zag hem verwonderd aan. Al de muziek der wereld was niets voor hem, maar hij bezat eene groote achting voor al wat werktuigkunde was; en het gedacht, eene viool te maken, scheen hem zeer vernuftig. Hij onderzocht ze, en werd bedaarder. ‘Geeft ze tonen?’ vroeg hij.

Verheugd, begon Ruben een zijner geliefkoosde aria's; maar zijn meester deed hem ophouden. ‘'t Is al goed,’ zeide hij; ‘ik moest slechts weten of zij klanken bezat, - alle tonen zijn immers dezelfde. En ik onderstel, dat ge thans muzikant wilt worden?’

Ruben liet het hoofd op de borst zinken, en zeide niets.

‘Nu, dat zult gij nooit kunnen, ik raad u dus, dit niet te beproeven. Vergeet uwe vedel en wees een goed baardscheerder. Ik zal u verder niet meer berispen; alleenlijk moet gij in het vervolg buiten huize spelen.’ Maar al de ontmoedigende gezegden van den ouden kwaker konden Rubens liefde voor de muziek niet verminderen. Hij sneed het haar, krulde en scheerde, zooals het zijn plicht was, maar onmiddellijk nadien liep hij naar zijne vedel. Hij speelde voortaan op het dak van het huis, en daar, met den hemel voor dak, en de pertige musschen voor toehoorders, die, zich verstoutende voor zijne kunst, rond hem kwamen huppelen, werd de knaap in de eerste geheimen zijner kunst ingewijd. Het is nutteloos hier alles aan te halen, waaraan hij zich overgaf, om kennis aan te winnen - hoe hij 's avonds met zijne vedel langs de straten liep om eenige centen te verdienen, ten einde zich oude muziek te koopen, en hoe hij weldra kennis genoeg bezat om, als plaatsvervanger, bij een zwervend speelgezelschap aangenomen te worden.

Eenen avond dat dit zonderling orkest zich verbonden had in een voornaam huis eene danspartij te spelen, was de eerste viool heel geheimzinnig verdwenen. In deze omstandigheid bezat de jonge Ruben den moed, zich als zijnen plaatsvervanger aan te bieden. Het was eene gewaagde zaak! Eerst lachten de muzikanten met zijn voorstel; verder hoorden zij hem de partij spelen, die niemand anders kon uitvoeren, en eindigden met het hem te laten beproeven. Voor de eerste maal in zijn leven was het den baardscheerdersleerling gegeven een bal bij te wonen, en het was daarenboven een schitterend Nieuw-Yorksch dansfeest. Het scheen hem een echt toovertooneel: hij was verbijsterd, vervoerd, begeesterd en onder den indruk dezer verschillende gevoelens, speelde hij uitmuntend. De nacht verliep, maar de dansers schenen nog niet vermoeid; zoo was het echter niet met de afgematte spelers. Bijzonderlijk Ruben, die der begeestering ongewoon was, werd al langer zoo armer aan krachten, tot dat hij, bij het einde eener wals, bewusteloos van zijnen stoel nederzeeg. Het grootste getal der vroolijke paren stapte onverschillig voorbij, - hij was immers maar een arme muzikant; maar een jong meisje, bij wie de medelijdende en eenvoudige kindernatuur nog niet overschaduwd geworden was, door de plichtplegingen van den jonkvrouwelijken staat, hield een glas water aan 's jongelings lippen.

‘Wat! Cora Daeres, die eenen bezwijmden vioolspeler tot het leven terug roept!’ sprak eene spottende stem. ‘Och, wat schoone vertelling wanneer wij terug naar de school gaan.’

Het meisje keerde zich verontwaardigd om, en zeide; ‘Cora Daeres is nooit beschaamd over hetgeen zij rechtvaardig denkt.’

‘Gevoelt gij u thans beter?’ vroeg zij zachtjes aan den armen Ruben, die zijne oogen geopend had.

De jongeling keerde tot het bewustzijn terug, en het meisje verdween onder de dansers; maar menigmaal zag Ruben van Drest de donkerbruine lokken en de zachte, bruine, sympathische oogen van het kleine schoolmeisje in zijne verbeelding voor de oogen zweven; en de jonge muziekminnaar herhaalde dikwerf aan zijnen eenigsten vertrouweling - zijne vedel - den zachten naam dien hij bij zijn ontwaken had hooren uitspreken - Cora Daeres.

Reeds lang vóór dat hij een-en-twintig jaren oud was, had Ruben zich geheel aan zijn muzikaal beroep toegewijd. Deze verandering werd door een zonderling voorval gekenschetst. Zekeren avond, dat de maan helder scheen, en hij, als gewoonlijk, boven op het dak aan het spelen was, zag hij een hoofd uit het bovenste venster van een huis, ter andere zijde van de straat, te voorschijn komen. Dit hoofd verdween, als hij ophield met spelen, en verscheen op nieuw als hij herbegon. Een natuurlijk gevoel van gestreelden hoogmoed weerhield den jongeling, aan de vreesachtige stemming om zich terug te trekken, toe te geven; en overigens belangstelling ontwaren voor iets dat

[p. 7]

met zijne kunst in betrekking stond, was voor Ruben zoo nieuw, dat het hem een groot genoegen verschafte te zien, dat men zoo aandachtig naar hem luisterde, al was het dan ook een onbekende gebuur. Geheel zijne ziel stroomde in melodie uit zijn snarentuig, en hij speelde tot middernacht.

's Anderdaags morgens, terwijl hij zijne bezigheden in zijns meesters winkel verrichtte, werd hij in het huis aan den overkant der straat, ontboden. Ruben ging er heen, met het kenteeken van zijn eenvoudig bedrijf onder den arm; maar in plaats van eenen geduldigen klant, vond hij er eenen heer, die op het zicht zijner borstels glimlachte.

‘Ik liet u niet roepen om uw bedrijf van haarsnijden op mij toe te passen,’ zei de vreemdeling in het Engelsch, doch met eenen uitheemschen tongval, ‘maar alleen om met u over het vioolspel te spreken, dat ik verleden avond gehoord heb. Heeft men waarheid gesproken, wanneer men mij zeide, dat gij die muzikant zijt?’

‘Ja, heer,’ antwoordde Ruben vurig.

‘Wie was uw leermeester?

‘Ik zelf.’

‘Gij bemint dan de muziek?

‘Met geheel mijn hart!’ sprak de jongeling opgetogen.

(Wordt voortgezet.)