De Vlaamsche School. Jaargang 14

[p. 147]

Tiende Taal- en Letterkundig Congres, te 's-Gravenhage.
Maandag, 31 Augustus 1868.¹

Uit België waren de volgende personen opgekomen:

Antwerpen: J. de Geyter, F. de Laet, H. Lenaerts, J. van Beers, D. van Spilbeeck, P. Vierhout.

Blankenberghe: L. Konkelberge.

Brugge: B. Vrambout, K. Versnaeyen.

Brussel: F. de Cort, D. Delcroix, E. Hiel, Nolet de Brauwere, M. van Lee, H. Warnots, A. Willems.

Dendermonde: F. Perier, O. Perier, E. Ducaju, C. Wytsman.

Gent: De Maere-Limnander, T. de Backer, de Rycke, J. de Vigne, J. Heremans, J. Lammens, Minnaert, M. Rooses, D. Snellaert, Sunaert, van Doosselaere, Vilders, J. Vuylsteke, J. Willequet.

Kortrijk: H. Conscience.

Lier: Sleeckx.

Om ruim 10 ure opende de heer Jonckbloet de eerste zitting en zegde den congresleden, in naam der regelingscommissie, welkom en drukte de hoop uit dat het X^e congres eene waardige plaats zou beslaan in de rij der congressen. De Noord-Nederlanders, zegde hij, hebben getracht hunne zuidelijke broeders gul te ontvangen. Beiden willen den zedelijken band versterken die hen vereenigt. Vreedzaam willen de geleerden zich vereenigen en niemand zal aannemen dat wij een ander streven hebben, niettegenstaande den laster en de nijd welke men heeft uitgestrooid. Men denkt er niet aan, te treden op politiek terrein, ook zou het in tegenstrijdigheid zijn met de leus, van den aanvang af op onze banier geschreven en waaromheen alle Nederlanders zich konden scharen.

Hij doet een beroep op de krachtdadige medewerking van allen om dit congres goed te doen gelukken en hoopt dat vruchtwekkende en kalme beraadslagingen mogen plaats hebben. Ook herinnert hij het verlies dat het congres en de Nederlandsche taal gedaan hebben door het overlijden van Te Winkel, medeopsteller van het Nederlandsch woordenboek, en den dichter van Lennep, wiens afbeeldsel men in de zaal had opgehangen met eene kroon van onsterfelijke bloemen bekroond. Verders eindigde spreker met de Nederlandsche en Belgische regeeringen te bedanken voor hunne belangstelling, alsook den heer burgemeester, de leden der regelingscommissie en de beide secretarissen en verklaarde het X^e congres geopend.

De heer Noordziek, 2^e voorzitter en schatbewaarder, stelde namens de regelingscommissie voor, tot voorzitter te benoemen D^r W.J.A. Jonckbloet, welk door allen goedgekeurd werd.

De voorzitter stelde de volgende personen voor als eerevoorzitters:

De minister van binnenlandsche zaken, de commissaris des konings in de provincie Zuid-Holland; de burgemeester van 's-Gravenhage en de heer Vrambout, gouverneur van West-Vlaanderen.

Tot ondervoorzitters: J. Heremans en de Maere-Limnander, van Gent; D^r N. Beets, van Utrecht, en Noordziek.

Tot secretarissen: F. de Cort, J. van Beers, S.-J. van den Bergh en T. van Westrheene.

Dus dat de heeren Julius Vuylsteke en Max Rooses, van Gent, secretarissen van het 9^e congres vergeten werden, hetgeen dan ook tusschen de Belgische leden zóó afgekeurd werd, dat verscheidene hunner weinig of geen deel wilden nemen aan de werkzaamheden van het congres.

Als eereleden werden benoemd: de voorzitters der beide kamers der Staten-Generaal, de minister van binnenlandsche zaken in België; de oud-minister Alph. van den Peereboom; de heer Gericke, afgezant te Brussel; mevr. Bosboom-Toussaint; de oud-minister Bosscha en Hendrik Conscience, wiens naam daverende toejuichingen verwekte.

De voorzitter verklaarde dat de opdrachten van het eerelidmaatschap allen aangenomen zijn en ware m^r Jacob van Lennep niet overleden, zijn naam de eerste zou zijn geweest; verders bericht hij dat het congres de eer zal genieten H.M. de koningin en de prinsen in zijn midden te zien.

De heer S.J. van den Bergh, secretaris, deelt brieven mede waaruit blijkt, dat de heer M. de Vries, als vertegenwoordiger der Nederlandsche regeering op het congres is aangewezen, en de heer Delcroix als vertegwoordiger van het Belgisch staatsbestuur.

De heer T. van Westrheene Wz., 2^e secretaris, leest een brief van den heer van Woudrichem van Vliet, die wenscht dat het congres zich het onderwijs van vrouwen aantrekke, hetgeen niet aangenomen wordt omdat het alleen Noord-Nederland raakt.

De heer van Vloten heeft voorgesteld den naam van Taal- en Letterkundig congres eenvoudig door Nederlandsch Taalcongres te vervangen.

Nog is ingekomen een voorstel van de heeren Nijhoff, Thieme en Sijthoff, uitgevers van van Lennep's werken, om eene commissie te benoemen, ten einde een gedenkteeken voor dien beroemden schrijver op te richten. Zij stellen daarvoor gl. 300 beschikbaar als eerste bijdrage. - Wordt verschoven tot later.

De heer M. Salvador stelt bij afwijking der dagorde voor, vooralsnog het beginsel zelf daarlatende om vrouwen als lidmaten van 't congres al dan niet aan te nemen, het bureel te machtigen aan die vrouwen, die op vroegere congressen het lidmaatschap hadden verkregen en op dit congres het woord zouden willen voeren, daartoe alsnog toe te laten.

De voorzitter beschouwt dit niet als een ordevoorstel, maar als een diep ingrijpend voorstel. De leden hebben zich door hun toetreden vereenigd met de beginselen van het bureel. Na rijpe overweging heeft de regelingscomissie het besluit genomen, om het lidmaatschap niet aan vrouwen te geven. Daarenboven zou het bureel nu, volgens het voorstel van den heer Salvador, vrouwen moeten beoordeelen en wegen; de eene toelaten, de andere niet.

De vergadering beslist, dat het geen ordevoorstel, maar

1 Zie bladz 141.

[p. 148]

een voorstel is, dat schriftelijk zal moeten worden medegedeeld.

Aan de dagorde is het uitbrengen der verslagen omtrent voorstellen op het IXde Congres gedaan.

De heer Julius Vuylsteke zegt, dat wat het voorstel betreft om den naam van Nederl. Taal- en Letterkundig Congres te veranderen in dien van Nederlandsch Letterkundig en Maatschappelijk Congres, de commissie daaromtrent geen verslag uit te brengen heeft, aangezien de heer Rolin-Jacquemijns dit voorstel ingetrokken heeft, waarover de voorzitter dank betuigt aan den heer Rolin-Jacquemijns, daar dit voorstel zoo licht een twistappel zou kunnen worden.

De heer van Vloten licht zijn voorstel toe, om den naam van 't congres in dien van Nederlandsch Taal-Congres te veranderen, waardoor men alles wegneemt, wat sommige licht te beroeren gemoederen kan verschrikken. Zijne tweede reden is, dat hij alles op 't congres wil vermijden, wat tot kamergeleerdheid zou kunnen doen vervallen.

De heer Ten Brinck weet niet, waarom het woord letterkundig in den ban zou moeten worden geslaan. De gedenkteekens van de taal, de werken der schrijvers en poëten, moeten op de congressen worden behandeld. Hij is dus tegen het voorstel.

De heer van Vloten antwoordt, dat hij de taal opvat als gansch het volk, waarin dus alle belangen en ook de letteren zijn omsloten. Hij is inzonderheid tegen den uitgang kundig, uit vrees voor kamergeleerdheid.

De heer Vuylsteke hecht weinig belang aan den titel. Blijft het oorspronkelijk doel der congressen, dan doet de naam niets ter zake. Hij herinnert aan 't programma van 1849 en stelt voor, dat aan iedere regelings-commissie volle vrijheid worde gelaten het congres, met behoud van zijn doel, te noemen òf Taal, òf Letterkundig, òf Taal- en Letterkundig Congres.

De heer Alberdingk Thijm had gedacht, van Vloten zou opkomen tegen den uitgang kundig in den afkeurenden geest van Bilderdijk, die zeggen zou dat een congres niet kundig wezen kan. Wanneer echter het congres zich geen letterkunde toeschreef, dan zou het geen recht hebben zich op dat gebied te doen gelden. Daarenboven het congres staat in verband met de letterkunde en kan dus als zoodanig letterkundig worden genoemd. Maar zonder taal is geen letterkunde denkbaar. Zelfs de sjouwerman heeft letterkunde: hij uit zich in zijne moedertaal. Het is dus onjuist te spreken van Taal- en Letterkundig Congres. Om te keer te gaan dat men zich in afgetrokkene onderwerpen verdiepe, waartoe de naam Taalcongres zou kunnen voeren, stelt hij voor, den titel van Letterkundig Congres te handhaven.

De heer de Vries wil een verzoenend voorstel doen. De waarheid ligt in 't midden. Hij leest een Taal- en Letterkundig Congres in den tegenwoordigen naam. Tegen Letterkundig heeft hij niets. Maar de congressen hebben niet ten doel de wetenschappelijke beoefening van de Taalkunde. Hij is niet tegen kamergeleerdheid, maar zij behoort hier niet te huis. Het congres is gewijd aan de Taal en zoo ook aan de Letteren, en hij stelt dus voor de congressen te noemen: Taal- en Lettercongres.

De talentvolle redenaar D^r Beets verheugt zich over de onvolmaaktheid van den naam, die geleid heeft tot de discussie; hij verzet zich tegen de volmaking van dien naam; hij gelooft niet aan de voorgespiegelde gevolgen. ‘Twijfelt gij er aan, vraagt hij, dat wij kundig zullen blijven, al gaat dat woord er uit?’ Dat wij naamsverandering willen, is wel een bewijs, dat wij 't nu anders inzien, dat wij kundiger worden, maar hij is er voor den naam te laten zooals die is en niet verder over de letteren als woord te spreken.

De heer van Vloten gelooft nu ook, na al het gehoorde, dat het goed is zich te houden aan 't voorstel van den heer Beets, om ‘de zaak te laten zooals die was,’ en haalt eene oude spreuk aan der Staten-Kamers.

De heer Vuylsteke doet uitkomen, dat de regelingscommissiën tot nu toe vrij zijn geweest in den naam en stelt nogmaals voor, haar die vrijheid te laten behouden, mits de commissiën het oorspronkelijk doel en programma der congressen in het oog houden. Wordt aangenomen.

De heer Vuylsteke brengt nu verslag uit over het voorstel van het IX^e congres, om in het vervolg de congressen in afdeelingen te splitsen. De uitvoerings-commissie acht dit wenschelijk, maar tevens een punt van inrichting, dat aan het oordeel van iedere regelingscommissie moet worden overgelaten, hetgeen ook aangenomen wordt.

De voorzitter benoemt eene commissie om H.M. de koningin en prins Frederik bij hunne aankomst in het gebouw binnen te leiden, bestaande uit de heeren: Vrambout, van Beers, Heremans, Beets, S.J. van den Bergh, van Sypesteyn, terwijl de burgemeester wordt uitgenoodigd zich aan het hoofd te stellen.

Na eene opschorsing van een uur, werd de zitting hernomen.

Hare Majesteit en Zijne Koninklijke Hoogheid werden door de gansche vergadering, waarin zich vele dames bevonden, staande en met daverend gejuich en handgeklap ontvangen. Zij zetteden zich links van de stellage neder.

De voorzitter heette de vorstelijke personen welkom, en gaf hun de verzekering van de gevoelens van eerbied niet alleen, maar van achting, liefde en innige gehechtheid, die het Nederlandsche volk bezielen. Hij bracht hun dank voor hunne belangstelling in de taal onzer vaderen. Onvergetelijk zal hun bezoek voor de congresleden zijn. Hij wenscht ook dat zij aangename herinneringen mochten medenemen van 't congres, dat zij er mochten overtuigd worden, dat de Nederlandsche taal- en letterkunde er in luister en Neêrlands eer omhoog gehouden wordt.

Professor H.-E. Moltzer, van Groningen, hield eene voordracht, getiteld: ‘en het rijk der taal is de vox populi niet de vox dei.’ Hij doet uitkomen dat het volk de taal naar zijne behoefte vervormt. Als voorbeeld haalt hij aan: ‘Loep mar tiegen,’ zooals een Friesche boer de locomotief heette; ‘komen-eisch-winkel’ voor: komenij's winkel; ‘dat riekt naar den mosterd’ voor: dat riekt naar den mutsert (brandstapel); ‘hij is een rijke fokkert’ voor: den naam van den rijken bankier Fager; ‘hij of zij heeft muizennesten in het hoofd’ voor: muizenissen (moeizaamheden) enz.

[p. 149]

STOND GESTELD OP DE MEIR, TE ANTWERPEN, IN 1864.

[p. 150]

Even als in het Fransch, waar loup-garou en cormorin nuttelooze herhalingen zijn, is het met ons lichtelaaie vlam, bezemen keeren, den gek scheren.

Als volks-etymologiën gaf hij op: het voegen van oude onbegrepen woorden bij andere. Zoo wordt onder zondvloed geen grooten vloed verstaan, maar aan zonden gedacht; bij gelagbetalen aan lachen, in plaats van aan inleg; bij ijselijk aan ijs, in plaats van aan vrees; bij mijl op zevenen denkt men volstrekt niet aan de dorpjes Mijel en Zevenen, door de Peel geecheiden. Men moet dus, wanneer men acht geeft op de taal van het volk, tevens letten op de taal van den voortijd.

D^r Beets wenscht eenen afwezige, het volk, te verdedigen tegenover het ‘kom-en-eisch-winkel.’ Het volk heeft nooit aan die vervorming gedacht. Halve geleerden, betweters hebben dat verkeerde woord gemaakt, of misschien 't een of ander schoolmeestertje die voor ‘kommenij's’ stond en dat woord niet begreep. De toejuichingen ontbraken hier niet. Beide sprekers werden door den voorzitter voor hunne bijdragen bedankt.

De heer J.J.L. ten Kate treedt op om eene proeve uit een nieuw gedicht voor te dragen, getiteld de Planeten.

Een blik gunde hij ons op Uranus, gehuld in schemering. Na eene dichterlijke zachte beschrijving van het vriendelijke schemeruurtje op aarde, riep hij uit:

Maar het licht allereerst is een zegen!
.........
Wij behoeven den dag, met zijn glans en zijn gloed!

En nu schetste hij ons de somberheid van ‘een wereld met floers overtogen’ van ‘de hemel beroofd van zijn zon.’ Toen voerde hij ons naar de planeet Mars, en deed naar aanleiding van dien naam, eenen uitval tegen burgeroorlog en krijgsgewoel, wanneer:

De kogels vallen zoo dicht als snel -

De dobbelsteenen bij 't vreeslijk spel,

als men ziet:

De paardenhoeven in 't knikkend graan,

En hof en bogerd in 't vuur vergaan,

als men vindt:

De wieg verlaten, den haard in d'asch,

Den dierbren drempel begroeid met gras!

En met warmte riep hij uit:

Wanneer, bij 't rijzen der vredezon,

Wordt gij vernageld - gij, laatst kanon?

De vloeiende en forsche verzen werden in de meeste stilte aangehoord en met daverend gejuich stemde men in met den gelukwensch door den voorzitter aan Nederland gebracht, dat de dichter ten Kate op Hollands grond mocht geboren worden.

De heer A. de Jager hield eene voordracht ‘over eenige hedendaagsche taalgebruiken in Noord en Zuid.’ Hij toont aan dat Bilderdijk niet schroomde de buigingsuitgangen ook in de poëzij te gebruiken. Daar de spreektaal niet onvoorwaardelijk voor de schrijftaal wordt gebezigd, kan hij zich de klacht begrijpen, op het vorige congres door de Vlamingen aangeheven, tegen de woordafkapping naar 't Engelsch gebruik. Hij komt op tegen het verwerpen van 't geen bij ons nog van verbuigingen over is; maar de Hollanders kunnen zich hierin niet geheel schikken naar de Vlamingen, wien het veel minder moeite kost de buigingsuitgangen te hooren, daar die bij hen in de spreektaal, meer dan bij de Hollanders, zijn overgebleven. Wijzende op het gebruik, door Vlaamsche dichters, van de verkorting ‘'nen’ voor ‘eenen,’ vraagt hij, ‘wie menschelijker handelen: wij, die den staart, of zij, die het lichaam afkappen?’

De heer Heremans hield eene voordracht: ‘over de letterkundige betrekkingen tusschen Noord en Zuid in de 17^e eeuw.’

Hij herinnerde de stichting in Noord-Nederland der talrijke Brabantsche en Vlaamsche rederijkerskamers, na de inneming van Antwerpen door Parma, en aan de geringe herleving dier kamers in België, na de sluiting van 't twaalfjarig bestand.

Jan van Beers droeg nu voor een oratorium, de Oorlog, bestemd om door eenen Vlaamschen toonkunstenaar te worden bewerkt.

Met eene schitterende zangerige beschrijving der lente ving hij aan; de mensch treedt op om zich koning te noemen der aarde,

Want stof is knecht en geest is heer!

De geesten der duisternis wekken den mensch tot strijd op. Hij droomt van bloed. De heilige vrede vliegt van de aarde, de krijg komt aan. Het ‘te wapen’ weêrklinkt, de krijgslieden galmen hunne oorlogskreten uit. Vrouwen weeklagen en vervloeken de strijders, arbeiders doen even zoo. De spotgeesten jubelen.

Steden gaan op in vlammen: de legers stuiten op een, de kanonnen donderen, de musketten kletteren: de razernij viert feest. De gekwetsten jammeren, de ruiters rennen aan, 't geschut rolt voort.

Heisa, zoo is 't goed!

Plascht en plonst en baggert in 't bloed!

De overwinnaars danken God voor de zegepraal. De dood waart over 't slagveld en is genadig tegenover den wreeden mensch. De wolven en gieren komen aan op de reuk van 't bloed. Roovers schudden de lijken uit, moeders zoeken hunne zonen; de gewonden kreunen, ijlen en sterven van dorst.

De geesten des lichts zingen eindelijk een psalm ter eere Gods en wekken den mensch op tot waarheid en liefde, tot vrijheid, gelijkheid, rede, zoodat eindelijk alles, alles

Een wordt, éen wordt, smelt en rust in God.

De dichter van het prachtig oratorium was het ten volle waardig, dat de koningin hem persoonlijk een woord van dank toesprak. Daarna verlieten H. Majesteit en prins Frederik de vergadering, onder algemeene toejuichingen.

Nadat de heer voorzitter den heer van Beers met zijn gedicht had geluk gewenscht, werd de eerste zitting gesloten.

‘Nooit heeft men mijne nachtrust gestoord wegens menschen, die des avonds niet gegeten hadden, maar wel honderd malen voor menschen die te veel gegeten hadden,’ sprak een beroemd geneesheer.