De Vlaamsche School. Jaargang 13

De schilderijen.
(Zevende vervolg.)
VIII.

Eduard had al de toebereidselen gemaakt voor het tusschen hem en Eulenbock beraamde avondfeest. Kort geleden, kwam de dag, waarop het feest zou plaats hebben, hem nog voor als een zeer vervelende dag welke hij wenschte spoedig voorbij te zien; maar op dit oogenblik, was zijne gemoedsgesteltenis zoo, dat hij blijde uitzag naar die zatte uren, welke voor langen tijd, zegde hij tot zichzelve, zijne laatste vreugde zouden zijn. Tegen den avond verscheen Eulenbock, gevolgd van eenen dienstknecht met twee korven wijn beladen.

- Wat is dat? vroeg Eduard; zijn wij niet overeengekomen dat ik u onthaal?

- Ja wel, antwoordde de ouderling; maar omdat gij daarvan weinig kennis hebt en ik u dezen avond allen eens recht aan den gang wil zien, breng ik een toemaatje mede.

- Zijt gij nu reeds niet in den wind? vroeg Eduard.

- Mogelijk wel, kind, grommelde Eulenbock, doch wij gaan welhaast schikkingen nemen, om mij matig te doen worden. Ons goed prinsje heeft mij een zeker welzijn verschaft welk, indien ik mij niet bedrieg, duurzaam zal zijn; ik ben zijnen gunsteling; hij zal mij nog schilderijen afkoopen, en hij zal er zelfs van mijn eigen penseel vragen. Volgens hem, ben ik niet op mijne plaats in deze stad; men schat mij niet genoeg naar waarde en het ontbreekt mij aan aanmoediging. Mogelijk neemt hij mij mede en zal hij van mij eenen waren kunstenaar maken, want hij heeft er den besten wil toe, en ik bezit genoeg talent en smaak om hem te begrijpen en mij door zijnen raad te laten geleiden.

- Guit dat ge zijt, zegde hem zijn jonge vriend; ik kon mij niet onthouden van lachen, toen ik uwen Julius Romain zoo voordeelig verkocht zag; ik zou evenwel niet in uwe plaats willen zijn.

De ouderling ging tot Eduard, aanzag hem strak in de oogen en zegde:

- En waarom niet, kleine? Waarom bezit gij niet de noodige eigenschappen? Ieder geeft zichzelven penseelstreken, ten einde zich voor beter te doen doorgaan dan hij in der waarheid is, en voor een bewonderenswaardig en kostbaar origineel te worden gehouden, terwijl de meesten slechts kwade kopijen van andere kopijen zijn. Indien gij mijnen beschermer deze schilderij hadt hooren ontleden, wat al zaken zoudt gij niet hebben geleerd! Het is eerst sedert dan, dat ik al de kunstbedoelingen van Julius Romain begrijp, en gij kunt niet gelooven, wat al schoonheden, die mij ontsnapt waren, die schilderij in zich bevat. Het is een wezenlijk geluk, zulken kunstenaar volkomen te begrijpen; als wij hem in al zijne deelen gelijktijdig begrijpen en het volle besef van zijne verdienste opdoen, worden wij eene blijdschap gewaar, alsof wij deel aan zijne grootheid hadden; een kunstwerk grondig begrijpen, is het eeniger mate scheppen. Wat erkentenis ben ik niet verschuldigd aan mijnen edelen beschermer, aan dien waren kenner, dat hij mij, buiten den prijs der schilderij, nog eene volledige kunstinwijding gegeven hebbe.

- Indien ik hem aan dit doek niet hadde zien werken, riep Eduard glimlachend uit, zou hij mij haast doen gelooven dat die schilderij oorspronkelijk was!

- Wat hebt gij gezien? antwoordde de ouderling met vuur. Wat weet gij van het kunstgetoover? Verstaat gij die onvatbare geesten, welke een lichaam aannemen door de kleuren en de teekening? Dit zijn geheimen voor den oningewijde. Denkt gij dan, dat men slechts schildert om te schilderen, dat een palet, penseelen en goeden wil voldoende zijn? O! lieve kleine lafbek! om iets goeds voort te brengen, moet men, buiten het bezit van persoonlijke begaafdheid, nog eenen geheimzinnigen invloed ondergaan en de gunst verwerven van verschillende geesten....

Door de komst van Dietrich onderbroken, wijdde Eulenbock zijne zorgen aan de tafel en deed de wijnen rangschikken in de orde als zij moesten gedronken worden.

- Wat rekent gij voortaan te doen? vroeg hij aan Eduard.

- Tot nu toe niet veel, antwoordde de jongeling; evenwel, ik ga mijne verwaarloosde studiën hernemen en voortzetten; ik zal mij vooral met de geschiedenis en de hedendaagsche talen bezig houden. Ik zal mij op kleineren voet huisvesten en het overige van mijn huis, welk nu ledig staat en mij niets opbrengt, verhuren. Slechts deze kleine zaal en de aanpalende kamers zal ik in gebruik houden. Zoodoende reken ik de eerste jaren rustig en stil levende te slijten, en mij te bekwamen tot het vervullen van de eene of andere plaats.

- Het is dus hier dat uwe werkkamer zijn zal? vroeg Eulenbock, het hoofd schuddende. Het vertrek bevalt mij in 't geheel niet; ik geloof niet, dat deze muren voor eene studiekamer geschikt zijn; zij nemen den klank weg, en de kamer zelf is niet recht vierkantig. 't Was eene aardige gril, die uw vader zaliger in de laatste jaren van zijn leven heeft gehad, deze zaal zóó te bederven. Eertijds had men langs den eenen kant uitzicht op de straat, en langs den anderen, ontdekte men in de verte, over den hof en de wandeling heen, heuvelen en bergen. Niet slechts dit schoone uitzicht heeft hij weggenomen, maar hij heeft in de openingen der vensters beschotten doen aanbrengen, welke tot in het vertrek komen en het uit zijnen haak brengen. In uwe plaats, zoude ik dit alles wegnemen, en, als er vensters moesten toegemaakt worden, zou ik die welke op de straat geven, laten dichtmetsen.

[p. 71]

- Mijn vader, die deze kamer lief had, heeft dat gedaan voor zijne gezondheid en niet uit eigenzinnigheid, zegde Eduard; de oosterwind was hem schadelijk en verergde zijne jicht. Overigens, hij kon in andere vertrekken het uitzicht op het veld genieten.

- Indien de oude Walther geen gek ware, vervolgde Eulenbock, zoudt gij gemakkelijk gered worden; hij zou u zijne dochter geven, welke toch eenen man moet hebben, en hiermeê zou alles weêr goed zijn.

- Zwijg! riep Eduard driftig uit; laat mij ten minste heden de hoop vergeten waarmede ik mij vleidde. Ik durf niet meer aan haar denken, sedert ik, tot mijnen grooten schrik, gevoeld heb dat ik haar bemin. Ik wil mij niet meer te binnen brengen, hoe zot en dwaas mijn gedrag jegens den vader is geweest; ik moet van niets meer de herinnering behouden, zelfs niet van de onuitlegbare handelwijze zijner dochter. Neen, er bestond voor mij een hoogste geluk, en ik heb het te laat erkend; tot straf mijner lichtzinnigheid, moet ik er voor eeuwig van afzien! De toekomst alleen zal mij leeren, hoe ik zonder haar leven kan.

Intusschen trad de jongeling, die tot dan toe de bibliothecaris van Eduard was geweest, binnen.

- Hier is de catalogus, welke gij mij gevraagd hebt, zegde hij, hem eenige bladen papier voorleggende.

- Wat! riep Eduard verschrikt uit, er blijven slechts omtrent een zeshonderdtal deelen van die schoone boekerij over, en nog zijn het werken van de minste waarde.

- Daar gij mij, van het begin af, mijne jaarwedde in boeken betaald hebt, antwoordde de bibliothecaris schokschouderend, heb ik die, welke het gemakkelijkst koopers vonden, moeten nemen; ik bezit ook niet genoeg boekenkennis en heb misschien de werken niet genoeg naar waarde geschat; overigens de boeken, en vooral de rare boeken, hebben niet altijd dezelfde waarde; en als de verkooper geld noodig heeft, ziet hij zich bijna genoodzaakt te nemen wat men hem aanbiedt.

- Ik zou dus beter gedaan hebben, zegde Eduard, half droevig, half glimlachend, zeker zou ik beter gedaan hebben, in 't geheel geenen bibliothecaris te nemen, of de boeken dadelijk te verkoopen; zij zouden mij geld opgebracht of ik zou de boekerij behouden hebben. En welke boekerij! Met wat liefde verzorgde mijn vader ze niet! Hoe groot was niet zijne vreugde, toen hij zijnen zoo zeldzamen Petrarchus aankocht, en de eerste uitgaven van Dante en Bocaccio! Hoe heb ik kunnen vergeten, dat in de meeste dezer boeken aanteekeningen van zijne hand voorkomen? Hoe zou ik die boeken eerbiedigen, indien ze nu nog in mijn bezit waren! Overigens, daar ik geene boekerij meer bezit, zult gij begrijpen, waarom ik u onlangs zegde, geenen bibliothecaris meer noodig te hebben. Evenwel, wij gaan ons heden nog eens samen vermaken.

Op dit oogenblik trad een genoodigde binnen, die dikwijls aan hunne slemperijen had deel genomen, en wien zij den bijnaam van pilaarbijter hadden gegeven, omdat, verre van ooit deel te nemen aan hunne uitbundige scherts, hij hen al grommende de les opzegde, zonder daarom evenwel minder te eten of te drinken.

- Er ontbreekt ons nog slechts de krokodil, riep Eulenbock uit, om allemaal samen te zijn.

Zij hadden dezen spotnaam gegeven aan eenen kleinen, miltzieken, bleeken en gerimpelden boekhouder, die echter zijns gelijke in het drinken niet had. Hij werd de krokodil geheeten, omdat, als hij dronken begon te worden, hij in tranen uitborst en te overvloediger weende naarmate de vreugd der anderen luidruchtiger werd.

De deur ging open, en de krokodil kwam deze zonderlinge vergadering van genoodigden volledig maken.

De tafel was met getruffelde pasteien, oesters en andere lekkere spijzen overdekt; men zette zich neêr, en Eulenbock, wiens vuurrood aangezicht, bij het licht der kaarsen eenen eerwaardigen glans aangenomen had, nam op statigen toon het woord, in dezer voege:

- Mijne hier vereenigde vrienden! een oningewijde, welke eensklaps deze zaal binnentrad, zou uit deze feestelijk schijnende toebereidselen kunnen opmaken, - indien hij de leden van het gezelschap niet kende, - dat men zich hier gereed maakt tot eene braspartij, tot eene bacchusfeest, tot eene slemperij welke slechts aan het gemeene volk past. En zelfs een jong kunstenaar, Dietrich genaamd, welke zich voor de eerste maal met ons aan deze tafel neêrzet, slaat verwonderde blikken op de menigte flesschen en schotels, op deze vette lever-pasteien, oesters en andere gerechten, op gansch dit feesttoestel, welk hem eene onmatige vreugd schijnt te beloven; ook zal het hem verwonderen te vernemen, dat het er heel anders meê gestaan is, en juist het tegenovergestelde wordt bedoeld. Mijnheeren, ik bid u aandachtig te zijn en mijne woorden niet lichtvaardig te aanhooren. Indien sommige landen de geboorte eens prinsen vieren; als, in Arabië, gansch een stam zich verheugt wanneer zich een dichter in zijnen schoot opdoet; als de inhuldiging van den Londenschen lord-meier met een banket wordt gevierd; als men zelfs zorg draagt, de geboorte van een paard van edel ras niet ongemerkt te laten voorbijgaan; dan moeten wij des te meer getroffen zijn en de glazen doen klinken, wanneer het Onsterfelijke zich aan ons vertoont, wanneer de Deugd ons de eer aandoet een lichaam aan te nemen om voor ons te verschijnen. Ja, mijne vrienden, ik zeg het met eene ontroerde ziel: tusschen ons bevindt zich een jong betrachter van de deugd, die dezen avond, even als een vlinder die uit zijn popje komt, zijne vlucht naar een nieuw leven gaat nemen. En deze jongeling, is de edele gastheer, welke ons zoovele maaltijden gegeven en zooveel wijn doen drinken heeft. Zijne deugdlievendheid is onafhankelijk van zijne armoede, en werd geboren uit eene geestdriftige vervoering, welke de ouden reeds bezongen en die hem, verre van ons, in hoogere sferen gaat opvoeren; en wij, van aan deze met flesschen en schotels bedekte tafel, zijn aardsch graf, wij staren hem duizelig na in zijne verhevene opvaart. Ik zeg het u, mijne vrienden, eene menigte goede, uitmuntende voornemens verdringen elkander in zijnen boezem. En welke schoone voornemens, kan zelfs de

[p. 72]

zwakste en onaanzienlijkste mensch niet vormen! Hebt gij wel ooit nagedacht (maar in uwe lichtzinnigheid denkt gij aan zulke dingen niet), dat een onaanzienlijk karton, wanneer er slechts een honderdtal landschapsteekeningen op voorkomen, eene uitgestrektheid van verscheidene duizende mijlen kan bevatten, en dat het, evenwel, niet meer plaats beslaat dan een gewoon in-folio? Want het eene doorzicht is op het andere gestapeld, in de gedaante van bergen, valleien, rivieren en onmetelijke gezichteinders? Zoo is het ook met de ontwerpen! Hoe zwak onze pilaarbijter of de heer Dietrich ook schijnen mogen, zij kunnen in goede voornemens meer dragen dan tien olifanten of twintig kameelen. Ik weet, beter dan iemand, hoe zwak ik ben voor de deugd, en van daar mijn eerbied voor hen, bij wien ik deze kracht waarneem. Niet allen vatbaar voor verrukking, zitten wij aan deze tafel als aan eene kruisstraat, vanwaar verscheidene wegen in verschillende, tegenovergestelde richtingen uitloopen. Aan het kruispunt staat gewoonlijk een handwijzer, een paal, waarop de namen der verschillende steden en dorpen, waarheen de banen geleiden, geschilderd zijn. Dergelijk een handwijzer vinden wij aan deze tafel zinnebeeldig voorgesteld. Deze oesters, wanneer men er misbruik van maakt, leiden tot ziekte; deze Burgondische wijnen, tot den rooden neus; deze truffels, en al wat er bij behoort, tot de waterzucht, de maagkrampen en andere dergelijke kwalen. Maar onze Eduard, dit alles verachtende, gaat de deugd te gemoet. Stap gij moedig voorwaarts op den eenzamen weg, en wij, die geene zoo groote vrees koesteren voor roode neuzen, kortborstigheid of zwaarlijvigheid, wij volgen onzen weg. Maar ik ook zal u verlaten, mijne liefsten; een edel onbekende, welke ik u tot nu toe niet mag noemen, gaat mijnen kunstgeest tot de hoogste ontwikkeling verheffen; hij gaat mij de verre streken van het ideaal toegankelijk maken, en mij, om zoo te zeggen, tot geest maken. Onze brave en gevoelige Dietrich, met wien wij nauwelijks kennis hebben gemaakt, treedt langs heen den tempel der kunst en versiert de altaren des vaderlands. Wat zal ik van u zeggen, bibliothecaris, gij, die voor ledige schabben gebleven zijt, en die de werken, waarmede zij bezet waren, niet gelezen, maar letterlijk verslonden hebt? O Mahometaan, volgeling van Omar! boekworm, verdelger der geschriften, gij die eene nieuwe Alexandrijnsche bibliotheek zoudt vernietigen door de schoone uitvinding om u te betalen, niet met verstandelijke genietingen, maar met de boeken zelven. De boekhandelaren van het Romeinsche rijk zouden u in last moeten geven, al de boekerijen tot stof te brengen door uwe vernielende kracht, ten einde nieuwe werken noodzakelijk te maken! Gij zijt erger dan Saturnus, die slechts verslond wat hij had voortgebracht! Waar zijn uwe onderdanen, uwe op rug en sneê vergulde kweekelingen, welke u zoo aangenaam toelachten? Gij hebt ze allen te gelde gemaakt, en na slechts weinige jaren samenzijns, hebt gij uw vijf-en-twintig-jarig jubelfeest gevierd. Vaarwel ook gij, pilaarbijter, gij de eerlijkste onder alle stervelingen, de vijand van alle poëzij en van alle leugen! Reik mij de hand, ten teeken van vaarwel, arme krokodil, die reeds in tranen uitbarst; gij zult voortaan het nat uwer oogen in dompige kroegen moeten vergieten. Wij zullen elkander in een beter leven wederzien!

Eduard was peinzend geworden, en Dietrich gevoelde zich in het gezelschap nog niet volkomen op zijn gemak; de bibliothecaris en de pilaarbijter zetteden een tamelijk scheef gezicht. Er heerschte dus, gedurende en na de aanspraak, een diep stilzwijgen, nog plechtiger gemaakt door de tranen en snikken van den boekhouder, die reeds meer dan één glas geledigd had.

- 't Is heden Koningen, zegde Eduard, en daar in vele streken nog het gebruik bestaat, elkander op dien dag geschenken te geven, wensch ik, dat mijne kameraden en vrienden dezen nacht met mij in vreugde doorbrengen.

- Dezen avond, vervolgde Eulenbock, is het niet vreemd, zich bij uitzondering, anders dan gewoonlijk te gedragen. Ook, de tuischspelen, alhoewel verboden, waren eertijds op zulken dag in gebruik. En wat geluk voor u, vriend Eduard, indien uwe gelukster heden weêr opdaagde en den verarmden doorbrenger eene nieuwe fortuin aanbracht! Er worden wondere feiten verteld, van tot wanhoop gebrachte jongelingen, die zich, in hunnen uitersten nood, onder het vaderlijke dak hebben willen ophangen. Maar ziet, de nagel viel met eene rib uit de zoldering, en, met de rib, duizende goudstukken, welke de voorzienige vader daar verborgen had. Van naderbij beschouwd, is dit eene gekke historie; want kon de vader weten, dat zijn zoon eene bijzondere neiging zou hebben om zich te verhangen? Kon hij uitrekenen, dat het lichaam van den wanhopige zwaar genoeg zou zijn, om tot de ontdekking en den val van den verborgen schat te leiden? Kon de verloren zoon, aan dien spijker niet vroeger eenen lichter willen hangen, en daardoor het geld gevonden hebben? Kortom, dit verhaal is, op den keper beschouwd, eene armzalige fabel, meer niet.

(Wordt voortgezet.)