De Vlaamsche School. Jaargang 12

De eerste te Deventer gemaakte Speelklokwerken van Frans Hemony (de oudste), vermaard klokgieter.

Wij hebben reeds vroeger in de Vlaamsche School, eene levensbeschrijving van de twee bekende broeders Hemony medegedeeld en thans zijn wij er in gelukt eenige bijzonderheden aantehalen van den eersten beiaard door F. Hemony gemaakt.

Meester Matthys Gerritzen, uurwerker, was gelast in 't jaar 1609 onder het magistraat van Niklaas Holtinck, het eerste klokkenspel in deze stad te plaatsen, welk uit 20 klokken bestond. De klokken werden te Kampen door H. Wegewaert gegoten. Zij wogen 14,375 ponden, en werden maar in 1614 op de Stadswaag geplaatst. Het uurwerk werd in 1620 door H. Haberecht, uurwerker te Deventer verbeterd, waarvoor hij 100 rijksdalers bekwam. Daar dit speelwerk niet wel was ingericht, deed F. Hemony den volgenden brief geworden aan de Magistraten dier stad:

‘An mijne Heeren,

Mijn Heeren Burgemeisteren en Schepenen ende Raedt der Stadt Deventer,

Vertoont reverentelich in alle onderdanichen Frans Hemont clockgieter, hoe dat hij in ervaringe gecomen zijnde, dat het clockenspel deser stadt niet veele besonders is (tot dis reputatie van so eene fameuse plaetse) te raede geworden is sich herwaerts te begeven ende sijnen oetmoedigen dienst te presenteren, om (so het UEd. gelieven ende gevallen mogte) het clockenspel sodanigh te leveren, dat in deese geunieerde Provincien geen beter sal werden gevonden: praesenterende suppleant een nieuw clockenspel te maken op sijn eijgen costen ende van sijn eigen spijse sonder verschot van penningen oft anders te doen van UEd. in sulcken toon als het jegenwoordigh is, om met die uurclocke te mogen accorderen; ende dat van 25 kloeken, so weesen sullen als hier onder gespecificeert, jeder nae haeren toon, op die proeve van alle Meysters ende Musicijns: dergestalt dat nae haere grote, als boven geseijt, geen beetere in de geunieerde Provincien sullen gevonden worden; daer toe sich suppliant mits desen wil verbinden om bij faute van dien die clocken altesamen weder nae sich te nemen sonder eenig die minste ontgeltenisse. Edoch met die conditie, dat, bijaldien het voorschreven clockenspel in voegen voorschreven g'approbeert mogte worden, dat UEd. hem voor sijn const ende moeijte eens sullen hebben te betalen vierduijsent Car. guldens, ende die oude clocken weder an betaeling doen pont tegens pont van de nieuwe; ende wat die oude meer mogten wegen als de nieuwe is suppliant willich het selve aen te nemen in so hogen prijs als de selve in dese Provincien op eenige plaetsen sal mogen sijn.’

De Magistraten raadpleegden hierover Jacob van Eijck, voornaam muzikant en bekwaam klokkenist te Utrecht alsook L. van Lennick, organist, en sloten op 4 December 1646 een contract met Frans Hemony.

De grootste klok woog 2,500 pond, de kleinste 34. Het geheel klokkenspel zou ongeveer 11,000 pond wegen.

Hemony woonde dit jaar te Zutphen, want een artikel van het bestek zegt:

[p. 145]

‘Die klocken gegoten sijnde sullen door ordere van Schepenen ende Raedt op haer Ed. costen tot Zutphen opgenomen ende geaccordeert worden.’

In Sept. 1647 zijn de klokken op de Stadswaag gebracht; zy wogen 13,799 pond. Dit klokkenspel voldeed ten volle. Over het stelsel van de mekaniek en de toebehoorten is in het bestek geen gewag gemaakt, zoo als dit gewoonlijk gebeurde over de samenstel der speelwerken in vroegere tijden.

In 1694 zijn bij deze 25 klokken nog 9 andere gevoegd.

Het tweede speelwerk van Hemony (gebroeders), is ook in 't jaar 1646 gemaakt, en wel te Zutphen. Wij laten hier het bewijsstuk van dit nieuw klokkenspel volgen:

‘Burgemeester, Schepenen ende Raedt der stadt Zutphen.

Doen kondt ende tuygen Certificeerende mits desen voor de gerechte waerheyt dat wy tot cieraed onser stadt alsmede tot dienst van de gemeente goet ende noodich gevonden hebben een klockenspel te doen gieten op onse Wynhuis-toorn, op die Marckt staende: en dat daer toe sich gepresenteert hebbende, die Eer ende konstrycke Meesteren François ende Pierre Hemoni gebroeders, uyt Lotthringen van Leverecoert geboortich, den welcken wy t'selve hebben aenbestaedet synde die grootste soo voor die uyrklocke wert gebruyckt, van gewichte over die vier duysent ponden, ende die andere tot sesentwintich klocken in 't getal, nae advenant. Welcke uyt en speel-klocken door onpartydige Meesters, van ons daertoe geroepen, niet alleen voor goet verklaert, maer oock anderen naeburige steden speelwercken in toon ende resonantie te boven gaende syn erkant ende opgenomen geworden, alsoo dat wij daer aen een goet genoeghen hebben, ende der voornoemde Meesteren haeres arbeidens, wegens het gieten ende leveren der voorz. klocken hiermede doen bedancken. Ende alsoo wy versocht syn daer van hunberyden Attestatie te geven die wij denselven oock te geven niet en hebben kunnen verweygeren: als hebben wy tot waerheyts oorkonde onser stads secreet-segel onder aen desen brief doen hangen.

Actum Zutphen den derden Octobris des jaers onzes Heeren duysent ses hondert, ses-en-veertich.

Ther ordonn. van selve Theod. Cremer 1646.’

J^heer Jacob van Eyck, de talentvolle organist en klokkenist, en M^ster Lucas, organist te Deventer, hebben het werk van Hemony goedgekeurd. In het bestek wordt weinig vermeld over de samenstel van het mekanische gedeelte, maar wel over de zwaarte der klokken.

Edward G. GREGOIR.