De Vlaamsche School. Jaargang 12

[p. 93]

Creso Quattrino.
De man die rijk stierf.

Het was middag, maar ondanks de hitte stroomden duizende burgers van 't geleerde Padua naar het Pallazzo do Riagione. Het was duidelijk, dat daar iets bijzonders moest te zien zijn, wellicht een kwakzalver, zoo even uit Venetië aangekomen, of wel een of andere vrome Filipo Neri, met nieuw vervaardigde relikwiën zoo pas uit Rome aangebracht. Neen, het was eene nog buitengewoner en zeldzamer gebeurtenis, die zoovele honderden naar dezelfde plek dreef.

‘In geen veertig jaar hebben wij zoo iets gezien,’ sprak met de eene hand op zijn staf geleund en met de andere op den schouder van zijn kleinzoon rustende, een oud man, die herwaarts was gestrompeld als naar een altaar, waar hij, op zijn gebed, jeugd en gezondheid verkrijgen kon.

‘Wel, wel! dat ik dat in mijn leven nog zien mag!’ krijschte een oud vrouwtje en klapte in de handen en huppelde door de menigte als eene heks op de sabbahtronde.

‘Wie had dat ooit kunnen denken!’ zeide een deftig koopman tot zijn buurman, terwijl zij in het voorportaal van het paleis van justitie zich uit het gedrang wegmaakten.

De geheele bevolking van Padua scheen bij een te zijn, en de politiedienaars konden slechts met moeite de dichtopeengepakte massa tegenhouden, zoo drong iedereen vooruit om getuigen te wezen - waarvan?

Een misdadige, wien men zijne kleederen had uitgetrokken, zat aldaar op een lagen ronden steen voor het raadhuis.... hij zat op den steen der schande. De schuldige was reeds hoog bejaard en op zijn gelaat teekende zich die uitdrukking, welke den ouderdom zoo verschrikkelijk maakt. De jaren hadden zijnen rug reeds gekromd, maar thans scheen hij hun gewicht voor eene wijl van zich geworpen te hebben, en zijne houding, recht en onbewegelijk, verhoogde de tartende minachting, die op zijn gelaat te lezen stond. Zijne oogen waren als twee gloeiende kolen gericht op de menigte, die elkander verdrong om hem te zien, en honderden sloegen den blik neder, als zij den zijnen ontmoetten, alsof zij de vurige oogen van eene slang hadden gezien. Menigeen, die juichte over zijnen val en gekomen was om hem te bespotten, deinsde terug, nog met schrik vervuld voor zijnen ouden vijand. Het bruischte in het hart van den grijsaard en het kookte in zijne hersens, als hij zoo velen zijner medeburgers zag, die hij wist dat hem haatten, en krampachtig hield hij de armen over de borst geklemd, als wilde hij den toorn bedwingen, die er in opwelde. De oude Creso Quattrino zat op den steen der schande; zijn graf lag geopend voor zijne voeten, en toch geen alleenheerscher op zijnen troon kon trotscher en met meer minachting dan hij, om zich heen gezien hebben. De menigte was onbewust van des slachtoffers lot, maar - toch wachtte hem het graf.

Creso Quattrino was de jongste zoon van een adelijk maar verarmd geslacht. Zijne oudere broeders, op roem belust, hadden zich het dagelijksch brood verworven door het verhuren hunner zwaarden. De een na den ander was in de uitoefening van dit beroep gestorven, en Creso's lijkrede op elk zijner broeders was slechts: ‘Het was een dwaas!’ Creso legde zich reeds in zijne vroege jeugd op den handel toe en zijn eenig streven was: rijk te sterven. Zijn roem zou wezen, bij zijnen dood welgevulde koffers na te laten. De fortuin lachte hem toe, en nog voor de oudste zijner broeders zich bloedige eerlaurieren verworven had, zou Creso den helm, het kuras en het zwaard van den onsterfelijken krijgsman driedubbel met koopmansgoud hebben kunnen opwegen. Zijne vier broeders, bij vier verschillende Staten in dienst, sneuvelden op het slagveld. ‘Zij hebben hunne lauweren,’ zuchtte Creso met spottende nederigheid; ‘ik heb slechts mijne dukaten. Zij slapen op het zoo uitgestrekte bed van eer, en wanneer eenmaal de geschiedschrijver het te eeniger tijd verkondigen zal, dat in dat gevecht deze koning werd geslagen, die hertog overwinnaar bleef, gene graaf zijn grond met een klein verlies behield, zal hij ook in onuitwischbaar schrift de roemvolle nagedachtenis mijner gelukkige broeders vermelden.’

Met Creso's jaren nam zijne liefde voor zijne schatten toe. Het goud was voor hem macht en roem. Geene kracht toch kon hem overwinnen, geene schande den luister er van benemen. Hij zag op zijne dukaten als een vorst op zijne huurlingen, als de werktuigen van zijnen wil, als de blinde volbrengers van zijne bevelen, hoe laag en meêdoogeloos die ook wezen mochten. Hij was een ellendige despoot, een despotieke ellendeling. En hij wilde... rijk sterven.

Creso was ruim veertig jaren oud, toen hij zich voor zijn goud eene echtgenoote kocht, eene vrouw in al den glans van jeugd en schoonheid, het oudste kind van Marco Spori, een arm koopman uit Padua. Marco stond voor eene kleine som in het schuldboek van den rijken Quattrino; vroeg en laat arbeidde hij om zijnen schuldeischer te betalen, maar tegenspoed verijdelde gedurig zijne pogingen. Creso bood hem nog langer krediet aan en hield toen op de schoone oogen van Marianna eene lofrede.

‘Neen, Messer Quattrino,’ sprak Marco, eensklaps de bedoeling van zijnen schuldeischer begrijpende, ‘Marianna is gehuwd.’

‘Gehuwd,’ riep Quattrino uit en zijn gelaat betrok: ‘gehuwd!’

‘Zij is haar woord kwijt,’ hernam Marco; ‘en dat is hetzelfde, Messer Quattrino.’

‘Verloofd? En aan wien, vriend Marco?’ vroeg Quattrino, zijne drift nauwelijks meester, want de liefde, die de ongelukkige tot nog toe niet gekend had, had hem bijna waanzinnig gemaakt.

‘Aan Piëtro Leti.’

‘Zeker een schatrijk koopman? Niet? Hum! dan een rechtsgeleerde misschien, met eene tong zoo fleemend als die van den duivel. Behoort uw aanstaande schoonzoon tot de inflammati, mijn goede Marco, of tot de....’

‘Hij bezit eenen kleinen wijnberg,’ antwoordde Marco, zonder zich aan de bijtende scherts van zijnen schuldeischer te stooren. ‘Zijn vader leefde en stierf daar - de goede oude was er gelukkig, waarom zou ook Piëtro daar niet gelukkig zijn?’

‘En gij zoudt uw kind, de teedere en bekoorlijke Marianna aan de ellendigste armoede overleveren? Gij wilt die tengere spruit door den last der zorgen knakken? Gij wilt haar ten prooi geven aan kommer en gebrek?’ zeide Creso.

‘Zij weet, dat zij arm zal zijn, maar zou zij daarom niet gelukkig kunnen wezen?’ vroeg Marco.

[p. 94]

‘De arme kan niet gelukkig zijn; of gij het al ontkennen wilt, het is eene onomstootbare waarheid, eene waarheid, waarvan de rijke overtuigd is, maar die hij nimmer verkondigt. Neen! het is eene gewoonte, terwijl zij zich in de weelde baden, den lof der armoede te zingen; de gelukkige zorgeloosheid van den arme te roemen, den honger, die op zwaren arbeid volgt, te prijzen. Armoede! Is er van alle pijlen, die op ons ellendig geslacht worden afgeschoten, wel een die dieper wondt, wanneer zij het hart van den arme treft?’

‘Gij hebt gelijk,’ antwoordde Marco, neêrslachtig; ‘dat is maar al te waar, Messer Quattrino.’

‘Zeg zelf, wat is uw toestand thans, op het oogenblik dat ik tot u spreek, Marco Spori? Wordt gij niet gejaagd en vervolgd als een wild dier? Hebt gij een oogenblik rust? Mengt zich in iedere gewaarwording van uw hart niet het denkbeeld aan uwe zorgen? Gij hebt kinderen, kinderen, die men zegt dat de lust en de kroon der ouders zijn. Maar, mijn goede Marco, als zij dan somtijds niet te eten hebben....? Och, wat wordt er dan van dien zegen....?’

‘Houd op, Messer Quattrino, om aller heiligen wil, houd op!’ riep Marco uit, zijne gevouwen handen smeekend opheffende.

‘Er is maar één geneesmiddel, dat geneesmiddel is geld. Geloof mij, er is geen ander, en als het geld ontbreekt, dan blijft er geen troost over dan de dood.’

Dit was Creso Quattrino's geloofsbelijdenis.

Marco keerde naar zijne droevige woning weder. Toen hij de klink der deur oplichtte, trof hem het vrolijk gelach zijner kinderen tot in de ziel; Marianna las in de oogen haars vaders wat er in zijn hart omging. Hij viel op eenen stoel neder en verborg voor eene wijl het gelaat in zijne handen. Toen staarde hij zijne dochter aan. ‘Ja,’ prevelde hij, ‘dat zal het beste zijn, dat had ik moeten bedenken, dat is het beste.’

‘Wat vader, zeg mij wat?’ vroeg Marianna hare armen om zijnen hals slaande.

‘Er moet een einde aan komen - en er schiet slechts één middel over. Ja, ik zal mij aan de beschimpende blikken van Padua's burgers prijs geven - wat zou mij weêrhouden! Een uur slechts - en dan zal ik vrij zijn.’

‘Vader!’

‘Marianna. Er is geene hoop meer voor mij, waar ik mij ook wend, overal zie ik norsche en dreigende blikken. Maar er is eene wet in Padua, eene barmhartige wet voor den bankroetier,’ zeide Marco, terwijl eene siddering hem door de leden voer.

‘Welke wet? gij meent toch niet....’

‘Den steen der schande,’ riep de vader uit, en hij werd doodsbleek, terwijl hij dat woord uitsprak.’ Men behoeft daar slechts één uur op door te brengen en begluurd te worden, en dan - hoe barmhartig is die wet! - dan zijn mijne schuldeischers betaald.’

‘En zult gij u op dien steen neêrzetten?’ vroeg Marianna.

‘Ik moet, ik zal,’ snikte Marco.

‘Wanneer, vader, wanneer?’ riep het meisje.

‘Morgen, als God mij het leven laat,’ en zijn hoofd zonk op zijne borst.

Marianna verliet hare woning, maar keerde twee uren later weder. Haar vader sprong op, als werd hij door de verschijning getroffen.

‘Heilige moeder Gods! Marianna!’ barstte hij uit, toen hij het doodsbleeke gelaat en de koude blikken van zijn kind zag. ‘Wat hebt gij daar,’ ging hij voort, toen zij hem eene beurs voorhield.

‘Goud, vader, goud!’ zeide Marianna.

‘En hoe zijt gij daaraan gekomen? zeg mij, hoe gij dat gekregen hebt?’ riep de oude man in doodsangst, want de vreeselijkste gedachten rezen in hem op.

‘Gij zijt voor schande bewaard,’ sprak ze; ‘gered van erger dan van de dood!’

‘En hoe? Marianna, voor welke eer? spreek!’

‘Ik ben de vrouw van Creso Quattrino,’ antwoordde zij, en dit zeggende zonk zij bewusteloos ter aarde.

Van het oogenblik, dat Marianna de echtgenoote van Creso Quattrino werd, grimlachte zij slechts eene enkele maal: 't was toen zij haar pasgeboren dochtertje kuste, dat reeds een uur na hare geboorte moederloos was. Drie jaren lang ging Marianna onder een leven van verborgen lijden gebukt. Haar echtgenoot droeg haar niet de minste liefde meer toe, omdat zij zich onverschillig toonde voor zijne schatten, omdat zij koel bleef, wanneer hij haar zijne gouden plannen mededeelde en zijne berekeningen maakte op de onkunde of de behoefte van anderen. - Hij gevoelde - en die gedachte kwelde hem onophoudelijk - dat hij, in plaats van eene echtgenoote te huwen, een slachtoffer had gekocht. Met al zijne schatten gevoelde hij tegenover de nederige en eenvoudige Marianna zijne minderheid. Haar zachte aard, hare onwrikbare lijdzaamheid verdroot hem, maakte hem woedend; ééne was er, voor wie zijne goudstukken niet meer dan een hoop doode sintels waren. Weldra verweet hij haar die ongevoeligheid niet meer; hij begon haar te veronachtzamen, eindelijk te haten, en toen de ellendige het zinnelooze gelaat zijner vrouw aanschouwde, vertoonde zich een grimlach van tevredenheid op het zijne. Er rees een denkbeeld bij hem op, dat zelfs bij het lijk zijner vrouw hem reeds vrijer deed ademhalen: dat kind zou zijn geluk uitmaken, hij zou het vormen naar zijn eigen hart! Er was geene moeder, geene Marianna meer, met hare sprakelooze lippen en haren kouden verwijtenden blik, die de lessen van eenen geldgierigen vader zou dwarsboomen. Het kind zou een vorst trouwen; was hij nu niet reeds rijk genoeg - en de tijd kon zijn rijkdom nog verdriedubbelen - om een troon te koopen? Auretta was nauwelijks drie dagen oud, of in het oog van haar begerigen en door zijne schatten verblinden vader was zij reeds de bruid eens konings.

Jaren gingen voorbij, en met ieder jaar nam de rijkdom van Creso Quattrino toe. Zijn geluk was zoo bestendig, alsof hij de fortuin in zijne macht had. Hij scheen ze door onverbreekbare banden aan zich verknocht te hebben. Hij dreef handel met alle natiën der wereld; ja hij maakte zelfs geen bezwaar, wapenen aan de ongeloovigen te leveren, trots de macht der moederkerk, die het begraven in gewijde aarde aan zulke ongeloovigen ontzeide.

‘Wat gaat dat mij aan,’ dacht Creso, ‘wanneer ik slechts rijk sterf, wil ik al het overige er wel aan wagen.’

(Wordt voortgezet.)