De Vlaamsche School. Jaargang 11

Lager onderwijs.
Verhandeling over het onderricht der moedertaal in de lagere school, voorgedragen in den onderwijzerskring Het vrije schoolwezen, van Antwerpen, door Th. Berben.

Het schoolwezen van Antwerpen heeft eenen weg ingeslagen waarover wij het gelukwenschen. Het heeft gevoeld wat heilzamen invloed het behandelen van opvoedkundige vraagstukken in de vergaderingen zijner leden op de gestichten van vrije onderwijs moet uitoefenen.

De ouders, wij zijn er van overtuigd, zullen rekening houden van den onvermoeiden iever welken de vrije onderwijzers aan den dag leggen om de opvoeding der leerlingen, aan hunne zorgen toevertrouwd, te bevorderen.

Eene reeks van verhandelingen zijn reeds de vruchten van de herinrichting des voornoemden krings. Het leesonderricht naar Beneke's zielleer, de schooltucht, het rekenonderricht volgens de beste duitsche opvoedkundigen zijn daar beurtelings behandeld. Nu zien wij dat de nederduitsche taal daar ook niet vergeten blijft, M. Th. Berben heeft aangekondigt dat hij eene verhandeling over het onderwijs der moedertaal geven zal. Wij hebben het genoegen eene korte schets van het eerste deel zijner voordracht medetedeelen, waar in hij al het belang doet zien dat er voor de ontwikkeling der verstandsvermogens des leerlings in gelegen is, de moedertaal als grondsteen van het lager onderwijs te nemen.

Een kind dat rond den ouderdom van zes jaren ter school gezonden wordt, mag niet beschouwd worden als zijne opvoeding beginnende. Die opvoeding is door de moeder sedert lang begonnen, ja sedert de geboorte des kinds. De moeder als door de natuur gedreven is er steeds om bezorgd de sluimerende zielsvermogens haars kinds te ontwaken, en te vormen; zij print haren kweekeling allerhande begrippen in over al de dingen die hem omringen. Geen enkel nieuw voorwerp biedt zich voor de oogen des kinds aan of zij weet het voor de opvoeding haars lievelings te benuttigen. Op den ouderdom van zes jaren, hebben de zedelijke zoowel als de verstandsvermogens des leerlings eenen betrekkelijk hoogen graad van ontwikkeling bekomen, en het kind heeft eenen grooten schat van kennissen opgedaan. Al de voorwerpen, al de werkingen, al de hoedanigheden die het kind kent, weet het ook te benoemen en aldus heeft het merkelijke vorderingen in de taalkennis gemaakt.

Het is hoogst belangrijk voor de verstandelijke vermogens des nieuwen leerlings dat deze schat van vorming en onderwijs welken hij bij de moeder verkregen heeft niet verwaarloosd worde. Een onderwijzer die deze kennissen niet in aanmerking neemt en eene opvoeding herbegint daar waar zij zou moeten voortgezet worden, begaat eene groote, eene onherstelbare fout die onberekenbaar nadeelige gevolgen na zich slepen moet. Hij kan het begonnen werk der moeder niet voortzetten dan in de taal die zij aan haar kind geleerd heeft.

Laat ons het voorgaande door een voorbeeld ophelderen.

Het kind heeft een begrip van een voorwerp dat stoel heet; die naam is voor hem stellig en niet toevallig aan het voorwerp verbonden. Het heeft er nooit om gedacht dat dit voorwerp even zoo goed tafel, bank of lessenaar hadde kunnen heeten, maar naam en zaak vormen in zijn zwakke brein een verward geheel. Aldus is het woord stoel voor hem een wezenlijk bestanddeel van het genoemde voorwerp en heeft voor hem oneindig meer waarde dan voor ons. Laat ons dit niet uit het oog verliezen. Zulk kind komt in eene school waar men de fout begaat zijne begonnen opvoeding te herbeginnen, en is gansch verwonderd dit voorwerp la chaise te hooren noemen.

Wat verwarring moet zulke naamsverwisseling in het zwakke hoofd des kinds veroorzaken. Een kind gelukkig van de natuur bedeeld zal denken: Wel dat is geen chaise gelijk het de meester zegt, doch deze in zijne beweringen voortgaande, zal het niet meer weten wat denken, wie gelooven en het zal eindigen met niet

[p. 145]

meer te denken. Een kind minder gelukkig begaafd zal zelf niet trachten te denken, en zich bepalen den onderwijzer met verstomming te bezien. Het zal de lessen des onderwijzers lijdzaam en werktuigelijk volgen, zijn geheugen zal zich tot berstens opvullen met eene menigte woorden, klanken, vormen waaraan het geene beteekenis hecht en dus ook geen belang hechten kan. Het verstand, de denkingskracht, het oordeel dat alles zal werkeloos en slapend blijven; het geheugen, de memorie alleen wordt geoefend ten nadeele der andere zielsvermogens en aldus mist men het doel waarvoor het kind ter school gezonden wordt; want het geheugen mag in alle oefening maar op de tweede plaats komen, daar het niet anders dan de voorraadskamer des verstands mag beschouwd worden.

Zulk kind, in de hoogere klassen eener lagere school gekomen, zal daar zoo min als in de lagere denken, want het heeft zulks niet geleerd, en zou het dit trachten te doen, dan zou het nog in de moedertaal zijn, daar het toch altijd die taal is waarvan het kind zich buiten de school bedient. Ten andere, de indrukken welke het onderwijs der moeder in het brein des kinds gelaten heeft, zijn daar zoo vast ingeworteld, dat zij daar immer blijven zullen.

Maar wat nadeeligen invloed moet het stelsel, zich van eene vreemde taal in de lagere school te bedienen, op het onderwijs der rekenkunde niet uitoefenen?

Hier moet dan eindelijk het geheugen op zijde geschoven worden en voor het oordeel onderdoen, want het van buiten leeren eener drooge theorie kan toch geen rekenonderricht genoemd worden.

Het oordeel, dat niet is kunnen geoefend worden, hoe zal dit nu eensklaps in volle werking treden om de betrekkelijk moeielijke gevolgtrekking te maken, die er noodig is om het eenvoudigste vraagstuk van den regel van drijen op te lossen.

Zou het verwaarloozen der moedertaal er de oorzaak niet van zijn, dat de studie der wiskundige vakken tot in gestichten van middelbaar onderwijs zoo zwak is, dat op sommige klassen van rond de veertig leerlingen er dikwijls maar 7 of 8 gevonden worden die de lessen met vrucht volgen.

In de algemeene kampstrijden voor middelbaar onderwijs ziet men gewoonlijk dat de vakken, wier studie enkelijk een goed geoefend geheugen vergen zooals het aanleeren van vreemde talen, geschiedenis, aardrijkskunde en andere van ondergeschikt belang, door de gestichten van vlaamsch Belgie het beste behandeld worden, terwijl deze zeer zelden in de wiskundige vakken den prijs behalen, en dit is zeer natuurlijk, want om te kunnen rekenen moet men hebben leeren denken, en iemand die in eene vreemde taal zijn lager onderwijs geniet, kan niet leeren denken. Als men den staat van het lager onderwijs in de verschillende steden, van vlaamsch Belgie vergelijkt dan vindt men dat Brussel op den laagsten trap staat. Niettegenstaande de groote geldopoffering die men daar jaarlijksch doet zal men daar nooit eene voldoende uitkomst hebben enkelijk omdat het onderwijs der moedertaal daar uit de lagere school gebannen is.

Bezoekt in Brussel en in Parijs eene lagere school en gij zult er voor het taalgebruik geen verschil vinden; daar gaat de fransche dolheid zoo verre, dat zij belachelijk zijn zou indien zij niet beweenelijk was.

Een leerling gelukkig van de natuur bedeeld, zal na langen tijd de school bezocht te hebben, er met moeite toe komen te begrijpen wat hem daar geleerd wordt. Een kind minder gelukkig begaafd kan de minste hoop niet koesteren ooit zijnen onderwijzer te verstaan. Na jaren de school bezocht te hebben, wel te verstaan als men er hem naar toe drijft, zal het ten hoogste eene taal gebrekkig kunnen lezen die het niet verstaat, en dat lezen zal het nog eerder vergeten dan aangeleerd hebben, daar hij het niet kan benuttigen en er alzoo geen belang in stellen kan. En dan zijn er menschen die maar niet begrijpen hoe het komt, dat van al de groote gemeenten des lands, het juist de hoofdstad is die het betrekkelijke grootste getal ongeletterde lotelingen naar de noodlottige bus zendt.

Voor leerlingen welke hun onderwijs bij het verlaten der lagere school staken moeten, heeft het misbruik dat daar van eene vreemde taal gemaakt wordt, ook de allernadeeligste gevolgen. Dit is de oorzaak dat men ten huidigen dage eene zoo groote menigte jongelingen ontmoet, die noch in de fransche noch in de nederduitsche taal woordenrijk genoeg zijn om er hunne gewaarwordingen en gedachten in uit te drukken, en daardoor verplicht zijn de twee talen door elkander te hakkelen.

Het zijn die soorten van menschen welke beweeren in de twee talen geboren te zijn en ongelukkiglijk er geene enkele kennen.

Nogtans mag men niet te verre gaan; de fransche taal mag uit de lagere school niet gebannen worden. Men moet hier den gouden middelweg houden.

Men beginne de fransche taal bij middel der moedertaal te onderwijzen, en dit is de eenigste middel om den leerlingen een grondig onderwijs in deze taal te geven, Op de hoogste klassen kan men dezelve door de fransche onderwijzen, doch niet vooraleer de leerling genoeg gevorderd zij, de uitleggingen des onderwijzers in deze taal te verstaan. Dan geef ik zelf hoe dat men tot meer oefening eenige vakken van ondergeschikt belang ook in deze taal onderwijze doch nooit de rekenkunde.

Op die wijze zal men methodisch handelen met van het bekende tot het onbekende, het gemakkelijke tot het moeielijke, het eenvoudige tot het samengestelde over te gaan.