De Vlaamsche School. Jaargang 11

[p. 68]

O.L. Vrouwe kerk te Vechel, Noord Braband.

Deze kerk, uitgevoerd

teekening van m.p.h. cuijpers, van roermonde.

naar de teekeningen en onder leiding van den gunstig gekenden bouwmeester, M.J.H. Cuijpers, van Roermonde, is reeds in ons blad besproken geworden in 1861, bladzijde 167, toen wij het plan en de doorsnede van dit gebouw mededeelden, tegelijker tijd als eene belangrijke beschrijving van sommige onderdeelen, ontleend aan eenen der meest befaamde schrijvers van Nederland, M. Jos. A. Alberdingk-Thijm.

Thans, dat wij de gelegenheid hebben dit gebouw in plaatsnede medetedeelen, alsook een der beelden die de kerk buitenwaarts versieren, hebben wij nogmaals de Dietsche Warande opengeslagen, om onzen lezeren eenige verdere uitleggingen nopens dit echt godsdienstige werk te kunnen aanbieden.

Het gewelfder kerk is gemetseld uit gele ijselbaksteentjes, hetgeen bovengemelde achtbare schrijver zeer doelmatig vindt voor eenen godsdienstigen tempel, daar hij het beschilderen hekelt van hout in marmer, of ijzer als steen of schijnbare gewelven uitgevoerd met riet en stukadoorspecie. En hij heeft gelijk. Men heeft maar al te veel, kunstelooze schijnbare godsdienstige gebouwen opgericht.

‘Te Vechel, zegt M. Alberdingk, zijn de welfribben, zoowel dwarsboomen als kruisbogen, gemetseld uit zandsteenen blokken, wier eenigvormige verbinding de konterforten bepaald noodzakelijk maakt.

Niet alleen de welfribben, ook de sluitsteenen, zijn uit duurzaam zandsteen gehouwen en rijk versierd. De sluitsteen van het gansche Godsgesticht - die der abside of autaarwelf - vertoont het Lam Gods; de tweede in rang, de middelste van het choor, draagt het beeld der allerheiligste Moedermaagd; die welke het naast is aan het transept der Heilige, onmiddelijk in rang volgende op de onvolprezen Maagd, Joannes den Dooper, den tusschenman der Oude en Nieuwe orde, den laatsten en heiligsten Profeet.

Het welf in het kruis is in het midden drie nederlandsche ellen hooger dan de welven in schip en choor. Hier heeft de kunstenaar den Zegevierenden Christus voorgesteld, op gouden grond: een beeld van 2 N. ellen. En daar inderdaad is het de plaats

[p. 69]

voor den Verwinnaar van dood en



hel; daar voor den zoogenaamden triomfboog waaronder men uit tijdelijke orde (het schip) in de hemelsche orde (het choor) overschrijdt. De vier sluitsteenen der transsept-armen zijn met de zinnebeelden der Evangelisten voorzien: St. Matthaeus, St. Joannes, St. Marcus, St. Lucas.

Het transsept ontleent buitendien (dat weet iedereen wel) zijne wijding bijzonderlijk aan de 4 Evangelisten, die door de 4 kruispijlers worden voorgesteld, die het centrum des hoogen kerkgewelfs dragen, en die onze inleiders uit de lagere in de hoogere orde zijn.

Al die dingen zijn heel eenvoudig, zegt M. Alb. Thijm, maar men moet ze toch kennen, om ze te kunnen ontwerpen en uitvoeren, en onze architekten in 't algemeen..... helaas!

De baksteenen der kolken of welfschilden zijn zuiver gevoegd; de ribben, gekleurd en met bruine steentjes geschakeerd, zijn met behulp van het penceel, naar het beloop van het metselwerk der schilden, door sierlijke randen van de ribben afgescheiden.

De muren zijn, behoudends hunne geschiktheid tot het ontvangen van schilderingen, zeer dun met zandmortel bezet, zoodanig, dat het metselwerk in zijne verdeelingen herkenbaar is. Al de boogen zijn krachtig afgeteekend en naar gelang der lagen, waaruit ze zijn samengesteld, beurtelings afgezet met bruine, gele en roode kleuren.

De polijchromie is nog geroepen eene groote taak in de herleefde bouwkunst te vervullen, en wij zijn geenzins meer in het tijdperk, toen men tot eene gothische kerk bloot het recept volgde van zoo veel puntboogen, bij zoo veel pinakels, een tantum festons en een tantum vensterbroderies, alles behoorlijk gewit - en servez bien chaudement.

Inderdaad er was al de warmte eener kinderlijke geestdrift noodig, die zich harer onkunde half bewust is, om zulke gothiek te kunnen toejuichen: maar, gelukkig voor ons, die tijden zijn geweest..... Zijn ze geheel geweest? -

De pijlers en zuilen van O.L.V. te Vechel behooren tot dat tijdperk, waarin de schalken (diensten, colonnettes) tot hare ontwikkeling gekomen zijn, daar in verbonden staan aan de zuilkern, en nog niet tot de grillige profielen der latere eeuwen en de vereenzelviging met den levensaard der welfribben vervallen zijn.

De doopkapel bezit reeds hare vonte met pyramidaal, eikenhouten deksel, dat door middel van een aan den muur gehecht ijzeren kraantoestel wordt geopend. Ons bestek laat ons niet toe ten dezen aanzien, in meerdere bijzonderheden te treden, en wij sluiten voorhands de beschrijving dezer kerk met een blik op den toren.

De toren is te-recht de opening van het hoogheilig zangspel genoemd, waarbij men de kerk vergeleken heeft. Hier is geen opvolging van effekten door streng logische wetten voorgeschreven; hier heeft de kunstenaarsgeest de meeste speelruimte. Van daar al die treurige misgeboorten in den torenbouw; van daar die groote moeilijkheid, voor die niet gaarne laken wil, om nieuwe torens te beoordeelen.

De architect der kerk van Vechel heeft getracht, in zijne sinfonie, de elementen van het godsdienstig kunstwerk, waarnaar ze toegang geeft, met volkomenheid te doen voorgevoelen.

De hoofdverdeeling van den reusachtigen spitsbouw kan drieledig worden genoemd. Het beneden lichaam van den toren vertoont in den gedubbelden ingang de Twee Naturen van hem die gezegd heeft: “Ik ben de deur” en “niemand komt tot den Vader dan door mij;” Maria, de Moeder Gods neemt hare plaats in tegen den zuilpost, die deze twee

[p. 70]

naturen verbindt; de trommel (tympan) is hier een groot achtbladerig roosvenster, voorstellend in het hart- of middenveld het Lam Gods; daar recht boven het consummatum est aan 't kruis; beneden, de offerande van Isaac - de voorschaduwing hiervan; voorts ter rechter zijde van het Lam de H. Kerk, ter linker de Synagoge in beider gewone persoonsverbeelding; de vier overige afdeelingen zijn door de zinnebeelden der Evangelisten, naar hiërarchieke orde ingenomen.’

‘Dit vensterwerk intusschen maakt met de deuren, in de dikte van den muur en retrait, éen geheel uit. Aan de freiten staan 14 profeten in levensgroote beelden, de Moeder Gods, wier toekomst zij voorzeid hebben, op hare eereplaats. Boven den ingang richt zich op het zelfde plan, de groote toog, hier, toevallig, rondboog - derhalve.... bestemd om eene koude rilling over het lichaam van alle rechtgeaarde spitsboogbouwmeesters te doen loopen! - Ontstelt u niet, de rondboog is maar schijnbaar. Het hoofd-radvenster van dezen gevel maakt de teekening van dien schijnbaren rondboog uit, die een van de vele aan deze kerk voorhanden bewijzen is, dat de Gothiek den kunstenaar niet slaafsch verbindt: van dit laatste toch gruwen de vrolijke liberalen in de bouwkunde, al mocht hun soms de leiband wel wat vaster worden aangelegd. Binnen dezen grooten toog dan zijn de twee hoofdvensters geplaatst, die het onderwerp dezer westroos in de kerk (het laatste Oordeel) door nadere tafereelen toelichten. Hun dampost aan de buitenzijde bekleedt het beeld van den Zaligmaker, de gantsche waereld zegenend; op de voorberen zijn, ter dezer hoogte, twee heiligen aangebracht, en boven die aan beide puntboogramen en boven het troongehemelt van dat beeldjen des Verlossers, straalt nu, in den toog, het genoemde grootsch radvenster van dezen westgevel.

Tusschen den grooten toog in de kerkpoort bevindt zich, namelijk, eene galerij van zes beeldsteden waarin de apostelen, paarswijze, gelijk ze zijn uitgezonden, vereenigd zijn en waarvan wij er eene in plaatsnede mededeelen. Tegen den middenpijler staat, in voorsprong, de ‘Ecce Homo.

De tweede afdeeling vertoont drie ranke vensteropeningen, wier top tot gelijke hoogte als de nok der kerk reikt, wier postvoeten achter een schoone steenen balie van negen zuilen wijken. Wat zijn hier, in het middenvak des bouws, die vensters, zegt M. Alberdingk Thijm, anders dan de drie torenvensters van Sint-Barbara, gevrocht ter eere der Heilige Drievuldigheid; van St-Barbara, de beminde Patroonersse der Architecten en de Beschermster tegen de buskruitpijlen der wolk- engienen, de stralen des weêrlichts; van St-Barbara, die als Patronersse van den goeden dood, van dezen westgevel ons toeroept: Einde goed, al goed. Vraagt men ons wat het negental der baliezuilen beteekent? In de nabijheid van het zinnebeeld der H. Drievuldigheid kan het negental ons wel niets anders herinneren dan dat het verheerlijkt is door de negen choren der Engelen, die het Driemaal Heilig rondom den troon des Allerhoogsten zingen, en die gewis het negenmaal ‘Ontferm u onzer’ medebidden, dat in de H. Mis door ons ten Hemel wordt gezonden.

‘De derde afdeeling is de achthoek, die naar den regel, uit de beide kubressen voortkomt (de voltooijing van het zinnebeeld der H. Drievuldigheid); vier hoofdgevels met ranke, geökuleerde kepertoppen; vier mindere gevels, die met de andere in een spel van harmonische lijnen samenstemmen; en ook hier weêr, in die vier, welke naar de hoofdwindstreken gekeerd staan, eene zinspelling op die Evangeliën, welke naar de vier wereldstreken vergekondigd worden, en in die kleinere half verborgene, de vier hoofdprofeten met hunne omsluijerde leering.

De top van den toren is, zoo als men door de bijgaande plaat zeer goed zal opmerken, eene stoute en sierlijke spits, met acht afwisselende gevelfronten en overdekte luchtvensterkens, en het metalen kruis bekroont waardig het geheel.

Wij hopen later de gelegenheid te hebben om over de andere belangrijke werken des heeren Cuijpers te spreken.