De Vlaamsche School. Jaargang 10
(1864)– [tijdschrift] Vlaamsche School, De–
Auteursrechtvrij
[pagina 85]
| |
Verhandeling over Karel-Lodewyk Ledeganck.Ga naar voetnoot(1)Myne heeren, Wanneer men de werken bestudeert dier mannen, welke den eerenaem van dichters verdiend hebben, en die de Romeinen vates, dat is propheten, met den geest Gods bezield, noemden; dan kan men ze, myns dunkens, zonder op geleerdheid of al te groote nauwkeurigheid aenspraek te willen maken, in dry groote orden rangschikken: dichters des geestes, - dichters des levens, - dichters des harten. Dichters des geestes. Zoo was Vondel, zoo was Bilderdyk. Magtige geniën, wier alomvattend brein zich van de verhevenste denkbeelden meester maekt, de nietigste voorwerpen tot zich verheft, en dat alles dan in woorden die den geest verbazen en het hart verrukken, bezingt. Adelaers die op hunne straffe vlerken tusschen hemel en aerde zweven, en van daer, met hunne scherpe blikken, den somberen nevel die de aerde omringt, en de blauwe wolken die den hemel verbergen, doorpeilen. Dichters des levens. Die zingen, in hunne dichterlyke tael, de wezenlykheid, het leven, - niet gelyk men het droomen kan, maer gelyk het is; het leven met zyne smarten en zyne vreugden, met zyne tranen en zyne gezangen, met zyne boosheden en zyne deugden. Het kwaed bevechten, de deugd verheffen, den geest veredelen, en de menschheid steeds een wyder en breeder horizont aenwyzen, ziedaer hunne zending. Zoo was Van Ryswyck, Van Duyse, Tollens; zoo zyn de meeste onzer hedendaegsche dichters. Dichters des harten. Zoekt de naekte wezenlykheid niet by hen, want hunne lier is te engelachtig om aen het aerdsche stof bezoedeld te worden; maer voelt gy in uw hart eene onverklaerbare smart, voelt gy de hand des weemoeds loodzwaer op uw leven drukken, voelt gy uwe ziel wegsmelten in eene dier hemelsche vreugden die ons aen de aerde ontheffen, neemt dan uwen toevlugt tot hen, want by hen zult gy eene traen voor alle uwe smarten en een gezang voor alle uwe vreugden vinden! Zoo is Van Beers, maer zoo was voornamelyk Ledeganck. En om u het verschil te doen zien dat tusschen den dichter des geestes en den dichter des harten, tusschen Bilderdyk en Ledeganck bestaet, zal ik eene vergelyking gebruiken: Bilderdyk, dat is de boabab, die zyne wortels tot in den schoot der aerde schiet en zyne kruin tot in de hemelen verheft; de boabab dien men met verbazing en siddering aenschouwt; Ledeganck, dat is de liefelyke roos die door een ieder bemind wordt, en door hare lachende kleuren en geurige walmen een ieder bekoort. Het is over Ledeganck, mynen lievelingsdichter, dat ik u spreken zal. Karel Lodewyk Ledeganck werd den 5den november, 1805 te Eecloo geboren, waer zyn vader het nederig ambt van schoolmeester uitoefende. Zyne moeder, Johanna Coddens, was eene dier edele vrouwen voor wie het gansche leven eene gedurige zelfopoffering is en wier minnende harten slechts dry woorden kennen: God, echtgenoot en kinderen; eene dier moeders gelyk de onze nog waren, maer waervan men in onze dagen van ligtzinnigheid en praelzucht slechts weinige voorbeelden meer aentreft. ‘Aen haer, zingt Ledeganck, Aen haer heb ik, myn harp! uw vroeg bezit te danken.
Terwyl zy in de wieg my schommelde onvermoeid,
Zweefde op haer' adem soms een stroom van vreemde klanken,
| |
[pagina 86]
| |
En met de moedermelk kwam melody gevloeid.
't Was even of haer jeugd, by zomeravondstonden,
In 't suizen van den wind die toonen had gehoord,
Waermeê, by 't voorgeslacht, zich vreugde en smert verkondden,
En die de stroom des tyds sints eeuwen heeft gesmoord.
En als reeds de ouderdom haer wang met rimplen groefde,
Lag nog een roerend lied by wylen op haer tong;
Zoodat myn dorst naer zang geen andre bron behoefde,
Dan die voor heel myn jeugd uit hare borst ontsprong.
Doch, in het brave gezin des schoolmeesters waren meer deugden dan schatten te vinden en wanneer de begeesterde Ledeganck de jongelingsjaren had bereikt, moest hy eene plaets van schryver op het stadhuis van Eecloo gaen bekleeden. Dan begon hy zich op de dichtkunst toe te leggen: De knaep nog nauw tot jongling opgegroeid,
En reeds aen stroeve pligt en ambt geboeid,
Ging, na zyn taek, soms dweepend langs den akker,
Een' Vondel in de hand.
Achtereenvolgens behaelde hy met zyne gedichten de eerepalmen, te Deinze, in 1827; te Brugge, in 1828; te Thielt, in 1830 en eindelyk werd hem in 1834 door het staetsbestuer de lauwerkroon voor zyn gedicht: Zegeprael van 's lands onafhankelykheid, toegewezen. Alle die zegepralen voldeden den jongen dichter niet; by de gaven welke de natuer hem zoo mild had geschonken, zou hy degene voegen welke de geleerdheid alleen geven kan: hy zou den graed van doktor in de regten bekomen. Grieksch en latyn zal hy zich zelven aenleeren, van Eecloo zal hy dagelyks zich te voet naer Gent begeven om de lessen der hoogeschool by te woonen, en 's avonds dan, zal hy zynen vermoeiden geest dwingen zich op de drooge regt-studiën toe te leggen. Den 16den Augustus 1835 werd hy, na zyn exaem met groote onderscheiding doorstaen te hebben, tot doktor in de regten uitgeroepen. Maer, had de geest des dichters zich eenen nieuwen horizont geopend, zyn onophoudend werken had het lichaem ter neêr geveld, en van toen af voelde Ledeganck de kiemen der ziekte die hem in den bloei des levens ten grave moest slepen. Weldra werd hy vrederegter te Zomerghem benoemd, waer hy met juffrouw De Hoon in den echt trad. Weinigen tyd daerna kreeg hy de overtuiging dat zyne kwael ongeneesbaer was; die overtuiging ontmoedigde hem niet; hy droeg zyn lyden met eene kristene gelatenheid en verborg zyne smarten. Loodzwaer was intusschen de hand des ongeluks op hem neêrgevallen: hy had zyne geliefde ouders naer het graf vergezeld en dat dubbele verlies had aen zyn hart smartkreten ontrukt, die niet alleen meesterstukken van dichtkunst, maer tevens meesterstukken van kinderliefde zyn. In 1842 verliet hy Zomerghem om zich te Gent als provinciale opzigter van het lager onderwys te vestigen; in 1845 werd hy toegevoegden leeraer aen de hoogeschool dier stad genoemd. Intusschen hadden hem zyne medeburgers met eenen zetel in den provincialen raed vereerd. Ledeganck's einde naderde; hy bewerkte de ‘drie Zustersteden’ een stuk dat alleen den naem van eenen dichter zou vereeuwigen, en dat voor hem de zang zyner dood en tevens de zang zyner onsterfelykheid moest worden. Het verscheen in 1846 en den 19den maert 1847 verliet de groote dichter de wereld waer hy zoo vele zegepralen beleefd had maer toch zoo vele onregtveerdigheid van wege zyne benyders en zoo vele smarten had moeten verduren. Den 23sten maert werden zyne stoffelyke overblyfsels ter aerde besteld op den St.-Amandus, by Gent, waer de heldhaftige vaendeldrager van het vlaemsche leger, de groote Willems, reeds rustte; en waer men sinds dien een anderen dierbaren doode heeft gebragt: den dichter Van Duyse, op wiens kist men eene kroon moest leggen die men den tyd niet gehad had hem om het hoofd te strengelenGa naar voetnoot(1). Op het graf van Ledeganck herinnerde men de oude spreuk der vaderen: eendragt maekt magt, en de Vlamingen zwoeren die gouden spreuk na te leven. Helaes, men weet hoe lang zy die belofte gehouden hebben! Wanneer men Ledeganck als dichter bestudeert, vindt men in zyn leven twee sterk afgeteekende tydvakken. Het eerste gaet tot in 1834; dat waren zyne leerjaren; dan heerschten nog de rederykkamers met hunne smakelooze, heidensche poëzy, aen wier invloed Ledeganck zich niet gansch had kunnen onttrekken. Het tweede tydvak begint met het gedicht op 's Lands onafhankelykheid en eindigt met de dood des dichters, jaren van roem en grootheid die met eenen lauwer beginnen en met het schoonste voortbrengsel onzer hedendaegsche letterkunde, met de drie Zustersteden eindigen. Het is slechts in dat tweede tydvak dat wy Ledeganck zullen bestudeeren. Achtereenvolgens zullen wy den grooten dichter, den echten Vlaming, den teederen zoon, den trouwen echtgenoot, den opregten kristen en den diepzinnigen denker beschouwen. Hetgeen wy in Ledeganck het meest zullen bewonderen, is de diepe kennis van het menschelyk hart, die hem steeds de juiste snaer doet treffen; de verhevenheid zyner gedachten, die de nietigste stoffen veredelt, de harmony zyner verzen die de voorwerpen zyner zangen voor onze oogen optoovert en de treurige toon die, als een somber waes, over het grootste deel zyner voortbrengselen gespreid ligt. De kennis van het menschelyk hart had hy aen zynen arbeid te danken; de edelheid zyner zangen en hunne zoete welluidendheid kwamen hem van zyne meesters: Lamartine, Victor Hugo, Schiller en lord Byron; de droevige toonen zyner harp waren slechts de weêrklanken van zyn hart. En nu wy Ledeganck's leven kennen, mogen wy zyne gewrochten van digter by beschouwen; doch, om niet al te lang de welwillende aendacht myner toehoorders gaende te houden, zal ik my vergenoegen met hen de schoonste zinsnede uit de schoonste zyner gedichten voor te dragen. En beginnen wy met het stuk dat ik u reeds meldde, Zegeprael van 's lands onafhankelykheid. Van in het eerste vers zult gy de vaderlandsche, de vlaemsche gevoelens van Ledeganck leeren kennen:
'k Zal in der vaedren tael, myn vaderland bezingen,
Met Belgies zangrenchoor het strydperk binnentreên,
Waer 't heilig eerloof blinkt, door dichtren aengebeên,
En by den zangstryd daer naer gloriepalmen dingen!
Gy, Dichtkunst! die de ziel aen uwe klanken snoert,
Leer gy my d'echten toon, die harten treft en roert; -
Gy, die my dierbaer zyt naest 't voorwerp myner zangen,
Stort gy in dit myn lied een vonkje van den gloed,
Die my tot u bezielt; die, hoe de nood moog' prangen,
My voor het vaderland den boezem blaken doet!
| |
[pagina 87]
| |
Wie is hy, die daer droef, met wankelende schreden,
Langs onze velden dwaelt? De smart heeft vóór den tyd,
Zoo 't schynt, zyn kruin besneeuwd; - zyn oog gloeit als van spyt; -
Een kleeding, luttel waerd, dekt zyn ontvleeschde leden,
En 't aenzien gansch ontsierd door d'ongeschikten tooi,
Sleept hy zich hooploos voort, aen schaemte en nood ten prooi!
Doch in zyn' fieren blik, in zyne forsche trekken,
In 't overblyvend vuer, dat uit zyn oogen straelt,
Is iets heldhaftigs, iets dat edel is, te ontdekken!
Wie is hy, die daer droef langs onze velden dwaelt?
Ach! gruwzaem is zyn lot!... Zyn wieg stond aen de boorden
Der Weisel, en zyn jeugd, die nimmer dwang verstond,
Vond rust en heil en roem op zyn geboortegrond.
Was Polen niet de bloem, de perel van het Noorden?
Thans heeft zyn vaderland voor de overmagt gebukt,
Thans is zyn vaderland, onmenschlyk, hem ontrukt;
Zyn heilig erf zag hy tot wreede schennis doemen;
't Werd onder vorsten, als een oorlogsbuit, verdeeld,
Zyn landzaet, die weleer op vryheid hoog mogt roemen.
Waegt thans geen' verdren stap, dan dien zyn Heer beveelt!
Zyn lot is yslyk wreed! Weleer, in zyne streken,
Vond hy het zoetst genot by huiselyken haerd,
Maer 's overheerschers kling heeft gâ noch kroost gespaerd,
En hy, hy is alléén des wreeden woede ontweken.
Weleer zag hy zyn' naem geëerd op vreemden grond,
Thans dwaelt hy, wreed vervolgd, Europa's ryken rond,
En vindt er spot en schimp, maer heil noch troost by vrinden;
Gelukkig zoo hy nog op 't Albionsche strand,
Op Belgies vrye kust mag eene schuilplaets vinden!
Ach! gruwzaem is zyn lot: - hy mist een vaderland!
En, Belgen! zulk een lot was 't uwe, eer uwe zonen,
Door eendragt, heldenmoed, en gloriezucht bezield,
De boei vermorzelden, die u geketend hield!
Eer onafhanklykheid hun' zegeprael mogt loonen!
Sinds eeuwen droegt gy, slaefs, het juk van vreemde magt,
Sinds eeuwen werd uw naem, uw deugd miskend, misacht!
En nergens vond uwe eer, hoe vaek gehoond, een' wreker;
Men leverde u als 't erf, den bruidschat eener vrouw!
Of de enkele oorlogskans, hoe weiflend, hoe onzeker,
Besliste meest alleen, wie u beheerschen zou!
Vergeefs dat eens de held, waer 't magtig Rome op roemde,
Die honderd volkren sloeg en drong in Romes magt,
Uw' onversaegden moed verdiende hulde bragt,
Daer hy u 't dapperste onder al die volkren noemde!
Vergeefs dat later tyd uw' grootschen lof vermeldt,
't Zy 't moedige oorlogsdeugd of eedle kunstdrift geldt;
Vergeefs dat Egmonds faem naest die eens Rubens' gloorde,
Uw grootheid bleef ontkend, uw vryheid onderdrukt,
En wat van deugd, of eer, of roem u toebehoorde,
Schreef men den vreemdling toe, voor wien gy laegt gebukt!
Thans heeft de dwangdienst uit, - 't verlossingsuer geslagen!
De Godheid, met uw leed, uw deerlyk wee, begaen,
Gord de uwen heldenstoet 't geregte slagzwaerd aen,
En liet hem d'yzren dwang van uwen erfgrond jagen!
Thans smaekt gy stille vreê na dondrend krygsgerucht,
En ademt gy voor 't eerst in eigen vrye lucht!
Thans mag uw oog verrukt op eigen welvaert staren;
Naer eigen wil en wet, naer eigen wys beleid,
Bestuert ge uw zeden thans, verdedigt uw altaren,
En smaekt gy 't heilgenot der onnafhanklykheid!
Is het waer dat de spraek des dichters beeldspraek moet zyn, ut pictura poesis, dan hebt ge van nu af moeten bemerken dat Ledeganck wel opregt dichter was. Reeds ter dier gelegenheid nogtans, spuwde de afgunst haren laster op hem; men beschuldigde hem van de hollandsche regering niet genoeg geschandvlekt te hebben, men bestempelde hem met den naem van Orangist. Hoort hoe hy antwoordde. ‘....... Sommigen heeft dit gebelgd, en volgens hen had myn vers een smaeddicht tegen de voormalige regering moeten zyn; anderen, in tegendeel, hebben my dit vers als eene misdaed aengerekend. Aen beiden antwoord ik met Frankryks grooten lierdichter: Non, sous quelque drapeau que le barde se range,
La muse sert sa gloire et non ses passions;
Non, je n'ai pas coupé les ailes de cet ange,
Pour l'atteler, hurlant, au char des factions!Ga naar voetnoot(1)
Het vaderland moet ieder boven alles beminnen; maer die het door partyzucht meent te dienen, is een verdwaelde, en in myne oogen ware het eene schennis de poëzy tot staetkunde te verlagen.’ En hy had gelyk, de groote dichter. Ja, wy Vlamingen, wy moeten alles doen wat mogelyk is om het vaderland te verheerlyken; ja, wy moeten België beminnen, want wy hebben België gemaekt, maer daerom hebben wy het regt niet de hollandsche regering te vermaledyden. Neen, want dat tydvak was een tydvak van roem en grootheid voor het nu verkwynende Vlaenderen; en wanneer wy die jaren herdenken, toen gelyk Th. Van Ryswyck zingt, Toen Vlaenderland in eer en aenzien stond,
Toen d'ambachtsman geen bedelzak moest dragen,
En iedereen bestaen en nooddruft vond;
En dan onze blikken op het hedendaegsche Vlaenderen terug brengen en zien: ........ Hoe thans de handel kwynt,
Hoe men ons regt en nyverheid besnoeide,
Hoe 't volksbestaen allengs geheel verdwynt;
En hoe de Wael van stad tot stad gezonden,
In vreemde tael ons omdryft en gebiedt,
O zoo er ons dan eene traen in de oogen komt, men werpe ons dien naem van Orangist niet toe, maer men eerbiedige onze smart, want die smart is diegene welke het kind by het sterfbed zyner moeder gevoelt. En zoo men ons daerom niet mag beschuldigen, nog veel minder mag men daerom den dichter laken, want | |
[pagina 88]
| |
Sous quelque drapeau que la barde se range,
La muse sert sa gloire et non ses passions!
En om een onwederleggelyk bewys te hebben van die vurige vaderlandsliefde die het hart van Ledeganck bezielde, nemen wy zynen zwanenzang, die prachtige ode aen het vlaemsche vaderland: de drie Zustersteden. Hoort hoe hy het woord rigt tot het aloude Gent, de wieg van zoovele vlaemsche helden en het bakermat van Vlaenderens grootheid. Wat al weemoed ligt er in die treurige woorden waermede hy het vervallen ‘leeuwennest’ begroet, wat al fierheid wanneer hy, de roemryke dagen dier stad herdenkende, hare verledene grootheid zingt! Gy zyt niet meer,
Gelyk weleer,
De trotsche wereldstad, die koningen deed beven;
Gy zyt niet meer dat leeuwennest,
Dat wydgeducht gemeenebest,
Dat tot de volkren sprak, het hoofd fier opgeheven;
Niet meer de bakermat van Vlaendrens heldenmoed,
Niet meer de zetelplaets van weelde en overvloed.
Uw heerschappy
Is lang voorby,
Met alles wat de glans van heerschappy vereenigt;
Voorby, met al de wonderkracht
Van zelfsbestaen en eigen magt,
Die eigen voorspoed schept en eigen onspoed lenigt;
Voorby, met eigen zede en aerd en eigen pracht;
Voorby, gelyk het ryk van een verdelgd geslacht!
De tyden vloôn
Sints u een zoon,
De glorie zyner eeuw, een keizer werd geboren.
De tyden vloôn, sints hier ter steê,
Na lang en snerpend oorlogswee,
Het heilig vreêverbond van Neêrland werd bezworen.
O! wie geeft u terug uw telgen van weleer!
Of ziet het vaderland ooit zulke helden weêr!
O neen, de roem
Is als een bloem,
Die nimmer wederbloeit, wanneer zy eens ontblaêrde;
En in zoo menig' staetsorkaen,
Als over u is opgegaen,
Is de uwe neêrgestormd, en ligt verwelkt ter aerde.
Al wat gy nog behoudt van uwe aloude faem,
En ongeschonden draegt, is uw aloude naem.
En welke harstogtelyke, welke oneindige liefde in die weinige woorden: En toch nog nu
Bemin ik u,
O Gent! gelyk een spruit van adelyken bloede;
Gelyk den ryksten diamant
In de eerekroon van 't vaderland;
Gelyk de schoonste telg, die 't schoone Vlaendren voedde.
Ik min u als 't gebloemt, dat in uw tuinen bloost,
En 'k juich, dat gy de wieg zyt van myn dierbaer kroost!
En omdat hy Gent zoo vurig bemint, zal hy haer de oorzaek harer vernedering doen kennen, haer de middelen aenduiden om zich op nieuw te verheffen, en haer de toekomst doen zien die haer nog tegenlacht. Ha, aenhooren wy wel die woorden van den stervenden bard! zy zyn ook op ons toepasselyk, want wy ook hebben menigmael de melody van eigen spraek miskend
Om vreemden na te zingen!
Gy zyt geen spruit
Van 't lauwe Zuid;
Gy zyt een kloeke telg van 't blonde en frissche Noorden!
En echter, zegt men, gy bemint
De zoelte, die de zuidewind
Gelyk een stiklucht blaest uit zyn verpestende oorden,
En merkt niet, dat zy 't gras van Vlaendrens beemden schroeit,
Wanneer ze er aen het zwerk geen donderwolken broeit.
Men zegt, gy mint
Gelyk een kind,
Wat Frankryks hoofdstad teelt van wufte grilligheden,
Van zingestreel en valsche pracht,
Van schynvermaek, en zwier en dragt,
Van wulpsche dartelheid en laf verwyfde zeden.
Men zegt, gy draegt haer juk als een geliefd sieraed,
En deelt den schimplach zelfs, waermeê ze uw' landaert smaedt!
Men zegt, dat gy
De melody
Van eigen spraek miskent, om vreemden na te zingen;
Dat gy uw gouden moedertael,
Uit leeraerstoel en regterzael,
Als ruw en onbeschoft, misdadig laet verdringen,
En dat de dierbre, by de altaren biddend, zwygt,
Of slechts nog, ongetooid, ten stoel der waerheid stygt!
O! heeft dit schyn?
En kan het zyn,
Dat men van vryen grond naer uitheemsch juk wil vlieden?
Dat men aen andren wetten vraegt,
En willig vreemde kluisters draegt,
Als men geboren is om zelve te gebieden?
Als men op eigen erf een' ongeleenden tolk,
Eene eigen tael bezit, het kenmerk van een volk?
Wie zulks bestond,
Die ondervond
Welhaest de gruwbre straf van die zich zelv' verdelgen:
Om 't magtloos poogen, schimp en spot
By 't nagestreefde vreemde rot,
En smaed by nagebuer en vloek hy eigen telgen.
Want die geen onheil ziet in laffe bastaerdy,
Is veil voor vlek en schande, en ryp voor slaverny!
Geen ryker kroon
Dan eigen schoon!
De roos behoeft geen glans van blakende robynen;
De malsche wei, geen roozengaerd;
De blanke zwaen, geen pauwenstaert;
| |
[pagina 89]
| |
De fiere boschmonarch, geen bont van hermelynen!
En wat behoeft het schoon der maegd van lei en scheld?
Gewis geen vreemden tooi, die haer de leden knelt!
Daerom gedenk
Den heilgen wenk
Van al wat u omringt. Blyf trouw aen uw verleden!
Blyf steeds uw' vlaemschen oorsprong waerd!
Wees vlaemsch van hert en vlaemsch van aerd!
Wees vlaemsch in uwe spraek en vlaemsch in uwe zeden!
Uw' roem en uw geluk vindt ge op dien weg alleen,
Met al de heerlykheid der dagen van voorheen!
En dan, dan zal
Men overal
U minnen als een spruit van adelyken bloede;
U, als den ryksten diamant
In de eerekroon van 't Vaderland;
U, als de schoonste telg, die 't schoone Vlaendren voedde.
Dan bloeit ge eens als 't gebloemt', dat in uw tuinen bloost,
En blyft ge, o Gent! de roem, de zegen van uw kroost!
Maer niet verre van het kwynende Gent, ligt er eene vlaemsche zusterstad; en helaes! die is stervend, en wanneer de dichter zyne droevige blikken op Brugge laet nedervallen, dan voelt hy de droefheid zyn hart overstelpen en dan rollen de toonen zyner lier klagend en somber als het gejammer van Jeremias op de puinen van Jerusalem, en dan stuert hy aen Brugge de poëtische en beeldryke woorden toe, die lord Byron eens aen het verslaefde Griekenland liet hooren: ‘Wie ooit een doode maget Zag,
Den eersten droeven stervensdag,
Eer nog den vinger der vernieling
De lynen heeft gekrenkt van schoonheid en bezieling, -
Die ondervond, hoe zacht, hoe engelachtig schoon,
't Genot der eeuwige rust op 't wezen ligt ten toon;
En ware 't niet dat oog, verglaesd en onbewogen,
En ware 't niet die wang, met lykwade overtogen,
Waerop de aenschouwer staert, door weemoed overmand,
Hy twyfelde uren lang. Zoo kalm en boeijend tevens
Is 't aenzien van den dood, nog in den vorm des levens, -
En zoo is 't aenzien van dit strand!’
Dus zong de Bard van Albion,
Toen onder Hellas' milde zon,
Daer hy op vroeger grootheid rouwde,
Hy, 't prachtig Griekenland, thans levenloos, beschouwde.
En zulk een sombre toon, en zulk een treurig lied
Ontwelt my daer myn oog op uwe muren ziet,
O lang gevierde maegd der rykste van de steden!
Nog draegt gy 't kenmerk van den adel om de leden,
Nog zweeft om u een strael des luisters van weleer;
Maer ach! de hand des doods drukt loodzwaer op u neder:
Wel vind ik nog in u het schoone Brugge weder,
Maer 't levend Brugge, eilaes, niet meer!
Doch het gedacht alleen dat het vlaemsche Brugge eene eerlooze dood zou moeten sterven is hem zoo pynlyk dat zyn hart er niet aen gelooven kan: hy zal zich zelven liever bedriegen, hy zal zoo lang in de duistere toekomst zoeken, tot dat hy eindelyk ergens eene flauwe, maer toch nog zichtbare hoopstrael zal zien flikkeren: O! zulks verzoet myn dichtersmert!
O! zulks verheugt my 't vlaemsche hert!
Welaen, laet andermael u tooijen!
In d'adelouden gloor! laet u met bloemen strooijen!
Versier u gevels met tapytwerk, als gy plagt!
Laet d'achtbren gildenstoet heromgaen in zyn pracht,
Met al zyne eertrofeên, banieren en blazoenen!
Gebied den zegentoon van harpen en klaroenen!
Gebied den klokkenklank van elken torentrans,
En laet het krygstuig die verzellen met zyn donder!
Nood heel het land ter feest, opdat het u bewonder
In 't overschot van uwen glans!
Maer ga dit plegtig hooggety
Voor u niet zonder les voorby,
O uit den slaep ontwakend Brugge!
Zie op het roemryk kroost, dat gy thans viert, terugge,
En denk, dat hem zyn vlaemsche en onverbasterde aerd
Het spoor der glorie heeft gebaend en opgeklaerd;
Dat nooit zyn grootsch vernuft by vreemden heeft gebedeld;
Dat vlaemsch beschavingslicht het brein hem heeft veredeld,
En dat op vlaemschen grond geen kunstbron hem ontbrak;
Dat steeds voor 't vlaemsche schoon zyn eedle ziel ontblaekte,
En dat het nooit de tael der vaderen verzaekte,
Zelfs dan als 't tot de wereld sprak!
O! moest gy zulks een les versmaên,
Dan waer 't alras met u gedaen!
Dan ware uw levensvonk van heden
De laetste strael der zon, die wegzinkt naer beneden!
Dan wierd ge in 't vaderland den vaderlande vreemd,
Gelyk een dorre heide in Vlaenderens malsche beemd. -
Doch neen, by 't zien wat eens uw vroeger zonen waren,
Zal uw vernieuwd geslacht hun grootheid evenaren,
En zoeken eigen heil in eigen deugd en eer,
En leenen u een' glans, die nimmer zal verzwinden;
Dan moge ons nakroost Brugge eens niet slechts schoon hervinden,
Maer schoon on levend als weleer!
Maer hoort! Daer heeft hy de laetsten der Zustersteden ontwaerd en er stygt hem een jubeltoon uit de borst, want hy heeft die zusterstad groot, magtig, edel en nog onverbasterd, dat is nog echt vlaemsch gezien, en daerom zingt hy een prachtig triomphlied haer ter eere. Die fiere stad is het fiere Antwerpen: O Koningin der Schelde,
Wat overschoone dag,
Toen ik u laetstmael zag!
Gy trokt uw muren uit naer 't lommer van den velde,
En waert gedoscht in feestgewaed,
En droegt den lach op 't lief gelaet.
De wemelende drang van uwe ontelbre kindren
Scheen me als een digte zwerm van bontgewiekte vlinderen,
| |
[pagina 90]
| |
Die zich in 't geurig ruim der lentelucht verheugt,
En 'k sprak: hier woont nog heil en volksgeluk en vreugd!
Doch wat zyn al die gunsten
Van stoflyk heilgenot
By 't onwaerdeerbaer lot,
Dat u beschoren blyft in 't schittrend ryk der kunsten!
Nog nooit is 's grooten meesters geest,
Van uwe kindren wars geweest,
En thans veel min dan ooit; want gy vermenigvuldigt
Nog immer in uw' schoot den kunstkring, die hem huldigt;
En heden wyst gy fier op een vernieuwd geslacht,
Waer Rubens' ziel in gloeit met al haer scheppingskracht!
Bevoorregte en begaefde!
Uw kunstvermogen vond
Nog onlangs op uw grond
Eene andre bron dan die, waeraen ge u immer laefde;
Een' morgen hoorde 't vaderland,
Verbaesd, een juichtoon aen uw strand:
Het was een dichterkroost, dat in uw' schoot ontwaekte.
Dat kroost, waerin de gloed van vroeger barden blaekte,
Zong liedren wonderschoon, als stemmen der natuer,
Als galmen opgewekt, door ingeschapen vuer!
O! laet hun maetgezang,
Betoovrend als 't geschal
Der vooglen in het dal,
Myn' heeschen gorgeltoon, myn staemlend lied vervangen!
Door hen worde in het pure goud
Der moederspraek uw lof ontvouwd!
Door hen uw roem verbreid tot 's aerdryks verste boorden!
Ik leg de cither neêr, verrukt door hunne akkoorden,
Den veegen bard gelyk, die 't voorhoofd buigt, en zwygt,
Zoo haest een scheller toon uit kloeker borsten stygt!
Dat zyn de drie Zustersteden. Wat hemelsche poëzy in die verhevene beelden, in die sombere tafereelen, in die vurige aenmoedigingen, in die bezielde schildering van een roemryk verleden en van eene hoopvolle toekomst! Wat magtige akkoorden in die lier die ons dan eens de statige klanken der Ode, dan wêer de gemoedelyke toonen der lyrische poëzy laet hooren! Neen, de tael waerin men zulke meesterstukken schryft, kan niet vergaen; en zoo lang er een geest zal zyn die het schoone zal kunnen begrypen en een hart dat zal kunnen beminnen, zoo lang zullen Ledeganck en de vlaemsche letterkunde en de vlaemsche tael worden bewonderd! En nu dat wy Ledeganck reeds als dichter en burger kennen, kunnen wy hem als zoon, als kristen beschouwen, en daerom zullen wy zyn hart ondervragen, wanneer het gepletterd ligt onder eenen der zwaerste slagen die den mensch kunnen treffen, dat is wanneer het de dood eens vaders, eener moeder beweent. Denkt niet hier het laffe geschrei der moedeloosheid te zullen hooren; neen, maer ge zult heete tranen op de bleeke wangen des dichters zien rollen, maer ge zult zyn hart zien wegkrimpen onder de drukking der smart; maer ge zult den jammerkreet hooren der ziel, die de zielen harer ouders zou willen volgen en door hare stoffelyke banden aen de aerde gekluisterd ligt. En nauwlyks opent zich ons oog voor 't licht der reden,
Wanneer een' galm gelyk, die echoos na zich laet,
't Geen ons heeft voortgebracht alreeds niet meer bestaet!
Of blyft een enkel spoor van onzen oorsprong over,
Het is dat plekje gronds, ontbloot van gras en loover,
Waerop, by 't jongst vaerwel, zoo menig traen me ontviel,
Waerop ik vaek des nachts, in myn verbeelding, kniel,
Dat my zoo diep ontroert, wanneer ik 't kerkhof nader,
En waer myn oog op leest: ‘Deze aerde was uw vader!...’
Deze aerd' myn vader! Hoe! eene inborst, een gemoed
Zoo zacht en rein als 't licht van d'eersten morgengloed;
Een levensloop zoo ryk in deugden als in dagen;
Zoo vol van liefde en troost als vreemd aen morrend klagen,
Gansch een bestaen van hoop in Godes wet en wil:
Dit alles zou deze aerd' bedekken, koud en kil?
En ik, ellendeling! ik, die geen goed der aerde
Gewild hadd' voor een' stond, die hem genoegen baerde,
Ik, die geen glorie zocht dan in zyn' lof alleen,
En van wiens teedre ziel de myne een weêrglans scheen, -
Ik zou, gelyk een kind door goochelspel bedrogen,
Myn hert en mynen geest en heel myn zielsvermogen
Dan hebben uitgestort en vruchtloos saêm geprest
In een verganklyke asch, waer geen gedaent' van rest?
O God! vergeef het hun, die immer twyflen konden,
Of aen dit leven wel een toekomst zy verbonden!
Zy hebben nooit bemind! of 't voorwerp van hun' gloed
Is hun nog niet ontscheurd, hun hert heeft niet gebloed! -
Zy hebben niet, als ik, de vreugde van hun leven,
In 't plegtig uer des doods, den afscheidskus gegeven;
Zy weenden niet, als ik, op hunner oudren graf;
Vergeef het hun, O God! hun twyfling was hun straf! -
En dan, nadat hy de snydende pyn die hem den boezem verscheurt zoo dichterlyk heeft beschreven: Dat is myn lot, o vriend! ik zoek geen' troost op aerd':
Men wil, dat onze kunst soms vreugde in weedom baert;
Maer 'k heb vergeefs getracht de lykzangsnaer te streelen,
Beproef gy, of uw toon een bloedend hert kan heelen!
En gy, almagtig God! gy, die myn binnenst kent,
Zoo wel als 't zonnenheer aen 't glinstrend firmament,
Gy weet, hoe ik hem minde, en hoe ik bitter treurde,
Sints de engel van den dood den band des bloeds verscheurde.
O gun hem in uw' schoot, als loon van zyne deugd,
Eene eeuwigheid van rust, eene eeuwigheid van vreugd;
Of heeft hy niet geheel.... O! laet my 't oov'rig lyden,
En moge ik eens by hem uw' naem gebenedyden!
En volgen wy hem nu by het graf, waer zyne moeder in rust: Haer laetste stond nogtans was zienlyk naêr en nader,
En als op zachten tred gekomen. Doch zoo lang
Heur waerde lotgenoot, onze onvergeetbre vader,
Met haer was, gloeide nog gezondheid op haer wang.
| |
[pagina 91]
| |
Geen grievend herteleed, geen lang en pynlyk waken
Aen 's kranken treurig bed, versloeg haer kloeke ziel;
Maer nauwlyks zag zy hem de laetste zuchten slaken,
Als moed en lichaemskracht op eenmael haer ontviel,
En nu werdt gy voor haer, o teêrgeliefde zuster!
Het eenigst wat op aerd' ten troost haer overschoot;
Zy sluimerde op geen dons, in 't hevigst wee, geruster
Dan op den arm, dien gy haer hoofd ter peluw boodt.
Tot aen den boord des grafs geleund op uwe schouderen,
Ging ze aen uw kinderhand van de aerd' naer de eeuwigheid.
En, zuster, heil zy u! want voor die dus hunne ouderen
Beminden, is door God een heerlyk loon bereid!
O dag van bittren rouw, weêr zweeft gy my voor de oogen!
Welke is die bange kreet, die my met wanhoop slaet?
Op vleuglen van de vrees is de afstand doorgevlogen:
‘Is 't waerheid zieltoogt zy?’ - ‘Ach broeder! 't is te laet!’
Daer zyg ik neêr ten grond, de vingren in de haren,
Terwyl ik op den vloer een' stroom van tranen pleng:
‘O God! gy woudt my dan den laetsten troost niet sparen,
Haer zegen! Ach, uw wil is heilig, maer hoe streng!’
Ik knielde voor de spond, waer 't dierbre stof op rustte,
En 'k trachtte te vergeefs te bidden met den geest.
O! toen ik voor het laetst haer 't koude voorhoofd kuste,
Wat ware in dezen kus te sterven zoet geweest!
Wie van ons heeft die zelfde smarten niet gevoeld, wie van ons heeft niet eens met den dichter geroepen: Wat ware in dezen kus te sterven zoet geweest!
O! er is niets buitengewoon, niets overdreven in die overschoone lykgezangen, maer daerom juist doen ze ons tranen in de oogen komen, daerom juist doen ze ons welligt ongeneesbare wonden in het hart bloeden, daerom zyn ze zoo hemelsch schoon, want die zangen zyn waerheid, en waerheid en schoonheid zyn één. En wilt ge nu met den echtgenoot hooren zingen? luistert dan naer die warme uitboezeming zyner liefde. Op Virginies naemdag.
Virginie!
't Is als feestdag in myn hart.
Waer ik om my henen zie,
Niets is treurig, niets is zwart.
Trots het barre jaergety
Staet natuer in bloei voor my.
Alles is met groen bekranst,
Alles is met licht omglanst
Door een zielsverrukking, die
Van uw' naem komt, Virginie!
In dien naem
Is myn hoop en myne vreugd.
Rang en schat en ydle faem,
Met de droomen van de jeugd,
Zyn ellenden, meerder niet,
By hetgeen, die naem my biedt.
Alles wat de ziel verblydt,
Alles wat gy voor my zyt,
Al het heil, dat ik voorzie,
Drukt die naem uit, Virginie.
Aen natuer
Dank ik eene teedre ziel,
Waer een sprank van heilig vuer
Als een glans in nederviel.
Doch dat vuer bleef onbewaekt
En de sprank ware uitgeblaekt,
Had uw naem haer niet gered
En in vollen gloed gezet.
Deze naem blyft, wat geschiê,
Thans myn schutsnaem, Virginie.
Op het pad
Van het leven vond ik vroeg
Eene lier, die 'k als een' schat
Lang aen myne zyde droeg.
Thans hangt ze aen den wand, ontsnaerd.
Doch zoo vaek deez' dag verjaert,
Vraeg ik voor uw' naem een' toon,
En ik vlecht hem eene kroon
Die ik u ten feestkrans biê,
Als ik thans doe, Virginie!
Welke eene dichterlyke liefde, maer ook welk een edel hart!
Ik zegde in den aenvang myner verhandeling, dat Ledeganck zich nog kenmerkt door den droeven toon die velen zyner gewrochten beheerscht, en om dit te bewyzen, zal ik u een hartroerend stukje voorlezen, dat hy in 1836 schreef, dus in het jaer zelf dat hy doktor in de regten werd, en de hoop zyner jongelingsjaren met den schoonsten uitslag bekroond zag. ‘Dertig jaren, zoo spreekt de dichter tot zyn hart, Dertig jaren zyn daerheen,
Sints my 't eerste licht bescheen!
Wat al stormen, o myn hart!
Hebt gy moedig reeds getart;
Wat al doornen, sints dien stond,
Hebben bloedig u gewond!
Juicht gy in uw noodlot niet,
Dat de tyd snel grafwaerts vliedt,
En dat ge op des levens baen
Zoo veel wegs hebt afgedaen?
Vraegt ge niet als een genâ
Dat ras 't uer der toekomst sla?....
Ja.
Maer de neevlen op deze aerd
Waren soms ook opgeklaerd,
En na 't onweêr en t'orkaen
Loeg de zon u soms eens aen;
Onder doornen scherp en boos
Pronkte ook wel een frissche roos,
En by 't oopnen van haer' knop
Stilde soms uw droef geklop; -
| |
[pagina 92]
| |
Zoudt ge op 's levens kronkelpad
Voor die bloem, waerop ge eens tradt
Voor die zon, die u bescheen,
Wenschen om terug te treên?...
Neen.
Maer, myn hart! gy werdt gevoed
Door den reinsten, têersten gloed,
Waer het englendom op roemt,
En die de aerde liefde noemt;
Nimmer vondt ge een' maegdenlonk
Waer voor u die gloed in blonk;
En zoo God, met u begaen,
Nu nog op uw stroeve baen,
Een' dier sterflyke englen zond,
Die haer lot aen 't uw verbond,
Die u minde, en met een' lach
Op de rest uws levens zag?....
Ach!
En in 1841, wanneer hy gade en kinderen had, maer het byzyn zyner ouders miste; wanneer de gloriekroon hem omstraelde, maer nyd en afgunst hem vervolgden; wanneer hem eene roemryke toekomst tegenlachte, maer de schim der doods reeds grynzend naest hem stond; dan schreef hy de volgende romance neder: Lief kind, gy wilt dat ik u melde
Waerom zoo vroeg dit gryze haer;
Wanneer de lent' nauw henensnelde,
Hoe ik niets van de lent' bewaer?
Waerom de nacht vóór 't morgengloren?
Waerom de sneeuw, eer 't winter scheen?
Hoe zou ik nog der jeugd behooren?
Ik heb, helaes! zoo veel geleên!
Wie vraegt der bloem, wat ruw getyde
Zoo ras haer doen verwelken heeft?
Den vlinder, gansch fluweel en zyde,
Wat mist hem op de wiekjes kleeft?
Wie vraegt, wat onweêr, zwart van vlagen,
De bron beroert, waerin ge u ziet?
Geniet, 't is 't regt van uwe dagen,
Lief kind, maer vraeg, o vraeg my niet!
Maer zoo ooit op uw roozenpaden,
Het jeugdig hert u wordt bezeerd,
Gelyk een bloem met dorre bladen,
Waer men met deernis 't oog van keert;
Zoo ooit de rouw uw ziel ontstelde,
Kom aen dees borst zoo afgestreên
O kom, lief kind, dat ik u melde,
Waerom ik zoo veel heb geleên!
Had ik dan geen gelyk, wanneer ik u zegde dat gy by den dichter des harten eene traen voor alle uwe smarten zoudt vinden! Een ander kenmerk van Ledegank's lier is de betooverende welluidendheid harer toonen, hetzy hy eenen lykzang zinge over het stervende Brugge, weenend zuchte op het graf zyner ouders, een triomphkreet aenheffe by het aenschouwen van Antwerpens voorspoed, of donderend den lasteraer schandvlekke. En hiervan slechts twee voorbeelden: De boekweit! de boekweit! o vlugge Sylfieden
Die fladdert en wiegelt in dwarlende vlugt,
Gy dartelt voorzeker wel liefst in de lucht,
Waer ge over en weder in boekweit kunt vlieden,
Want gy maer alléén zyt zoo lief als die vrucht,
Komt, rept uwe wiekjes, o blonde Sylfieden!
En fladdert en wiegelt en dartelt om my;
De toon, dien de lier aen de boekweit wil bieden,
Moet even zoo luchtig en zacht zyn als gy!
Ziet ge de boekweit niet onder het zoele zomerwindje op en neder golven, ziet ge de vlugge sylphieden niet spelende hêen en weêr fladderen, wordt ge de frische geuren niet gewaer die de boekweit uitwasemt? En wilt ge de zware vlegels trippelend op den dorschvloer hooren nedervallen? Maer wat daevrend gerucht
Wedergalmt in de lucht?
't Is een dreunend geklank
Van geroep en gezang,
En een ploffend geklop
Leidt de juichstemmen op.
Wordt een veldfeest gevierd
Door de schaer, die zoo tiert,
En op tripplende maet
Dus den akkergrond slaet?
Neen, de landman is thans
Noch aen feest, noch aen dans,
Maer aen arbeid en zweet,
Die hy, zingend, vergeet.
Zyn geliefkoosde vrucht,
Die den regenvloed ducht,
Ligt gemaeid op den grond,
En nu moet zy terstond
Op het zeildoek getorscht,
En met vlegels gedorscht,
Om in zakken vol graen
Van den akker te gaen.
O! het werk is de vreugd
Van de heilige deugd!
En van daer dat gerucht,
Dat weêrgalmt in de lucht,
En dat dreunend geklank
Van geroep en gezang,
By de klepprende maet
Die de dorschvlegel slaet.
't Is de zoon van het veld,
Die de zegeprael meldt
Van zyn nyvere hand
Op 't weêrspannige land;
't Is de schat der natuer,
Dien hy bergt in de schuer! -
| |
[pagina 93]
| |
En, om myn gezegde door een tweede voorbeeld te staven, zal ik de toonen van het klavier, door meesterhanden bespeeld, slepend of zwierig, somber of helder, zingend of weenend laten hooren: Kunstenaer! wanneer uw vingeren,
Zwevende over 't glad klavier,
Toonen door elkandren slingeren,
In verwisselenden zwier;
Weet ge, dat in uwe akkoorden,
Als in wondre tooverwoorden,
Dan een tael zich hooren laet,
Die ons hevig kan ontroeren
En den geest aen de aerde ontvoeren,
Maer die 't hart alleen verstaet?
't Is soms lief als 't appelblozen,
Waerin zich de boomgaerd tooit,
Of als bloesem van de roozen
Zacht op leliensneeuw gestrooid!
't Is soms zwart als nachtlyk duister,
En soms klaer als zonneluister
Aen het oosten opgegaen;
't Zyn soms zomeravondluchten,
Waerin zuidewinden zuchten,
Of 't is 't stormen van d'orkaen!
Ligte noten, blyde toonen
Schildren 't hupplen van de jeugd,
Of den marsch van heldenzonen,
Of het schertsen van de vreugd.
Trager maetgang, angstig stenend,
Schetst een hert, dat zuchtend, weenend,
Kermt om een een ellendig lot;
Of een teêrder klankenmengelen
Leert ons de eeuwige tael der engelen;
Een vuerge beê tot God!
Nu blyft er my nog u te toonen wat magtige denker Ledegank was; en hiervoor zal ik weinig tyd noodig hebben: immers in de drie Zustersteden en in de andere stukken welke ik u voordroeg, hebt ge moeten bemerken dat des dichters woorden geene ydele klanken zyn, maer diepe gedachten bevatten. Ik zal u dan ook maer eenige fragmenten voorlezen uit het schoonste zyner verhalende gedichten, uit de Zinnelooze; ragmenten die de afgetrokkenste denkbeelden, ja zelfs philosophische eerstelsels in den sierlyksten vorm wedergeven. De menschheid? Wat al denkbeelden in dat enkel woord, wal al vragen in die enkele vraeg! Zeker zou het ons moeijelyk zyn er eene goede verklaring van te geven. Zulks kost aen Ledeganck geene moeite: hy zal ons in eenige woorden de menschheid in hare groot- en nietigheid doen kennen; hy zal ons hare vreugden en hare smarten doen zien, hare zangen en klagten doen hooren; hy zal ze ons verklaren door die twee woorden: deugd on ondeugd: De menscheid! de menschheid! o God van hier boven,
Wat raedsel, waer Gy slechts 't geheimwoord van kent!
Wat eeuwige stof om uw goedheid te loven!
Wat afgrond van boosheid en ramp en ellend!
Hoe zalig een telg uit uw' boezem gerezen,
Zoo lang als uw licht haer geleidt en haer sterkt!
Hoe aeklig een beeld van verschrikking en vreezen,
Zoo haest als uw straffende vinger haer merkt!
't Is zoet en verheugend die telg te beschouwen,
Wanneer zy in deugd en in liefde zich kleedt;
Wanneer zy den glans van haer' geest mag ontvouwen,
Een glans, waer zy d'engel op zyde meê treedt.
Hoe schoon in den traen van den troostenden broeder,
Die ook in ellendigen broederen ziet;
Hoe treffend in 't oog van de teedere moeder,
Dat stroomen van liefde op den zuigeling giet!
Maer heillooze menschheid, zoo haest haer de driften
Bestormen en jagen op 't spoor van het kwaed;
Als hoogmoed of haet haer het leven vergiften,
Als gansch hare wellust in 't misdryf bestaet!
O vreeslyk, wanneer zy, uit wraek ongenadig,
Op 't bloedige slagveld zich zelve verscheurt,
Wanneer ze op 't schavot of in kerkers, misdadig,
De vryheid of 't schuldige leven verbeurt.
Doch heilloozer nog en al meer te beklagen,
Wanneer haer het licht van de rede is ontzegd;
Wanneer zy het lot van de dieren moet dragen;
Wen zinneloosheid op haer schedel zich hecht!
Ja, slagveld en kerker zyn nare tooneelen,
Maer 't akelig Godshuis biedt droever gezicht,
Waer de ergste der rampen, die de aerde kan teelen,
Op 't hoofd van rampzalige onschuldigen ligt!
En nu wy dat raedsel der menschheid kennen, zal hy een ander vraegpunt oplossen; en wanneer hy de zinneloosheid, dien schrikkelyken toestand der ziel, welke, aen een kranke ligchaem vastgeketend, zich niet meer door dat ligchaem kan doen gehoorzamen, zal afgeschilderd hebben, zal hy in zyn edel gemoed eenen toon vinden die ons tot in het binnenste zal ontroeren, en ons hart van medelyden, voor die arme verlatene broeders, voor de zinneloozen zal doen kloppen. Daer toont zich de menschheid in al hare ellende,
Verdreven tot 's levens verwyderdste grens;
Gelyk aen de plant, die haer leven nooit kende,
Verbryzeld, vernietigd, een spot van den mensch.
Daer scheuren de bitterste pynen de herten,
Met doornen geworteld in 't diepst van 't gemoed,
Die heviger vlymen dan tastbare smerten,
Dan wonden des vleesches, dan stroomen van bloed.
Men hoort er geluiden, men ziet er gebaerden
Te voren nog nimmer gezien of gehoord;
En echter geen een van die schuldlooze ontaerden
Kan melden, wat dolk hem den boezem doorboort.
Ontzettend tooneel, wen de heillooze kranken,
Die onder de schokken des lydens vergaen,
De lucht doen weêrgalmen van juichende klanken,
En meenen, dat andren hun lyden verstaen!
| |
[pagina 94]
| |
Van waer dan die wanorde in 't edelst vermogen
Door God aen de kindren der aerde bedeeld?
Is dan onze geest niet een vonk uit den hoogen,
Onstoflyk geschapen naer 's Eeuwigen beeld?
O ja, maer helaes! aen het lichaem verbonden,
Onmerkbaer vereenigt zoo lang dit bestaet;
Dat lichaem is broos, wordt zoo schielyk geschonden,
En wie telt de bronnen, de vormen van 't kwaed?
Wat heiliger deugd dan de vreeze des Heeren!
Zy geeft van den hemel een' voorsmaek op aerd';
Maer wee, zal in schrik deze vrees ooit verkeeren,
Die schrik wordt een ramp, die de zielen ontaerdt;
Wat zaliger heil dan de zuiverste liefde!
Doch als haer het voorwerp des minnens verliet,
Hoe menig een hert, dat zy doodelyk griefde,
Hoe menig een geest, dien zy krookte als een riet!
En worden zelfs deugden een bron van gevaren,
Kan 't reinste gevoelen in waenzin vergaen,
Wat zullen de stoflyke rampen dan baren,
Wat zal er uit brandende driften ontstaen!
Wat zullen de krankten, die 't lichaem beroeren,
Wat zal de fortuin, die hoogmoedigen slaet,
Wat de eerzucht, de waen, die de zinnen vervoeren,
De wanhoop, de wellust, en 't looze verraed? -
Doch zie, in den drang wat verteedrende wezens:
Daer zyn er met blinkende deugden versierd,
Wier daden, geen voorwerp des schrikkens of vreezens,
De zachtste, de vleijendste liefde bestiert.
Daer zyn er, van wie men geneigd is te vragen,
Of wel hunne ziel nog verblyft op deze aerd';
Of zy niet de kroone der Heiligen reeds dragen,
Die God in den hemel voor hen heeft bewaerd.
Daer zyn er, die niets van den mensch meer behouden
Dan enkel de vorm nog, waerin zy bestaen:
Die even als 't brullende dier uit de wouden
't Gebit in hunne yzeren traliën slaen!
Daer zyn er die driftig naer gruwelen haken,
Die dorsten naer 't bloed van een weereloos kroost;
Daer zyn er, wie schendige hertstogten blaken,
Waervoor zich de zangster omsluijert en bloost!
En echter zy hebben geen misdaed bedreven;
Of kunnen onnoozelen 't misdryf begaen?
Neen, meest uit een ramp van 't rampzalige leven
Is dees hunne onheelbare ramp eens ontstaen.
Hun geest was voor 't yzeren noodlot te teeder,
Te teêr voor hun gloeijend en smeltend gevoel;
Één slag dezes lots viel te hard op hen neder,
En stortte ze op eens in der jammeren poel!
En gy, o gelukkigen, grooten der aerde!
Die 't droevige noodlot van lydenden ziet,
Vergeet niet, dat ook eene moeder hen baerde,
Vergeet toch de onschuldige zinloozen niet!
Vergunt hun een' wyk voor de guerheid des weders,
Vergunt hun wat zoets voor het haveloos lyf,
En, zyt gy gestemd tot iets roerends en teeders,
Gaet heen en doorwandelt hun somber verblyf!
En nu, Myne Heeren, heb ik myne taek, zoo goed mogelyk, volbragt voor zooveel het myne geringe middelen en de korte tyd waerover ik beschikken mogt, het toelieten. Myn doel was geenszins u eene letterkundige kritiek voor te dragen; mogt ik door myn magteloos woord u slechts doen zien hebben, hoe schoon uwe moedertael is en wat verhevene meesterstukken zy bezit; mogt ik u die tael wat meer hebben doen beminnen; mogt ik eenen enkelen stryder meer aengewonnen hebben voor dat groote, moedige vlaemsche leger, dat bezig is met den laetsten stryd tegen onregt en verdrukking te leveren, dan ware myne hoop ten volle vervuld. En dat zal zyn, want gy ook zyt de zonen eener vlaemsche stad die eens hare dagen van roem en grootheid beleefde, en een ware zoon kan toch zyne moeder niet verstooten. En daerom, vooraleer ik van u scheide, zend ik u nog die woorden van den onvergetelyken Ledeganck, als vaerwel, toe: .......Blyf trouw aen uw verleden;
Blyf steeds uw' vlaemschen oorsprong waerd;
Wees vlaemsch van hert en vlaemsch van aert,
Wees vlaemsch in uwe spraek en vlaemsch in uwe zeden.
Uw roem en uw geluk vindt ge op dien weg alleen,
Met al de heerlykheid der dagen van voorheên!
Ja, blyft Vlamingen, Myne Heeren, want zoolang gy Vlamingen zult zyn, zult gy een roemryk verleden en eene roemryke toekomst hebben, en zoo gy uwen oorsprong vergeet zal uwe geschiedenis van gisteren dagteekenen en morgen eindigen; blyft Vlamingen, want gy zyt de zonen der helden die overal op den wereldbodem hunne namen in onuitwischbare letters hebben neêrgeschreven, en gy hebt het regt niet die namen te bezoedelen; blyft Vlamingen, wordt flaminganten en verdedigt uwe tael omdat men ze verdrukt, en dat een edel, een vlaemsch hart, al datgene verdedigt wat men verdrukt! Max. Bausart, Student in de regten. |
|