De Vlaamsche School. Jaargang 10

Het schippersambacht, te Mechelen.
I.

Het ambacht der schippers stond in nauw verband met de vischverkoopers; er waren vele schippers die te gelyk visschers waren, doch het getal van schippers die beurtschepen hadden of alle soorten van koopwaren aenbragten, was veel grooter, zoo dat deze laetsten den naem aen het ambacht gaven, waeronder de visschers begrepen waren.

Vóór dat er steenwegen waren, die maer in de XVI^e eeuw begonnen gelegd te worden, werden alle koopwaren met het schip vervoerd, zoodat er eene zeer groote onderhandeling met de schippers tusschen al de steden der Nederlanden in de middeneeuwen bestond.

[p. 95]

Aengaende het begin van dit ambacht is er niets bekend; ongetwyfeld zoohaest als Mechelen zich tot stad gevormd had, kwamen er schippers die de noodzakelyke koopwaren aenbragten. In het akkoord tusschen Wauter Berthout en Dierik, heer van Beveren, in 1267 aengegaen, ziet men hoe de schippers van Calloo en Kieldrecht toen reeds met visch naer Mechelen kwamen. Doch daeruit blykt niet dat zy zich dan reeds in een gemeen ambacht vereenigd hadden.

Wy hebben in de archieven van O.L.V. kerk niet kunnen achterhalen in wat tyd de schippers aldaer hunnen autaer bekwamen; het eenigste dat wy konden vinden, was dat, vóór de XVI^e eeuw, hunnen autaer in den middenbeuk aen eenen der pilaren stond.

De heer A. Van den Eynde, kunstteekenaer ter stede, heeft ons eene kopy der rol van 't schippersambacht van 1495 ter hand gesteld, wier opschrift luidt:

Dits die groote rolle van 't jaere XIIII^c XCV.

Daer het het stuk niet lang is, laten wy het letterlyk volgen:

‘By mynheeren commoniemeesters, schepenen, dekens, gheswoornen, rentmeesters en Raet van der stadt van Mechelen syn den goeden lieden van den ambachte van den scheeplieden op haer bede ende begheerte ter ghemeender welvaert van den zelven ambachte ende om allen vrede ende eendrachtigheid tusschen de ghemeyn gesellen van die te vuedene en 't onderhoudene, ghegunt ende verleent de poincten en ordonnantien hier naer gescreven, behoudelyck dezelve myne heeren daer inne haer minderen meerderen ende interpreteren, alsoo dicke als 't hen believen zal, op den sevenden dach van decembris in 't jaer ons Heeren duysent vier hondert en vyv-en-neghentig.

I. In den eersten dat een ieghelyk schipper die voortane van Mechelen 't Antwerpen varen wilt, binnen derzelver stad eerst sal moeten ghelegen hebben eenen nacht, ende dan sal hy om 't syne te ladene ende te bevrachten syn profyt ende beste doen eenen dach lanck sonder meer, ende daer me op den selven dach syn reyse moeten doen, sonder verdrach al en waer die vracht maer eenen halven stuyver weert, ten waer dat 't goet dat hy aenghenomen hadde en begonnen te ladene op dien dach noch niet bereet en waere, welcke hy dan ten naesten daeghe daer na sal moeten laden zonder iemandt daer me belet oft eeniche schade te doene oft dat hy oock by avonture van storme oft quaeden wedere niet ghevaeren en coste, in welcke ghevalle hy des anderendaechs daer naer sal moeten vaeren sonder roepen oft yemandt te letten oft schade te doen, en by contrarie van desen dade zal daer aen 't elcker reysen verbeuren vier schellingen groot brabants gelts tot behoef van den voers. ambachte, en daer toe eenen wech te gaene daer die gheswoerne van den selven ambachte hem dien setten sullen, of vier scellinghen groot vlaems ghelts, den zelven ambachte daer voer te betalen of te voldoene eer hy syn ambacht sal mogen hanteren.

II. Item dat een ieghelyck schipper met volck van Antwerpen gheladen tot Mechelen varende, zyn volck binnen der poorten van Mechelen bringhen sal eer hy des anderen daechs sal moghen vaeren oft met iemandt deylen en de paerten op verbeurte als vore.

III. Item dat soo wie eenich goet inghenomen hadde ende dien dach niet en voere, alsoo voorsegt es, insgelyckx verbeuren sal vier schellinghen groot vlaems gelts ende eenen wech als boven ten behoef van den voerscreve ambachte.

IIII. Item dat soe wie eenich goet aenghenomen hadde ende dat eenen anderen overgave, soe dat hy dat zelven niet en voerde, eer hy iemand schaede sal moghen doen oft letten, sal eerst moeten tot Antwerpen ghevaren hebben en daer toe nochtans verbeuren vier schellinghen groot-vlaems tot behoef van de voors. ambachte soe dicke als dat ghebeurde.

V. Item dat gheen schipper met anderen schippers te gader sal moghen deylen dan dieghene op 't selve ghetyde op eenen dach te gader uytvaren ende roepen doer die strate^(a) gelyck van der ghesellen en die dertich persoonen binnen dens vry uyt den reghene laden mach naer oude costume.

VI. Item dat gheen schipper op ten zelven dach dat hy t' Antwerpen of te Mechelen inne compt om gheen vracht sal moghen hutsen^(b) noch oock eenighe inneme ongehutst op de verbeurte voorscreven.

VII. Item dat alle die ghene die 't scippers ambacht gebruycke ende schepen vueren ghelyck den ghenen die de voors. straete bevaren, sculdech selen zyn alle jaer te verdinghene ende te betalene den gheswoernen van den voors. ambachte haeren wyn en den ambachte syn recht.^(c)

VIII. Item dat gheenen schipsmans wyve gheoorloft syn en sal van den voers. ambacht wesende, eenighe vracht aen te nemen te Mechelen, 't Antwerpen oft te Berghen voer de waghe op ter straeten oft in eenighen huysen binnen den merckten oft daer buyten op de peine van vier schellingen grooten vlaems gelts te betalen ende eenen wech te gaene in de manieren voors. eer haer man syn ambacht sal mogen hanteren.

IX. En es desen over al te verstaene dat op andere plaetsen dan op Antwerpen ende Mechelen, elck syn beste doen mach om bevracht te wordene en te varene ten allen tyde als hy die ghecryghen kan zonder reproche oft iet te verbeuren.

Verdinghen volgens Kiliaen beteekent huren, pachten; het beteekent hier zoo veel als heden; patent betalen.

In 1513 werden aen deze rolle verschillige artikels gevoegd, te weten:

A. Item dit es overdraghen van den geswoernen van den scheplieden binnen Mechelen oude ende nieuwe ende metten ghesellen van den ambachte dat sy te gader sullen deylen te weten in de Sincxen merckt ende in den Bamisse merckt van Mechelen uytweerts, van goede en van volcke tot Antwerpen, ende dan selen sy haer reyse maeken ende doen malcanderen goede rekeninghe, en des ghelyck sullen zy oock te gader deylen van Antwerpen weder om te Mechelen weert alsoo verre als sy verboeyempt zyn, ende een ieghelyck sal voor hem sien est dat hy verliest oft nat maeckt eenich goed, dat zal hy alleen moeten betaelen, want niemandt en zal hem daer af te baet komen. Verboeyempt. Staet

(a) Roepen door die straten. Voor dat een schip vertrok, ging er lemand langs de straten en riep deszelfs beschikking om de persoonen te verwittigen die wilden medevaren. Zoo riep men byv.: Scheep Brussel, scheep Antwerpen, enz. Dertich persoonen uyt den regen laden. Dat is binnen het schip plaets geven daer zy van regen bevryd zyn. Binnen dens. Binnen de denne of plankzoldering des schips.

(b) Hutsen. Kiliaen geeft daervoor schudden. Het beteekent hier het lot werpen met teerlingen, die men in de handen schudt eer men ze uitwerpt. Dus eene vracht hutsen is het lot werpen om eene vracht te mogen laden. De kordewagenaers en buildragers hebben dit gebruik nog behouden.

(c) Straeten bevaren; daer er hier geen kwestie kan zyn van met karren of wagens te varen, maer alleenlyk met het schip, zoo komt het woord straet wonder voor; doch Weiland geeft ons op het woord straet hoe het ook beteekend een water; aldus schryft Vondel: de zeeman die zich in de straet waegt. Zoo dat dit woord hier staet voor rivieren.

[p. 96]

voor verbodemt, dat geladen beteekent om dat het goed in den bodem des schips geladen wordt.

B. Item so wat schipper, die 't smorghens hutst die zal dien dach moeten varen sonder des anderdaechs iemant te letten zonder arghelist.

C. Item dat noch een iegelyck schipper sal moeten comen hutsen, in de Sincxen merckt des s'morghens ten ses uren, en in de Bamisse merckt ten seven uren om te wetene wier voorvaeren sal, ende die dan niet komt hutsen, die en zal dien dach niet moghen varen.

D. Item quame daer iemandt met eenighe schepe dat te cleyn waere of eenich dat men wraken mach^(a) ende ghebreck ane waere, daer selen die geswoernen heur segghen in hebben en de stellen dat tot heuren segghene beternisse te doene van den cleynen schepe, ende est noot, dan daer uyt te segghene om dat er die coopman mede bewaert zoude zyn.

E. Item als te laeyen es in den vliet eenighe huyen, daer sal een ieghelyck om hutsen, en die 't valt, die sal daer moeten varen ende laeyen dien dach daer af, ende varen daer uyt metten anderen schepen; en blyft hy daer dan in ligghen tot des anderdaechs, te wetene om dat 't goet niet gereet en waere, soo selen hen dan syn deel vents^(b) eenen redelycken penninck toe schikken voor syn lanck laeyen, of worden se eens, dat daer eenen in varen sal voer hem zelven ende sal daer laeyen tot dat hy daer uytvaert zonder eenigh belet van eenige andere schippers.

Item alle de voors. poincten sal men onderhouden het minsten met het meesten op die correctie van den geswoornen naer den zaken te doenen; soo daer inne verbeurt sal syn eenen wech te ghevene naer dat daer in misdaen zal zyn; ende waert by alsoo dat sy keven of quaede woorden malcanderen gaven ten huyse van vremde lieden, dat men se calengieren zal tot wasse ende weghe daer 't den geswoornen believen zal.

Dit was aldus overdraeghen en ghesloten in manieren boven gescreven in 't jaer ons heeren duysent vyf hondert en derthiene den XX dach van mey.

(a) Wraeken; volgens Kiliaen afkeuren een schip dat men wraeken mag; een schip dat men als slecht mag afkeuren.

(b) Deel vents beteekent hier ons dunkens, venten die mede deelen in de vracht, gelyk in de vorige artikels gezegd wordt.