De Vlaamsche School. Jaargang 9

Rombaut Verhulst.

Niet tegenstaende de aenhoudende opzoekingen die men, sedert een dertigtal jaren, over onze vaderlandsche kunstenaers heeft gedaen - zyn er nog verscheidene meesters die aen de levensbeschryvers zyn ontsnapt, andere wier namen nauwelyks zyn aengeteekend geworden. - Deze verwaerloozing heeft vooral hen getroffen, die hunne geboortestreek hebben verlaten, - elders hun welzyn zoekende, - daer noch de spaensche, noch de oostenryksche regering hun eenige aenmoediging schonken - want onze voorouders hebben geene vorsten gehad, die, zoo als Ludovicus de xiv^de in Vrankryk, gansch hunne eeuw, in kunsten en wetenschappen konden geleiden en zich de hulde der nageslachten verwerven.

Het bestuer der Vlaemsche School aenveerdt met genoegen de levens-

[p. 198]

schetsen dier mannen welke onze beeldende kunsten hebben opgebeurd; wy zullen dan eenige woorden toewyden aen den, in België byna onbekenden, Rombaut Verhulst. Waerlyk wy kunnen alle de aenteekingen niet verzamelen om een omstandig overzigt van s' mans leven te leveren; wy willen slechts een gids zyn om de aendacht op dezen beeldhouwer te trekken en eenmael eene volledige levensbeschryving mogelyk te maken.

In het derde boek van de Levens en werken der hollandsche en vlaamsche kunstschilders, enz. door J. Van Immerseel, is R. Verhulst loffelyk aengeteekend. De heer Kristiaen Kramm⁽¹⁾ spreekt ook over hem, zeggende dat Van Immerseel onzen kunstenaer opgeeft als zynde te Mechelen, ten jare 1624 geboren, zonder echter te melden hoe dat dit berigt, dat aen Van Eynden en Vander Willigen onbekend was, hem is geworden. Verder poogt hy te bewyzen dat indien Bogaerts gelyk hadde, die Verhulst omstreeks 1609 te Mechelen doet geboren geworden, (welke aenhaling voor den heer Kramm, weinig gezag heeft), de kunstenaer, alzoo het blykt uit de tydstippen waerop hy zyne werken voltoeide, ver over de honderd jaer zou hebben geleefd; maer ook deze berekening is onnauwkeurig, want ware Verhulst in 1609 ter wereld gekomen, dan zou hy, ten zynen overlyden, in 1696, niet meer dan 100 - maer enkelyk 87 jaren hebben bereikt gehad.

Ook kunnen wy de aenhaling niet aenveerden van P. Terwesten, die in zyn HS. Verhulst omtrent 1630, te Breda, doet den dag zien. Kramm, steunende op het hierboven aengehaelde handschrift, besluit ‘dat hy geen Belg maer een Nederlander was.’ Deze kunstenaer heeft te veel verdiensten opdat wy hem zoo maer gladweg van de lyst der vlaemsche school zouden laten schrabben, - de uitvoering der praelgraven, ter gedachtenis der beroemde krygsmannen van het oud bataefsche republiek, over wie het hedendaegsche Nederland zich nog met reden beroemt, werd aen Verhulst toevertrouwd; dit alleen is een onbetwisbaer bewys van 's mans bekwaemheid - en ware het zelfs dat zyn talent in twyfel kon worden getrokken, iets wat onmogelyk is, dan zyn de vrome daden der helden, welke Verhulst in marmer aen de nakomelingschap overzette, genoegzame titels om den kunstenaer als landgenoot te wedereischen; dit laetste is ook wat wy bedoelen.

In het jaer 1624 werden te Mechelen twee Rombauten Verhulst, aen het zelfde geslacht toebehoorende, geboren; beide zyn zy aldaer in de hoofdkerk door het heilig water tot Kerstenen gemaekt, de eene den 15 januarius, - de andere den 10^den dag van april; - hieruit is gevolgd, dat aengezien de plaetselyke aenteekenaers de noodige nasporingen om allen twyfel te vernietigen, verzuimd hebben, deze twee persoonen met elkander zyn verward geworden.

De oudste is de beeldhouwer; hy was zoon van Petrus en van Catharina de Hondt⁽¹⁾. De tweede had voor ouders Christaen, meester huidevetter, ontvangen te Mechelen den 19 febr. 1618, en Clara Feyens; deze Rumoldus, zyns vaders nyverheid vervoorderende, werd op zyne beurt in de zelfde stad als vrymeester in het huidevetters ambacht den 16 september 1644 aenveerd, en overleed te Mechelen den 14 january 1691. Van dezen familietak bestonden, over weinige jaren nog, afstammelingen in de omstreken van Gheel.

De doopregisters der metropolitane kerk melden van de eene zyde, door aenwyzing van vader en moeder, den dag, waerop R. Verhulst is tot Kerstenen gemaekt; van den anderen, vinden wy dat een zyner tydgenooten, Jacobus Smyers, eenige aenteekeningen over de jeugd onzes beeldhouwers aen zynen zoon AEgidius heeft achtergelaten, en deze ook herkent onzen kunstenaer als Mechelaer.

Verder is er te bemerken, dat, door een godvruchtig gevoelen, in vroegere eeuwen de doopelingen dikwyls onder de bescherming der plaetselyke patroonen werden gesteld en dat Verhulst den voornaem des Mechelschen apostels, Rombaut of Rumoldus droeg; wy weten dat dit laetste feit niet onwederleggelyk s'mans geboorteplaets aenwyst, maer deze opmerking gevoegd by de hierboven gestelde aenhalingen, ondersteunt de bewyzen dat Verhulst niet te Breda, maer te Mechelen het leven ontving; - of men zou moeten veronderstellen dat er gelyktyds twee beeldhouwers van den zelfden ouderdom, den zelfden voornaem, den zelfden familienaem dragende, leefden, en dit is te volle onaennemlyk. Ten slotte bezit Mechelen het recht der traditie.

Over de eerste jaren van Romb. Verhulst ontmoeten wy alleenlyk in het schilders ambachtboek van Mechelen de volgende aenteekening: ‘1663. Rombout V. Hulst leert beeldsneyden by Rombout V. Stappen, synen leertydt begint den i augusti; heeft betaelt vj guldens. Rombout leert voort by Franchois Van Loo.’

Te rekenen van dit laetste tydstip vinden wy nergens iets dezen beeldhouwer rakende, dan eene nota van AEgidius Smeyers meldende: ‘Romb. Ver Hulst vertrocken na Antwerpen en ginck van daer naer Hollant.’ Er verliepen dus ettelyke jaren alvorens wy hem in zyne werken ontmoeten.

Volgens P. Terwesten, schryft Kramm dat Verhulst zeer lang in Italië is geweest, alwaer hy na de beste antieken gestudeerd en ook by een voornaem meester geleerd zou hebben. Wy betwisten deze aenhaling niet, maer nergens hebben wy iets over die reis kunnen ontdekken; mogelyk kon hy deze doen, na dat hy eenigen tyd in Nederland had verbleven, want zoo wy hebben gezien ‘vertrok Verhulst van Antwerpen naer Holland.’ Wat er van zy, de beeldwerken die Romb. Verhulst agtergelaten heeft, zyn te merkwaerdig opdat wy ze hier niet kortbondig zouden beschryven; zy bevestigen dat hy een groot kunstenaer was, die met eer eene plaets tusschen de Belgische beeldhouwers inneemt.

Vooreerst de prachtige praeltombe in de Oude Kerk te Delft ter gedachtenis van admirael Marten Harpertsz Tromp, die den 10 augusty 1653 was gesneuveld, een kunstwerk dat Verhulst voor Staetsrekening voltoeide. Deze tombe zegt Van Blyswyck (Besch. der stad Delft, 1667 fol. 182 en 185) is gheordonneert ‘door den voortreffelycken bouwkonstenaer Jacob van Campen, zynde de selve staende op eene

(1) De levens en werken der hollandsche en vlaamsche kunstschilders, bouwmeesters, graveurs, enz. bladz. 1723; dezen schryver aenhalende, nemen wy de gelegenheid waer, om te doen aenmerken dat hy, in het artikel over Charles Van Beveren, kunstschilder te Amsterdam op 16 april 1850 overleden, ook niet aengeteekend heeft dat deze kunstenaer den 6 april 1810 te Mechelen was geboren.

(1) Verder zegt Kramm: ‘er heeft zeker een Elias Verhulst als kunstenaer bestaen die reeds op het einde der xvi^e eeuw bloeide en wel de grootvader van Rombaut kan zyn geweest’ dit is eene ongegronde veronderstelling. Petrus, de vader des beeldhouwers, is gedoopt in St-Rombautskerk te Mechelen in april 1593; hy trouwde in de zelfde stad, in St-Janskerk, ten jare 1615, Catharina de Hondt. Hy was zoon van Rumoldus, den 27 december 1635 in de parochie der hoofdkerk begraven. Deze laetste nam voor huisvrouw, op 18 dec. 1589 Amalberga Lowicx; 2^o op 1 mei 1599 Pascina Van Immerzeel; dus is het klaerlyk bewezen dat Elias 's kunstenaers grootvader niet was.

[p. 199]

verheve pedestael, welckers lystwerck onder en boven is van wit marmer, in het midden van toetsteen, komende het principaelste van die pedestal van den muer vierkant uytsteken, zynde van voren met een wit marmer steenplaet ingelegt, waer op konstig is uitgehouden den lesten zeeslag van den overleden held waer hij oock gesneuvelt is. De zijden naer den muer sijn verciert met lauwer kranssen en festons van kinck hoorne en schelpen van wit marber, op den pedestael leijdt het beeld van den zeevooght heerlijck en konstig in volle harnas, rustende met het hoofd op een tromp of stuck geschut en het lichaem op het roer van een schip etc. etc. al dit schoon beeldwerk is gemaeck door Rombaut Verhulst.’

In wat jaer dit kunststuk werd geplaetst, is ons onbekend, maer dat de beeldhouwer de algemeene goedkeuring wegdroeg, blykt uit de beslissing der Staten van Zeeland, van 21 juny 1666, waerdoor Verhulst werd geroepen tot het opregten van de grafsteden der admiralen Cornelis en Jan Evertsen, in de oude of St-Peeterkerk te Middelburg.

Cornelius Evertsen, vice-admirael 1644, L. admir. van Zeeland 1645, ‘zeer geacht by de staten 's landts voor eenen persoon van zonderlinge bequaemheid, groote ervarenisse, beproefde dapperheid’, zegt de schryver van het Heldhaftig Zeeland, ‘werd ter aerde besteld den 5 july 1666’; het volgende jaer vond zyn broeder Jan Evertsen den dood in eenen zeeslag tegen de engelsche vloot, - het hollandsch republiek willende de gedachtenis en de daden harer helden aen de nakomelingen overzetten, en deze tot opwekking, tot moed en voorbeeld doen dienen nam op 10 augusti daerna het besluit dat voor hem ‘als voor sijnen heldmoedigen broeder een grafstede zou opgerigt worden en is voorts te verstaen en goedgevonden dat sijn lichaem met een honorabel begraefnisse naer de weerdigheijd van sijne charge sal worden vereert en voorts alhier te Middelborgh in eene tombe nevens sijn broeder den L. adm. Corn. Évertsen, goeder memorie, ter neder gezet om aldaer te saemen in marmer te worden uijtgehouden.’ Beide deze beelden (ziet Heldhaftig Zeeland, bl. 51,) liggen op eene praeltombe met de gewoone bycieraeden in het marmer uitgebeeld door den beroemden Rombaut Verhulst.

Gelyk het gewoonlyk in oorlogsomstandigheden voorkomt, heeft de oude kerk, in 1809, door het inlegeren van eene menigte krygslieden, groote verwoestingen onderstaen; deze grafstede werd alsdan merkelyk beschadigd, men vreesde zelfs haer in puinhoop te zien vallen, wanneer koning Willem de 1^ste, door besluit van 30 april 1816, niet alleen de herstelling maer ook de overvoering van het praelgraf naer de nieuwe St-Peeterskerk voorschreef; dit werk werd aen M. Van Uije, die het op de loffelykste wyze uitvoerde, toevertrouwd.

Volgens eene eigenhandige aenteekening, werden deze snywerken in 1683, door Verhulst, alsdan te 's Gravenhage woonende, voltooid. Het herstelde monument is door Bindorp in plaet uitgegeven.

In het dorp Haagtekerke, twee mylen van Middelburg, pronkt er nog een ryk marmer graf, door onzen beeldsnyder, ten jare 1669, ter nagedachtenis der familie Thibaut opgeregt.

In de oude kerk te Amsterdam bestaet er van Verhulst ‘het uitmuntend gedenkteeken van den zeeheld Isaac Sweers; het bovenwerk bestaet uit een gevleugeld wigtje, houdende het wapen der vereenigde Nederlanden, en dat van den prins van Oranjen, waeronder in een ovael ter wederzijde met scheeps en oorlogstuig verciert, het borstbeeld (van Isaac Sweers), pronkt met eene keten daer aen hangende medailje om den hals en onder het zelve een zwart marmere tafereel, met vlaggen, stokken, slingerende wimpels en andere ciraaden omringd, waerop in gulde letteren het grafschrift uitgehouden. (Ziet Nieuwe Atlas der stad Amst. 1783).

Ten einde het choor in de nieuwe kerk te Amsterdam, bestaet de prachtige grafstede van den vermaerden Michaël de Ruyter; dit kunststuk, weerdig van eenen zoo grooten held, is in teekening door den beeldhouwer Verhulst voorgesteld en door hem ten jare 1681 in steen uitgehouwen en voltooid geweest. Zie hier volgens den Nieuwe Atlas der stad Amsterdam, er de afschetsing van: ‘eenige voeten boven den grond ligt het beeld des admiraels in wit marmer uitgehouwen, met den staf van gebied in zijn rechter hand, houdende de linke op zijne borst en rustende met het hoofd op een stuk geschuts. Ten wederzijde van den held ligt een triton blazende op een zeehoorn. Twee zuilen van zwart marmer dragen het boven werk. Tusschen de twee kolommen in den achtergrond staet een zeegevegt uitgehouwen versierd met eene kroon, die door twee schreijende wigtjes vastgehouden word. Vier anderen de wapens van Holland en der vereenigde gewesten om hoog houdende, boven deze wapens vertoont zich eene bazuinende faam en nog hooger het wapen des admiraals rondom bestuuwd met vanen en daar onder het wapen der algemeene staten. Aen de rechter zijde buiten de marmere kolommen, staat het beeld van de Voorzigtigheid met een spiegel in de linker en een slang in de regterhand. Ter linkerzijde dat der Kloekmoedigheid met een muurkroon op het hoofd. In de regterhand een trompet, en voerende in hare linkerhand waarmede zij op een pilaar rust, een sleutel, het zinnebeeld van magt en uitvoering. Onder het liggende beeld des zeehelds ziet men het grafschrift met gulde letteren, in zwart toetsteen uitgehouwen. Men was eerst voornemens geweest dit graf te stichten in het koor der oude kerk, daar de admirael, gemeenelijk ter preke ging, en waar hij verkozen had begraven te worden; alles was er toe vervaerdigd; - doch de eijgenaar van zeker graf, op die verkoren plaats, waarvan men een gedeelte noodig had tot voltoeijing des grafkelders, zijnen eigendom niet willende afstaan, is deze stijfzinnigheid de oorzaak geweest dat men Ruiters tombe in de nieuwe kerk bouwde⁽¹⁾.’

Met reden kan men opmerken dat Verhulst voorbeschikt was om de de schitterendste namen der oude bataefsche republiek in marmer te vereeuwigen; - wy ontmoeten onzen kunstenaer wederom by de uitvoering van het prachtig gedenkteeken van den alberoemden Peeter Adriaenszoon Vander Werf, een voorbeeld van standvastigheid, onbezweken heldenmoed en vaderlandsliefde, betoond in het verweeren en beschermen der stad Leyden, gedurende de aenvallen der Spanjaerden in 1573 en 1574. Zyn ligchaem werd ten jare 1604, na een vyf-en-zeventig jarig leven, in de Hooglandsche of St-Pancras-kerk te Leyden ter ruste gelegd, alwaer in 1661, een eerteeken in witten marmer, aen eenen der hoofdpilaren door R. Verhulst is geplaetst geworden; 's beeldhouwers naem en het jaergetal is nevens het familiewapenschild gehouwen. Dit praelgraf, door P. Philippe en Jemaer in plaet uitgegeven, is genoegzaem gekend opdat wy er hier geene wydloopiger beschryving over mede zouden deelen. (Zie Beschryving der stad Leyden, door Fr. Mieris). Verder heeft R. Verhulst de graftombe gemaekt van Jan Van Kerkhoven, heer van Heenvliet, houtvester van Holland en West-Vriesland, gehuwd met Catharina van Stanhope,

(1) Memorie der kerkmeesters der Oude Kerk, bladz. xii.

[p. 200]

gravin van Chesterfield; hy overleed op 7 meert 1660. Dit beeldwerk is geplaetst in St-Pieterskerk te Leyden en de naem des kunstenaers is er in gebeiteld⁽¹⁾.

Er bestaen in de zelfde stad Leyden nog verscheidene zyner snywerken, die allen zyne bekwaemheid bevestigen, als daer zyn:

I. De leeuw boven den ingang van den Burg, welke, volgens stadsaenteekeningen, na 1658 is gemaekt.

II. De ornamenten van de Waeg zyn in 1658, door Verhulst aengenomen, en in january 1661 is daervoor 3827 guldens betaeld geweest.

III. Een marmeren steen boven de deur ter intrede van het Pesthuis buiten Leyden, die ziekte voorstellende, en zeer kunstig ten jare 1661-1664 gehouwen. Van Mieris, (Besch. der stad Leyden), zegt over dit kunststuk: ‘De ingang is boven de deur versierd, met een konstig gehouwen marmersteen, in welken die gevaarlijke ziekten door den beroemden beeldhouwer Verhulst natuurlijk verbeeld is, welk kunstwerk men niet zonder ontroering kan beschouwen.’

IV. De trofeën van de Zylpoort aen dezelfde stad, behooren Verhulst ook toe.

Tot Utrecht in het koor der Domkerk, ter plaetse waer voortyds het hoogaltaer stond, is het ryk wit marmer gedenkteeken van Willem Joseph baron de Gendt, verbeeldende; deze luit. adm. ligt geheel gewapend, het hoofd op een kussen, van zinnebeelden, zee- en krygsieraden en geslachtskwartieren omringd. Dit grootsch en wyzelyk uitgedrukt kunststuk draegt met Verhulst's naem, het jaer 1676.

Van Eynden en Verwilligen, (bladz. 200, Gesch. der Vlaems. Kunstsch.,) enz. maken breede melding eener grafstede in de kerk van Mildwolde, dorp in het westkwartier van Groeningerland, door R. Verhulst gebeiteld. De beeldhouwer heeft op 8 october 1644 dit praelgraf uit witten en zwarten marmer te maken aengenomen, met bepaling dat op een pedestael, zullen liggen de beelden van den heer en van vrouwe van Nienoort levensgroot, en boven het familieschild, twee-en-dertig wapenen nevens zeven kinderjes, met de inscriptie en dit mits 7,500 guldens. - Vier dezer kinderen droegen het grafschrift; een ander is hierboven als faem, het zesde staet ter linkerzyde, met eenen voet op een schedel en eenen spiegel in de handen; - terwyl het zevende dat waerschynlyk aen de regterzyde bestaen heeft, later voor een geharnast beeld van den tweeden echtgenoot van vrouwe van Nienoort plaets heeft gemaekt. - Dit laetste beeld van veel minder kunstweerde werd door B. Eggers vervaerdigd. Het monument draegt het jaer 1669⁽²⁾.

In de kerk te Stedum, een dorp in de provincie Groeningen, bevindt zich eene kunstryke grafstede, ter gedachtenis van Adriaen Clant, die men insgelyks aen R. Verhulst toeschryft; daer wy geene bewyzen bezitten dat dit stuk door hem is gebeiteld geweest, denken wy ons met deze aenwyzing te mogen vergenoegen.

Op het Mauritshuis te 's Gravenhage berusten de borstbeelden van prins Willem II, en van zyne gemalin Maria Stuart, als ook dat van Willem III, door Verhulst ten jare 1683 uitgewerkt.

Onze kunstenaer die de beeldbouwkunst aldus op eene breede schael beoefende, liet zich soms door kleinere werken kennen; ook heeft hy in ivoor gebeiteld, zoo als Kramm schryft dat hem dit is voorgekomen in den Catalogus van rareteiten van P. Loquet, Amst. 1783; onder deze snywerken, was eene groep van Verhulst, Herculus met zyne knods, den roover Cacus verslaende, en die werd gekocht door Hope.

Reeds hebben wy ons misschien al te wydloopig met de werken van Verhulst bezig gehouden. - Ons inzigt is enkel geweest door de belangrykheid van 's mans werken, den geest en de bekwaemheid dezes kunstenaers te bevestigen.

Verhulst is tot hoofdman der Confreriekamer der schilders te 's Gravenhage gekozen geweest, vooreerst den 24 october 1668; hy werd meermaels hernoemd, ten laetste den 9 november 1694. Of hy gehuwd is geweest en kinderen heeft nagelaten, is onbekend, zoo gelyk als op wat dag, hy te s' Gravenhage in het jaer 1696, overleed.

Zyn portret is door B. Vander Helst geschilderd geweest, en staet onder n^r 43, in de catalogus van S. Van Hulst. 's Hage, 1737. Wy hebben tot heden toe nergens dit afbeeldsel in plaet ontmoet.

Dit zyn de omstandigheden en byzonderheden welke wy nopens Romb. Verhulst hebben kunnen verzamelen; wy verzekeren dat onze aenhalingen gegrond zyn op de geloofweerdigste stukken; - dat nu eene bekwamere pen zich met eene volkomenere levensbeschryving gelaste; wat in ons magt was, denken wy te hebben gedaen; in allen geval hebben wy bewezen dat Rombaut Verhulst geen Hollander maer een Belg is.

C. Seffen.

(1) Ten onrechte, volgens onderrichtingen, ons uit Leyden toegezonden, zoude de grafstede van Meerman in deze kerk aen R. Verhulst zyn toegeschreven.

(2) Van Immerzeel, tom. iii.