De Vlaamsche School. Jaargang 9

[p. 141]

De testamenten van Petrus Paulus Rubens.

Over den kunstschilder Rubens is reeds oneindig veel geschreven; veel dat verdient geweten te zyn, maer ook veel, buitengewoon veel onzin. 's Mans openbaer leven is nagenoeg gekend; immers, zyne kuntstukken zyn daer om zynen roem luide te verkonden; ook zyne staetkundige loopbaen is thans opgehelderd, dank aen de belangryke uitgave door W. Noel Sainsbury ondernomen.⁽¹⁾ Alleen het huisselyke leven des grooten meesters blyft met nevel omgeven; zonder Gachets' brieven⁽²⁾ en Carpenters Memoirs⁽³⁾ zou men, om zoo te zeggen, niets over zyne betrekkingen met zyne bloedverwanten en vrienden weten; zyne geboorte zelve, trots zoo vele nasporingen en schitterende ontdekkingen, is met een ondoordringbaer geheim omhuld. En evenwel zou dit huisselyke leven verdienen gekend te wezen; wie weet niet welken invloed ons dagelyksch verkeer op ons leven uitoefent, en hoezeer de rust des gemoeds zich in 's kunstenaars werken weêrspiegelt?

Rubens, zoo als het thans voor vast bewezen is, behoorde aen eene Antwerpsche familie; hy was de vierde zoon gesproten uit het huwelyk van meester Jan Rubens, advokaet en oud-schepen van Antwerpen en van Maria Pypelinckx, gehuischen die, op 29 November 1561, in St-Jacobskerk te Antwerpen, in den echt waren getreden. Zyne broeders en zusters waren:

1. Jan-Baptist Rubens, geboren te Antwerpen, ten jare 1562.

2. Blandina Rubens, geboren te Antwerpen den 12 Mei 1564. Zy trad op 25 Augusti 1590, in St-Jacobskerk in den echt met Simeon of Simon du Parcq (Hallensis); getuigen: Gregoris du Parcq en Philips de Lantmeter.

3. Clara Rubens, geboren te Antwerpen, den 17 November 1565.

4. Hendrik Rubens, geboren te Antwerpen, in 1567.

5. Philips Rubens, geboren te Keulen, den 27 April 1574. Hy werd secretaris van Antwerpen, en trad, op 26 Meert 1609, in de O.-L.-V. Kerk in den echt met Maria de Moy, dochter van M.^r Hendrik de Moy,⁽¹⁾ secretaris der stad, en Clara van Gulick. De getuigen waren M.^r Hendrik de Moy en.....⁽²⁾

Uit dit huwelyk werden geboren: 1^o Clara Rubens, gedoopt in de O.-L.-Vrouwekerk, den 4 April 1610, peter: Petrus Rubens; meter: Clara van Gulick, weduwe van M.^r Hendrik de Moy, secretaris der stad. 2^o Philips Rubens, gedoopt in de zelfde kerk, den 13 September 1611, peter: Heer Nicolaes Rockox, ridder, burgemeester van Antwerpen⁽³⁾; meter: Clara de Moy, huisvrouw van M^r Jan Brant, greffier der stad. Hy werd schepen en secretaris van Antwerpen; zyn naem komt meermaels in de hierna gemelde akten voor.

6. Bartholomeus Rubens, geboren te Keulen, ten jare 1581.

(1) Original unpublished papers illustrative of the life of sir Peter Paul Rubens, as an artist and a diplomatist. Preserved in H.M. State paper office. Collected and edited by W. Noel Sainsbury. London. 1859.

(2) Correspondance de Pierre Paul Rubens. Bruxelles.

(3) Eene vertaling dezer Memoirs door den heer L. Hymans, verscheen ten jare 1845, ter drukkery J.-E. Buschmann, te Antwerpen.

(1) Over dezen verdienstelyken secretaris, schryver van verscheidene werken, zullen wy afzonderlyk handelen.

(2) Waerschynlyk Peeter-Pauwel Rubens; de akt meldt slechts éenen naem.

(3) Zie over dezen grooten kunstbeschermer, het artikel van den Heer advokaet van Lerius, in het Catalogue du Musée d'Anvers, 2^e uitgave.

[p. 142]

Petrus-Paulus Rubens trad te Antwerpen in den echt:

1^o In St-Michielsabdy, omtrent den 13 October 1609, met Isabella Brant, dochter van Jan Brant,⁽¹⁾ greffier der stad, en Clara de Moy; de huwelyksakte, aengeteekend in de trouwboeken van St-Andrieskerk, parochie waeronder de St-Michielsabdy was gelegen, luidt als volgt:

S^r. PETRUS PAUWELS RUBENS.	} Solennisatum in Ecclesia D: Michaëlis.
Joff. ISABELLA BRANT.	} Solennisatum in Ecclesia D: Michaëlis.

Isabella Brant overleed den 29 September 1626, en werd in St-Michielsabdy, by het lyk van Maria Pypelinckx ter aerde besteld; beider graf, 't welk Rubens met een zyner heerlyke werken: O.-L.-Vrouw met het kindeken Jesus, versierde, bevatte het volgende opschrift:

MATRI VIRGINI
hanc tabulam a se pictam,
de suo ornatam,
pio affectu ad opt. matris sepulcrum,
commune cum uxore isabella brant
sua sibi die petrus paulus rubens
l.m.d.
ipso d. michaelis archangeli,
anno ciɔ.iɔc.x.

2^o In St-Jacobskerk, op 6 December 1630 met Helena Fourment, dochter van Daniel Fourment, koopman, en van Clara Stappaerts. Zy was zuster van Daniel Fourment den jonge, echtgenoot van Clara Brant, zuster van Rubens' eerste huisvrouw⁽¹⁾. De huwelyksakte luidt aldus:

PETRUS PAULUS RUEBENS
HELENA FOURMENT
Solemnisatum ipso Nicolai (festo) 1630 cum dispensatione proclamationum et temporis clausi, coram Petro Fourment et Daniele Fourment.

rubens.

fourment.

(1) Daer de namen van verscheidene leden der familie Brant, in dit opstel voorkomen, zullen wy hier eene stamtafel van dit geslacht mededeelen.
Jan Brant, (Jans zoon) Schepen en Greffier van Antwerpen, trouwde aldaer in O.L.V. kerk, op 23 October 1590, Clara de Moy, dochter van Hendrik de Moy, secretaris der stad, en van Clara van Gulick; zy was dus zuster van Maria de Moy, echtgenoote van Philips Rubens, broeder van Peeter-Pauwel; de getuigen waren de beide vaders der echtgenooten.
Uit dit huwelyk:
1. Isabella of Elisabeth Brant, gedoopt in O.L.V. kerk, den 20 October 1591; peter: meester Hendrik de Moy, secretaris der stad; meter: Elisabeth Brant; zy werd, zoo als wy hierboven zagen, de echtgenoote van Peeter-Pauwel Rubens.
2. Hendrik Brant, gedoopt in O.L.V. kerk, den 31 July 1594; peter: meester Jan Brant, de oude; meter: juffr. Clara de Moy (van Gulick), huisvrouw van den secretaris Hendrik. de Moy. Hy stierf jongman.
3. Jan Brant, gedoopt in St-Andrieskerk, den 22 Augustus 1596; peter: meester Jan van Boeckel; meter: Catharina Lantsloets. Hy stierf jongman.
4. Clara Brant, gedoopt in St-Andrieskerk, den 4 November 1599; peter: meester Adriaen Dyckx, greffier der stad; meter: Catharina Frederickx. Zy trouwde in St-Andrieskerk, op 22 September 1619, met Daniel Fourment; de getuigen waren: Daniel Fourment, de oude, en Jan Brant, vaders der echtgenooten. Zy werd dus zwagerin van Rubens' tweede huisvrouw.
Het wapen van Jan Brant, schepen der stad in 1626, bevatte dry moorenhoofden; in het hoofd van het schild, een vogel.

(1) Zie hier de stamtafel der familie Fourment, voor zoo veel zy met Rubens in verband staet:
Daniel Fourment (de oude) geboren te Antwerpen, omtrent het jaer 1565, trouwde op 13 february 1590, in de Borchtkerk aldaer, met Clara Stappaerts; getuigen: Willem Uwin en Peeter van Hecke. (Testeerden op 7 meert 1635).
Uit dit huwelyk:
1. Peeter Fourment, gedoopt in O.L.V. kerk, den 4 december 1590; peter: Peeter van Hecke; meter: Joanna Stappaerts. Hy trad in den echt met Antonia van Hecke, dochter van Peeter en van Joanna van Aelst, Willems dochter.
2. Daniel Fourment, gedoopt in de zelfde kerk, den 24 february 1592; peter: Roelandt Stappaerts, meter: Joanna van Hecke, Hy trad op 22 september 1619, in St-Andries kerk in den echt met Clara Brant, dochter van Jan en van Clara de Moy; getuigen: de vaders der echtgenooten. Hy stierf in 1648. Hem geldt den volgenden akt, in de stedelyke archieven bewaerd.
Vigesima nona Augustj A.^o 1639.
Comparerde in propren persoone S.^r Daniel Fourment, den jonge, weduwer van wylen Jo.^e Clara Brant, in den name ende als oppertestamentlycken momboir van de kinderen by hem van de zelve zyne huysvrouwe behouden, met macht omme eene ofte meer andere persoonen tot hem te mogen kiesen ende assumeren zoo dickmael als tzelve van noode zoude mogen wesen, de welcke gelycke macht zullen hebben al oft die in heuren testamente medegenoempt stonden, (al breeder nae luyt van heure testamente metten voors. S.^r Daniel Fourment heuren man gemaect ende op den xxiiij^en Novembris A.^o xvj^c een-en-twintig voor den notaris M.^r Gillis de Paepe, wylen, in presentien van getuygen gepasseert, hier gesien), inwoonder deser stadt my Notario bekent, ende heeft hy comparant in der voors. qualiteyt ende naer vermogen als boven tot ende beneffens hem als mede momboir over zyn ende der voors. Jo.^e Clara kinderen gecosen ende geassumeert, kiest ende assumeert by desen, deersame S.^r Daniel Fourment, coopman alhier, zyn comparants vader, hem gevende by desen volcomen macht authoriteyt ende speciael bevel om de voors. weesen ende henne goeden te helpen gouverneren, regeren en administreren nair behoiren, ende voirts al doen dat eenen goeden momboir toecomt ende vermach te doene, als hem dat toebetrouwende mits desen. Is mede gecompareert den voors. S.^r Daniel Fourment doude den voors. last geaccepteerd hebbende ende accepteerde by desen, sonder argelist. Aldus gedaen ten woonhuyse myns notarii, ter presentien van Huybrecht Smits ende Jaspar van Cantelbeck, inwoonderen deser stadt, als getuygen hiertoe versocht.

(Get.) Daniel Fourment de jonge.
Daniel Fourment.
Huybrecht Smidts.
Jasper van Cantelbeck.
H. van Cantelbeck, Notarius.

3. Clara Fourment, gedoopt in O.L. Vrouwe kerk, den 21 november 1593; peter: Carolus Mennens; meter: Wilhelmina Verhagen. Zy huwde Peeter van Hecke.
4. Joanna Fourment, gedoopt in O.L.V. kerk, den 24 november 1596; peter: Jacobus Bulteaux; meter: Joanna Stappaerts; zy trad op 19 january 1614, in O.L.V. kerk, in den echt met Balthasar de Groot; getuigen: Caesar Volpi en Daniel Fourment.
5. Susanna Fourment, gedoopt in O.L. kerk, den 7 january 1599; peter: Peeter Brasseur; meter: Susanna Gielis. Zy huwde 1^o in O.L.V. kerk N.K., op 29 january 1617, met Raymundus Delmonte; getuigen: Franciscus van den Berghe en Daniel Fourment. 2^o in St-Jacobskerk, op 8 meert 1622, met Arnoldus Lunden; getuigen: Daniel Fourment en Melchior Lunden. Zy was overleden op 11 december 1643.
6. Maria Fourment, gedoopt in O.L.V. kerk, den 17 juny 1601; peter: Michiel Stappaerts; meter: Maria Bulteaux; zy trouwde op 11 february 1618, in O.L.V. kerk (N.K.) Hendrik Moens, zoon van Hendrik en van Constantia Bonanomi. Getuigen: Hendrik Moens, de oude, en Daniel Fourment, de oude. Zy was weduwe den 11 december 1643.
7. Catharina Fourment, gedoopt in O.L.V. kerk, den 18 october 1603; peter: Peeter Biscop; meter: Catharina van Aelst; zy trouwde in St-Jacobskerk op 14 meert 1627, Peeter Hannecaert, schepen van Antwerpen; getuigen: AEgidius Hannecaart en Daniel Fourment.
8. Joannes Fourment, gedoopt in O.L.V. kerk den 12 february 1606; peter: Andreas Mertens; meter: Anna Wilmyns; hy was raedsheer te Keulen in 1652, en trouwde aldaer Maria Volpi, dochter van Caesar.
9. Elisabeth Fourment, gedoopt in O.L.V. kerk den 28 october 1609; peter: Nicolaes Verjuys; meter: Joanna van Hecke. Zy trouwde in St-Jacobskerk, op 23 october 1627, met Nicolaes Picqueri; getuigen: Nicolaes Respani en Daniel Fourment.
10. Jacobus Fourment, gedoopt in O.L. Vrouwe kerk den 25 november 1611; peter: Gaspar Gillis; meter Magdalena Stappaerts.
11. Helena Fourment, gedoopt in O.L.V. kerk den 1 april 1614; peter: Willem van Aelst; meter: Helena Stappaerts; zy huwde, zoo als hooger is gezegd, Peeter-Pauwel Rubens.
Daniel Fourment, de oude, overleed den 5 Juny 1643, ten zynen woonhuize, den gulden hert, op de Oude Borze. Op 26 Meert 1642, had hy zyn testament voor Notaris Toussaint Guyot gemaekt. In den inventaris zyner nagelatene goederen, vinden wy de volgende kunstwerken vermeld:
‘Vyffendertich soo schilderyen als schetsen, soo groote, als cleyne, nae wylen heer Ruebens, by copye geschildert, en sommige schetsen van syn eyghen hant.
Een claversinghel van Jan Rucquers metten voet van hert hout.
Acht geschilderde trognien op panneel.
Eene lanckworpige schilderye op panneel voor de schouwe staende, wesende een batalie.
Een schilderye, schoustuk, van Jordaens geschildert, wesende het banket der Goden.
Acht schetsen op panneel geschildert, d'historie van Achilles.
Seven schilderyen op doeck olieverwe van diversche Italiaensche meesters, gecomen van Napels van Louis D'Atri.
Ende noch een schoustuck op doeck, olieververwe, van Jezus onder de Doctoren.’
Daniel Fourment, die koopman in zyde en tapyten was, bezat een aenzienlyk getal audenaerdsche, antwerpsche en brusselsche werken, waervan de onderwerpen in den Inventaris zyn aengeduid, als daer zyn de historie van David, van Antonius en Cleopatra, de Historie van Troyen, de Historie van de Amasonen enz.

[p. 143]

Rubens won by zyne twee huwelyken verscheidene kinderen. Uit den eersten echt waren gesproten:

1^o Albert Rubens, gedoopt in St-Andrieskerk den 5 Juny 1614; peter: S^r Johan de Silva, nomine Serinissimi Principis Alberti Ducis Brabantiae; meter: Clara Brant⁽¹⁾.

2^o Nicolaes Rubens, gedoopt in St-Jacobskerk den 23 Meert 1618; zyn peter was S.^r Andreas Picheneotti,

(1) Albert Rubens trad, op 3 january 1641, in St-Jacobskerk, in den echt met Clara Delmonte, dochter van Raymundus Delmonte en Susanna Fourment. Een marmeren gedenkstuk, ter hunner nagedachtenis, in dezen tempel opgericht, en door Artus Quellin, den oude, gebeiteld, bevat het volgende opschrift:

d.o.m.s.
albertvs rvbenivs pet. pavl. fil.
regi cathol. in sanctiore concilio
a secretis, hic sitvs est,
qvi politioris omnis litteratvrae,
historiae graecae et romanae, reiqve
antiqvariae cognitione nemini cedens,
honoris medio in cvrsv decessit
an. sal. m.dc.lvii. kal. octob. aetat. xliii.
d. clara del monte
mariti carissimi desiderio aegra,
vixqve elapso mense ipsvm secvta,
sacro perpetvo in hoc sacello pie
fvndato, obiit aetat. xxxix.
r.i.p.

[p. 144]

in den naem van S.^r Nicolaes Palavicini; zyne meter: S.^a Maria de Moy⁽¹⁾.

Uit het tweede huwelyk:

1^o Clara-Joanna Rubens, gedoopt den 18 January 1632, in St-Jacobskerk; peter: Dominus consultissimus Joannes Brant; meter: Domicella Clara Fourment⁽²⁾.

(1) Hy trad, op 9 october 1640, in St-Jacobskerk, in den echt met Constancia Helman; getuigen: D. Daniel Fourment en D. Petrus Helman.

(2) Clara Rubens ging huwelyk aen met ridder Philips van Parys. Hun grafschrift in St-Jacobskerk alhier, luidt als volgt:

d.o.m.
et
memoriae
philippi de parys equitis,
toparchae
de mercxem et dambrugge:
ordinum brabantiae quondam a consiliis,
quaestoris ac thesaurarii generalis
et clarae rubeniae petri pauli filiae coniugum
obiit ille iv. octobris anni m.dc.xcix.
illa verò xxiv. martii anni m.dc.lxxxix.
eorumque filii,
philippi constantini de parys
et catharinae franciscae rubeniae conjug.⁹
obiit hic xii. martii anni m.dcc.xxix.
haec verò iii. augusti anni m.dcc.xvii.
necnon illorum trium liberorum
r.d. alexandri jacobi de parys juris utriusq.⁹
licent.⁹ obiit x. aprilis anni m.dcc.lvi.
r.d. joannis bap^tae jac^bi de parys j.u. licent.⁹
et hujus insignis eccles.⁹ per annos xxii:^os(1)
canonici. obiit xxv. martii anni m.dcc.lxxxvii.
isabellae alexandrinae josephae de parys
ejusq⁹. conjug.⁹ francisci frederi^ci de respani
comitis toparchae de vremdyck et brugge &c.
qui obiit xiii july anni m.dcc.lix.
illa vero xxvi. decembris anni m.dcc.xcii.
illorumque posterorum.
r.i.p.

(1) Installatus est 7 Septembris 1741; destitit à sua praebenda 30 (lege 31) Octobris 1763. - Acta Capituli. (Zie Graf- en Gedenkschriften van Antwerpen. D. II. bl. 66.

[p. 145]

2^o Franciscus Rubens,⁽¹⁾ gedoopt in St-Jacobskerk den 12 July 1633, peter: Don Francisco de Moncada; de doopakt geeft hem de volgende titels: Marques de Aytona, Conde de Ossona, Visconde de Cabrera y Baas, Gran Senescal del Regno de Aragon, del Cosejo destado de Su Mag. y Embaxador extraordinario y Capitan General del armada naval en estos Estados; meter: Domicella Christina du Parcq.

3^o Isabella-Helena Rubens, gedoopt in St-Jacobskerk den 3 Mei 1635, peter: D. Daniel Fourment, Senior; meter Domicella Isabella Verhoeven.

4. Peeter-Pauwel Rubens, gedoopt in St-Jacobskerk den 1 Meert 1637, peter: Clariss. D^s. Philippus Rubens; meter: D.^a Joanna van Aelst, weduwe van Peeter van Hecke. Hy werd Priester.

5^o Constantia-Albertina Rubens, gedoopt in St-Jacobs kerk den 3 February 1641, peter: Generosus D. Albertus Rubens, haer halve broeder; meter: Domina Constantia Helman, echtgenoote van Nicolaes Rubens. Zy werd non.

Men verhaelt dat Rubens, het einde zyns levensloop

(1) Franciscus Rubens trad in den echt met Susanna-Gratiana Charles; hun grafschrift in St-Jacobskerk is als volgt:

dom
et
memoriae
francisci rubenii, petri pauli filii
regiae majestatis, in supremo brabantiae senatu a consiliis. &.
et susannae gratianae charles conjugum:
obiit ille xxvi. septembris m.dc.lxxviii.
illa vero iv. novembris m.dc.lxxxii.
eorumq; filii alexandri iosephi rubenii,
toparchae
de vremdyck, willemskercke et terschrieck,
domini
in liesel, malderen et steenhuffele,
qui rubenii nominis ultimus, nulla
posteritate relicta rubenianae stirpi,
non tamen nomini, metam posuit
xvii. ferbuarii anno sal.⁹ m.dcc.lii.
et catharinae philippinae de parys,
ejus conjugis dictorum locorum dominae
quae obiit xxix. augusti anni m.dcc.xli.
ambo moriuntur mecheliniae
sed hic apud majores tumulantur
fundato sacro, hora undecima
quotidiè in hoc sacello celebrando
r i p

[p. 146]

voelende naderen, op 27 Mei 1640, voor Notaris Toussaint Guyot, zynen uitersten wil in schrift deed stellen, doch dat dit stuk benevens de protokollen van gezegden notaris te zoek is geraekt. Wy gelooven dat hier by gebrek aen inlichtingen, slechts een deel der waerheid wordt gezegd. Rubens heeft niet tot het einde zyns levens gewacht, om zich met het lot zyner kinderen bezig te houden; verscheidene akten die wy ter stedelyke archieven van Antwerpen hebben ontdekt, bewyzen dat de groote schilder, als goed vader, onophoudelyk de toekomst zyner jonge spruiten in het oog had. Inderdaed, reeds op 21 February 1611, gezamenlyk met zyne eerste echtgenoote Isabella Brant, stelde hy voor Notaris Leonardus van Halle een testament op, dat, jammerlyk genoeg, met een aenzienlyk getal andere stukken diens Notaris verloren is geraekt. Door dit schrift werden, in geval van aflyvigheid van een der gehuischen, M.^r Jan Brant, Isabella's vader en Philips Rubens, Peeter-Pauwels broeder tot medevoogden der natelaten kinderen aengesteld. Eenigen tyd daerna, voor Notaris Petrus de Bruyn te Wolverthem, in klein Braband, verveerdigde onze schilder eene codicille waerin hy eenige schikkingen opzichtens zynen zoon Nicolaes nam. Dit stuk zal, naer allen schyn, in de archieven des Ryks te Brussel, nog voor handen zyn.

Wanneer Rubens zyn huwelyk met Helena Fourment aenging, stelde hy gezamenlyk met deze vrouwe ten jare 1631, voor Notaris Toussaint Guyot, een nieuw testament op,⁽¹⁾ en eenige jaren later, op 2 January 1637, verkreeg hy van den Koning van Spanje de machtiging om over al zyne goederen, leengoederen zoowel als andere, ten gemeinen voordeele zyner kinderen te beschikken.

In de maend September 1639 moest, naer allen schyn, Rubens zeer lyden aen de ziekte, die hem, eenige maenden later, ten grave sleepte. Den kende aen zyne vrouw en kinderen, nam de groote man alle mogelyke voorzorgen om zyne wereldsche zaken naer eisch te regelen. Hy overzag den staet zyner goederen en liet de noodige akten verleiden, opdat zyne nazaten geene moeijelykheden over het bezit hunner eigendommen zouden ontmoeten. In de stadsarchieven vinden wy desaengaende eenige bescheeden, die, onzes dunkens, het licht verdienen te zien. Het eerste stuk is eene verklaring van Philips Rubens, des schilders neef, over het eigendom van zekere gronden die den kinderen dezes laetsten van hunnen grootvader, Jan Brant, toekwamen. Deze verklaring werd, op 14 September, voor notaris Hendrik van Cantelbeck, in akte gebracht⁽¹⁾. Zie hier dit stuk:

(1) Men weet dat Rubens, vooraleer van Daniel Fourment, Helena's vader, toestemming tot het aengaen van zyn tweede huwelyk te bekomen, ‘volcommen satisfactie had’ moeten geven ‘dat de selve heer Rubens van syne twee voorkinderen daer moeder aff was vrouw Isabel Brandt, gescheyden was van deselve kinderen ende hen voldaen ofte versekert hadde van henne moederlycke goeden enz.’ Deze akt werd door den heer F. Verachter uitgegeven.

(1) Notaris Hendrik van Cantelbeck, die te Antwerpen van 1607 tot 1662 fungeerde, had eene zeer uitgebreide praktyk, en was in betrekking met de uitstekendste mannen onzer stad. In het enkele jaer 1639, verveerdigde hy, buiten de akten die Rubens raken, het testament van Aubertus Lemire, Deken der hoofdkerk, der schilders Jan van Balen en Ambrosius Breughel, hy regelde ook de zaken betreffende het sterfhuis van Margarita Briers, de huisvrouw des schilders Hendrik van Balen, des ouden, enz. Wy zullen later deze stukken doen kennen.

Decima quarta Septembris a.^o 1639.

Compareerden in propren persoone Heer ende Meester Philips Rubbens, licentiaet in de rechten ende ouderman van de Laeckenhalle alhier, affirmativen versuecke van Heer Petro Paulo Rubbens, riddere, als vader ende oppertestamentlycken momboir van Jo.^r Nicolaes Rubbens, daer moeder aff was vrouwe Isabella Brant, ende van Jo.^r Albartus Rubbens, des voors. J.^r Nicolaes bejaerden broeder, waerachtich te zyn hy heer deponent present geweest heeft twee oft dry daegen naer thouden der uytvaert van Heer ende Meester Jan Brant, des voirs. Jo.^rs Albartus ende Nicolaes grootvader was, ten huyse van heer ende Meester Gregorius de Weert, Secretaris deser stadt, alwaer S.^r Daniel Fourment, de jonge, coopman, in houwelyck gehadt hebbende Jo.^e Clara Brant gesproecken heeft deze woerden in substantie, opt stuck van dlant by den voirs. Meester Jan Brant aen den voirs. Fourment getransporteert, gelegen in den Doel ‘om te thoonen dat ick ter goeder trouwen gaen, zoo bidde ick U.L. te willen zeggen, ten huyse van mynheer Rubbens, myn zwager, dat hy nyet en behoeft in pyne te zyn van het transport van de vyventwintich gemeten lants in den Doel, my door mynen schoonvader getransporteert, overmits tzelve transport maer en is geschiet om mynen vrydom te genieten in den Doel, want ick daer anders nyet en zoude derven comen, ende en hebbe voor tzelve lant nyet een oort betaelt,’ daer op hy deponent hem S.^r Fourment vraegde ‘zoo en ist transport maer simulaet’, daerop hy Fourment antwoerde ‘Jaet, ende verclaere dat ick daervan nyet en pretendere’, ende dienvolgens hy deponent ten zelven daege gegaen is ten huyse van de voirs. producenten ende aldaer tgene voirs. is aen hem gedeclareert, sonder argelist. Aldus gedaen binnen deser stadt van Antwerpen ter presentien van Jan Floris ende Petrus Paulus van Mildert, beyde schilders, als getuygen hiertoe geroepen ende versocht.
(Get.) Phls. Rubens.
Jan Floris.
Petrus Paulus van Mildert.
H. van Cantelbeck, Notarius.
Gelicht.

Eenige dagen na het verleiden diens akts, deed Rubens notaris van Cantelbeeck andermael voor zich komen; hy wilde namelyk voor zynen zoon Nicolaes, die nog minderjarig was, nieuwe momboiren aenstellen, in de plaets zyns schoonvaders Jan Brant en zyns broeders Philips Rubens, beiden overleden. Zyn keus viel op zynen neef Philips

[p. 147]

Rubens⁽¹⁾ en zynen zoon Albert, die beiden de hun opgedragen taek aenvaerdden:

(1) Vroeger was Petrus-Paulus Rubens, de voogd van dezen Philips Rubens geweest, als blykt uit de volgende aenteekening, getrokken uit den akt verleid op den 10 Mei 1629, voor weesmeesters van Antwerpen. ‘Rekeninge bewys ende reliqua die doende ende overgevende is voor myne heeren den weesmeesteren deser stadt Jo^e. Marie de Moy, weduwe van wylen M^r. Phlips Rubens, in synen leven secretaris deser stadt was, aen Mr. Jan Brandt Oudtschepene deser stadt als momboir metten rechte gestelt over de achtergelaten kinderen van wylen den voorsc. M^r. Phlips Rubens, daer moeder af is de voorsc. rendante, soo voor hem selven, als in den naeme van S^r Petro Paulo Ruebens buytens landts in Spanien wesende, synen medemomboire, ende dat van der administratie, regimente ende bewinde van ontfanck ende vuytgeven by haer over den voorsc. weesen goeden gehadt ende gehanteert tsedert den veerthienden Novembris van den jaere xvj^e. ende derthien, alswanneer voor mynen voorschreven heeren den weesmeesteren den staet ende rekeninge van der achtergelaetene goeden des voors. wylen M^r. Phlips Ruebens is by haer rendante overgebroecht ende ten overstaene van der voorsc. momboiren aldaer gepasseert.’

Decima sexta Septembris A.^o 1639.

Compareerde in propren persoone heer Petro Paulo Rubbens, riddere, in den naem ende als oppertestamentlycken momboir van Joncher Nicolaes Rubbens, zynen zoon, daer moeder aff was vrouwe Isabeele Brant daertoe by heuren testamente gestelt met macht van, by het afflivich worden van den momboiren in den zelven testamente beneffens hem comparant gestelt, een ofte meer ander persoonen in heure plaetse te mogen assumeren ende stellen, al breeder naer luyt van den testamente by heur metten voirschreven heer comparant heuren manne in beslotene forme gemaect ende op den xxj february A.^oxvj.^c elffve voir den Notaris Meester Leonard van Halle alhier residerende in presentie van getuygen gepasseert, hier gesien; ende heeft hy comparant, mits het afflivich worden van Heer ende Meester Janne Brant, out-schepen deser Stadt, des voirs. Jo.^r Nicolaes Rubbens grootvader, die by den voirs. testamente momboir beneffens wylen Heer ende Meester Philips Rubens, was gestelt, beneffens ende tot hem als medetestamentlycken momboiren gecosen ende gestelt, kiest ende stelt by desen Joncher Albartus Rubens, zynen zoon, des voirsc. Jo.^r Nicolaes broeder ende Heer ende Meester Philips Rubbens, licentiaet in de rechten ende ouderman van de Laeckenhalle alhier, desselfs Joncher Nicolaes neve, omme denzelven Joncher Nicolaes ende zyne goeden, beneffens hem comparant te helpen gouverneren, regeren ende administreren naer behoiren ende voirts al doen dat goede geassumeerde medemomboirs toecompt ende vermoghen te doene als hem dat toevertrouwende by desen. Zyn medegecompareert den voirs. Jo.^r Albartus Rubbens ende den voirs. heer ende Meester Philips Rubbens ende den voirs. last geaccepteert hebbende ende accepteerden mits desen, sonder argelist. Aldus gedaen ten woonhuyse des voirs. heer Petro Paulo Rubens, ter presentien van Jan Floris ende Petrus Paulus van Mildert, beyde schilders, alhier, als getuygen hier toe geroepen ende versocht.
(Get): Pietro Pauolo Rubens.
Albert Rubens.
Phls Rubens.
Jan Floris.
Petrus Paulus van Mildert.
Gelicht.
H. van Cantelbeck Nots.

Eindelyk, op den zelfden dag, stelde Rubens, gezamenlyk met zyne vrouw, een nieuwe codicilie op, welke hoofdzakelyk voor doel had, de kinderen, uit zyne beide huwelyken gesproten, gelyke rechten te geven. Dit stuk, dat wy als het belangrykste van alle de door ons ontdekte beschouwen, luidt als volgt:

Decima sexta Septembris A.^o 1639.

Compareerden in propre persoonen, heer Petro-Paulo Rubens, riddere, ende vrouwe Helena Fourment, zyne wettige huysvrouwe, inwoonderen deser stadt, my notario bekent, beyde gesont van hertten, met ons gaende staende ende op der aerden wandelende, hen zinnen, memorie ende verstant over al wel machtich ende volcomentlycken gebruyckende, gelyck dat aen hen wel bleek ende scheen. Ende bekenden dat zy wt hennen vryen ende eygenen wille, gerechter wetentheyt ende goeder deliberatie, onbedwongen ende onverleyt zynde van yemande alnoch gelaudeert, geratificeert ende geapprobeert hebben, lauderen ratificeren ende approberen by desen, het testament ende dispositie van wtersten wille by hen gesamentlycken gemaect ende binnen deerste jaer hens houwelycx voor den Notaris Meester Toussein Guyot, alhier residerende, in presentie van getuygen gepasseert, daer toe vuegende by forme van codicille, als volgt, te wetene dat deerste afflivige van hen codicillateuren wilt ende begeert dat allen de leengoeden by den zelven eersten afflivigen met zyn doodt te ruymen ende nae te latene, egeen gereserveert, van wat nature ende qualiteyt die mogen zyn ende tot wat plaets ende die gestaen, gelegen zyn ende bevonden zelen mogen woirden, altsamen tusschen zyn eerste afflivigens kinderen gepaert, gescheyden ende gedeylt zullen woirden hooftgelycke, deen kint soo veel als dander; daer onder oick begrypende hy heer Codicillateur zyn twee voorkinderen, zonder dat yemant van zyn eerst afflivigens kinderen outste oft joncxste sone oft andere eenich recht van preeminentie oft voordeel totte zelve leengoeden zal mogen hebben oft pretenderen in eeniger manieren, om redenen hem oft haer daertoe moverende, zoo zy zeyden, ende tot meerderen effecte van tgene voors.; hiertoe gebruyckende dopene brieven van Octroy by hen Codicillateuren om van henne leengoeden en zoodanige andere te mogen testeren, ten Hove verworven den tweeden January a.^o xvj^c. zeven en dertich, luyt den brieve daeraff zynde besegelt met zyne Conincklycke Majesteyts zegele van rooden wassche, geparapheert Boisschot vidit, ende geteeckent op de plycke by den Coninck: Mastlyn, ten desen originalyck gesien. Ende al ist zoo hy heer Codicillateur by eender codicille voor den Notaris Peeter de Bruyn, te Wolffertem in Cleyn Brabant residerende, in presentie van getuygen gepasseert, gewilt ende begeert heeft dat aen Joncher Nicolaes Rubens, zyn joncxsten voorzoon fideicommis zoude zyn allen tgene hy Joncher Nicolaes door zyn heer Codicillateurs doodt meer zoude beerven als zyn legittime portie zal comen te bedraegen, dat hy heer Codicillateur zulcx is veranderende en derogerende by desen, begeerende expresselyck hy Joncher Nicolaes zyn patrimoniael goeden ruerende ende onruerende haeftelycke ende erffelycke, actien, schulden, credi-

[p. 148]

ten ende gerechticheden vry ende onbelast ende zonder eenich restoir geniete, als zyn ander kinderen doen; voirder willen sy codicillateuren dat de schilderyen, statuen, agaten, medalien, teeckeningen, ende diergelycke fraycheyt, tzyn eerste aflivigens sterfhuyse te bevinden tot, bequaemen ende gelegender tyt vercocht zelen woirden, openbaerlyck oft water hant, zoomen gevuechelyck bevinden zal te behooren. Dit verclaerden zy codicillateuren alnoch te wesen hennen wtersten wille dien zy willen van alzulcken effect ende weerden te zyn alwaer den inhout van dien mede in hennen voors. testamente begrepen ende gecomprehendeert; verzueckende, etc.
Aldus gedaen thennen woonhuyse gestaen aen den Wapper alhier, in de strate loopende van de brabantsche Corenmerct naer de Mere, ter presentien van Jan Floris ende Petrus Paulus van Mildert, beyde schilders alhier, als getuygen hiertoe geroepen ende versocht.

P. Génard.

(Wordt voort gezet.)

(1) Installatus est 7 Septembris 1741; destitit à sua praebenda 30 (lege 31) Octobris 1763. - Acta Capituli. (Zie Graf- en Gedenkschriften van Antwerpen. D. II. bl. 66.