De Vlaamsche School. Jaargang 9

Fernando Bernouille.

Men weet, dat na de neêrlaeg der Vossenstaerten te Austruweel, in Maert 1567, te Antwerpen eene hevige beroerte ontstond, welke drie dagen duerde en de gansche stad in de wapens bragt. De Calvinisten, die dezelve hadden opgeruid, en op den onderstand van allerlei sektarissen gerekend hadden, werden niet weinig te leur gesteld, toen zy de Lutheranen met de Katholyken tegen hen zagen aenspannen om de rust te herstellen, hetgeen gelukkig zonder bloedstorting geschieden mogt. Onder de voornaemste raddraeijers dier beroerten bevond zich een ‘Fernando Berunio, een machtich coopman.’ Het Antwerpsch Chronykje, hetwelk hem zoo noemt en kwalificeert, verhaelt hoe hy zaturdag 's morgens 15 Maert, met jonker Van der Noot, gewezen schepen van de Lakenhal, ‘door de Calvers gedeputeert’ werd, om by trommelslag af te kondigen, ‘dat al de borghers, die de nieu religie off 't geloove (wilden) voorstaen, van stonden aen met hun geweer op de Meer (zouden komen en zich) by de Gheusen laten inschryven.’ Van der Noot en Berunio de kommissie aengenomen hebbende, ‘hebben in 't harnasch met hellebarden en sinckroers dit exploot ende gebodt gedaen, op alle hoecken van de straten; maer op dit mandement synder gheen of seer wynich haerliede op de Meeregevolcht.⁽¹⁾’

Nadat de muitery was ter nedergelegd en daer alles spoedig eene andere wending nam, oordeelde Berunio zich in de stad niet meer veilig. Reeds vóór Paschen, 30 Maert, schynt hy zich te hebben weggemaekt met Marcus Perez, voorzitter van het Consistorie, Jacob Hertsens, oud-schepen, jonker Jan van der Noot⁽²⁾ en anderen. Het was hoog tyd, Spelleken, de nieuwe ‘roy roede van Braband’, met zynen collega Hans de Greve buiten bereids bezig zynde met opvangen. Overigens, reeds vóór de bovengemelde beroerten was Berunio aengegeven, als een zeer gevaerlyk persoon; edoch wy vermeenen, dat hy het is, welken de sekretaris Esteban Pratz, in eenen brief van 15 February 1567, aen Antonio Perez aenduidt onder den naem van Vernui, als zynde een der voornaemste ketters van Antwerpen⁽³⁾. M^r Schultz Jacobi, in zyne aenteekeningen op de bekende lyst der verdachten van 1567, erkent hem insgelyks in den Berny of Benny, Spaignol, juif de race, gelyk het op die lyst heet, waer de meeste namen zoo deerlyk gerâbraekt worden.

Fernando Bernuy, zoo als de regte naem zou moeten wezen, naer luid der verkoopakten van S. Walburgis kroft, door M.^r Mertens medegedeeld⁽⁴⁾, schynt na 1567 niet meer gewaegd te hebben, in Antwerpen terug te komen. Het Chronykje spreekt er slechts nog eenmael van, en wel op 21 February 1568. Dezen keer heet hy Ferdinando Bernaio, en vernemen wy, dat hy dien dag met zyne huisvrouw Anna de Coton en vyftig andere persoonen werd ingedaegd, ‘om binnen dry weken te comen tot haren verantwoorde op lyff of (sic) goet tot Brussel⁽⁵⁾.’

Na al deze varianten zou men mogen vragen, of wy ten einde zyn. Nog niet, en wy moeten letten op den akt van 22 December 1562, in welken Fernando Bernuy gekwalificeerd wordt als oud-schepen van Antwerpen, terwyl de stellers den suspectenlyst van 1567 hem voor eenen spaenschen jood uitmaken. Daer dit niet kan samenstaen, moet

(1) Antwerpsch Chronykje 1743. bl. 121-22; îb. 1843. bl. 123. In deze laetste uitgave, welke meer andere varianten oplevert, heet onze koopman Ferdinando Barunio.

(2) ‘Maer nu zeer in den noot,’ rymt spottend het Antw. Chronykje, 1743 bl. 128 en 1843 bl. 130.

(3) Gachard, Correspondance de Philippe II. T. I p. 510.

(4) Zie Vlaemsche School, hier boven bl. 55 en 56.

(5) Antw. Chronykje, 1743 bl. 156-157.; ibid. 1843 bl. 164. In deze laetste uitgave is de kopist zich gelyk gebleven en spelt Barunio.

[p. 111]

men veronderstellen, dat hy het poorterschap had verkregen en aen de joodsche godsdienst, (indien hy er al toe behoorde), had verzaekt. Het feit van zyn schepenschap wordt overigens bevestigd door de Annales Antverpienses: daer staet hy by de Scabini van 1555 als plaetsvervanger van Jan van Schoonhoven, maer, zonderling, nogmaels met eene variante. Mag. Ferdinandus Bernoytte!⁽¹⁾ Was zyn naem dan zoo moeijelyk om te schryven of uit te spreken.

Men zou het ligt vermoeden; want Fernando Bernuy, inderdaed een magtig koopman, staet ook op de lyst der antwerpsche burgers, die in 1553 bydroegen in eene leening het vorige jaer uitgeschreven. Zie hier den post: Ferdinand Bernouille pro se et matre ac sororibus suis. fl. 3000⁽²⁾. Zegge drie duizend guldens, en dit was in dien tyd geen onaerdig sommetje by eene ligting: het evenaerde de bydrage van onzen Lazarus Tucher, die vry wat meer in zyne koffers had dan den Lazarus van het Evangelie.⁽³⁾

Dan, wy komen hier al weêr eene variante te schryven; maer by geluk treft zy eindelyk den nagel op den kop. Het is echter geen versch nieuws. Inderdaed, Paquot, schryvende over de maegschap van doctor Goropius Becanus, zegt, dat hy gehuwd was met Catharina des Cordes, dochter van Jacob des Cordes en van Isabella Bernuy, en maekt daerby de aenmerking, dat de ware naem dezer laetste Bernouille was.⁽⁴⁾

Bernuy was dus buiten twyfel eene door de gemeenzame spraek ingevoerde verkorting van Bernouille, en zelfs zoo algemeen gebruikt, dat men er geen bezwaer in vond, dezelve by eenen wettelyken akt op te nemen, hetgeen zou laten vermoeden, dat Fernando zynen naem ook niet anders teekende.

Hoe het zy, indien Bernouille de oorspronkelyke naem van onzen koopman is geweest, dan moet, na zyn vertrek uit Antwerpen, er nog eene ligte wyziging aen gebragt zyn, (door het veranderen des slot-e in i); alzoo Bernouilli, een naem in de geleerde wereld bekend als dien van twee beroemde wiskundigen: Jacob en Johan Bernouilli, zonen van Nikolaes Bernouilli, beide geboren te Basel, in Zwitserland, omtrent het midden der xvii^e eeuw.⁽⁵⁾

Was nu onze Fernando Bernuy of Bernouille, de grootvader of de oudgrootvader dier twee gebroeders? Hier mangelt het ons aen bescheeden, om te kunnen antwoorden. Het een of ander is echter niet onwaerschynlyk, en wy hebben ergens in een biographisch artikel gelezen, dat de twee geleerden behoorden tot een geslacht, hetwelk in de xvi^e eeuw wegens geloofsvervolging uit Antwerpen naer Zwitserland was geweken. De Bernouilli zouden derhalve rang hebben te nemen nevens die europische celebriteiten, welke, gelyk Michiel de Ruyter en Joost van den Vondel, ten gevolge der rampzalige religie-troebelen, elders dan te Antwerpen eene geboorteplaets vonden.⁽¹⁾

Antwerpen, July 1863.

L.C. Suyvelgheest.

(1) Papebrochius, Annales Antverpienses. II. 408. Vergelyk ook Butkens Trophées de Brabant. II. 570: deze spelt Ferdinand de Bernoille.

(2) Ib. ibid. II. 385. Papebrochius geeft slechts de latynsche vertaling der lyst, op dewelke men ook Gilbert van Schoonbeke voor 500 gls. vindt.

(3) Zie de Nieuwe Geschiedenis van Antwerpen. I. 157.

(4) Paquot. Mémoires littéraires. I. 228-in f^o.

(5) De vermaerdste is Jacob Bernouilli († 1705), die in 1680 eene reis in de Nederlanden ondernam, Braband en Vlaenderen bezocht, en wien men onderscheiden ontdekkingen op het gebied der wis- en natuerkundige wetenschappen verschuldigd is. (Zie Moreri).

(1) Zooverre de uitgave onzer Graf- en Gedenkschriften reikt, is onder dezelve niemand van het geslacht Bernouille te vinden. Men wil echter weten, dat het op de oude doodboeken onzer parochiën gevonden wordt. De tyd heeft ons ontbroken, om de juistheid dezer voorgeving te kunnen bestatigen.