De Vlaamsche School. Jaargang 9

[p. 79]

De nagel en het tien guldenstuk.

Non ignara mali, miseris succurrere disco.
(Met het ongeluk bekend, heb ik geleerd de ellendigen bij-testaan.)
Virgilius. Eneïde. Boek 1. v. 630.

Op eenen prachtigen lentenavond keerde Jan Simons, een wakkere smedersgast, des zaturdags naar Hoboken terug; opgeruimd van geest en borst en den welverdienden loon der week in den zak. De weg dien hy afteleggen had, was redelijk lang; maar echt aangenaam en levendig. De boomen met hun nog kort en ligtgroen loover, hier en daar verguld of verzilverd; de landijen met hunne donzige tapijten, van frisch en pas opgeschoten graan en vlas; de beken die nevens de baan murmelden, met hunne klare golfjes, waarin de naast bij geplante olmen en linden zich spiegelden, gaven aan alles wat het oog ontwaarde, een toeisel van opkomende weelde en sierlijkheid, die het gemoed verheugden. Met genoegen rustte het oog dan ook op die rijke akkers en weiden, waarop groote en schoone koeijen smakelijk graasden of wel nedergeleid, met welzijn de zoete geur der geele sloertjes inademden.

Onze smid het gereedschap op den schouder, het pijpje in den mond, stapte met vlugge schreden voort, terwijl hij behagen had in de ligte tabakwolkjes rond zich te laten krinkelen en den geurigen rook met den blauwen nevel, die van land en wei opsteeg, te zien versmelten.

Bij elke zijner bewegingen hoorde men in zijnen broekzak, een zacht getintel, veroorzaakt door een schitterend Tien Guldenstuk en eenen Nagel, die zich van stond tot stond in dit nauwe verblijf ontmoetende, beurtelings nog al duchtige schokken gaven.

De nagel die het minst verdraagzaam was, kon niet langer de herhaalde aanvallen zijns reisgenoots uitstaan, en hij riep denzelven bitsig toe van optehouden.

‘Uwe woorden zijn wel bitter antwoordde het Geldstukje en ik verdien ze in het geheel niet. Verre van u moedwillig te doen lijden, zou ik liever gerust in mijn hoekje blijven, want voorzeker, ik sta zooveel uit als gij van de slagen die wij ons onwillekeurig toebrengen.’

Het kwaad gemoed des ouden nagels, verzachtte bij het hooren dezer bedaarde woorden, hij liet een diepen zucht en sprak met smart:

‘Wat ben ik toch te beklagen, oud en gebrekkig gelijk ik ben, nutteloos voor anderen en mij zelven tot last!’

De geelblinkende gezel des ouden spijkers bezag hem thans met veel ingenomenheid: ‘Uwe smartelijke woorden treffen mij, zeide het stukje, en ik beklaag u van tot zulken ellendigen staet gekomen te zijn; gewis hebt gij betere dagen gekend en misschien zoudt gij hunne hartgrievende herrinneringen lenigen, met ze in mijn hart uittestorten: ik heb dikwijls hooren zeggen dat het lijden minder grieft, wanneer men het aan een vriend vertrouwen kan; spreek dan en vertel mij uwe lotgevallen eens.’

‘Gij schijnt mij reeds genegen en uw inborst is goed, antwoordde de nagel, welnu zoo mijn eenvoudig verhaal u van eenig belang moge zijn, wil ik gewillig uwe vraag toestaan en u mijne lotgevallen zeggen, alhoewel ik overtuigd ben dat mijn hart er dikwijls zal bij bloeden.

En hij begon zijn verhaal in dezer voege:

‘Het is reeds eenige jaren geleden, dat ik te Bergen in Henegauwen, in eene groote nagelmakerij geboren werd. Ik was regt en netjes geslepen. Mijn schoon rond hoofd en mijn fijne punt, gaven een aangenaam en deftig voorkomen aan geheel mijn wezentje. Ik bevond mij gelukkig in dit groot fabriek, waar ik het daglicht, ten midden mijns gelijken kreeg. Maar ik verbleef er niet lang; eene aanzienlijke opzending moest naar Antwerpen gedaan worden, ik maakte er deel van en welhaast werd ik in de schuiven nedergeschut van eenen ijzerwinkel die het Tafeltjerond heette, in gezelschap eener menigte nagels, allen van denzelfden aard en vorm als ik. Ik verbleef eenen ruimen tijd bij mijnen nieuwen bezitter, dikwijls door de kalanten in hand genomen en rond gekeerd, maar telkens ook van kant gewezen, omdat ik voor de eene te lang, voor de andere te kort, te dik of te smal was.

‘Ik zag wel dat er voor mij, geene bediening te Antwerpen te wachten stond, en op zekeren dag werd ik op nieuw ingepakt en met honderden mijner vrienden naar eenen smid te Hoboken gestuurd. Deze had eenen gast die op een landgoed der nabijheid geroepen zijnde, mij in zijne tesch stak en mij mede nam. Ik juichte die verplaatsing toe, omdat zij mij eene beziging voorspeelde, en ik stak mijn hoofd omhoog, iedermaal dat mijn baas in den zak tastte om eenen nagel te vatten; doch hij bragt den geheelen dag op het kasteel door, met een schoon getal sloten te verplaatsen en overal waar het noodig was nieuwe nagels te slaan, zonder op mij te denken, en, ofwel door onverschilligheid ofwel dat ik tot niets bestemd was, bleef ik vergeten in mijnen hoek alleen zuchten, en de nutteloosheid mijns bestaans betreuren.’

‘Reeds had de smid den laatsten nagel geslaen, toen de bovenmeid van het kasteel, met een lachend wezen en een schitterend oog, in eens de de kamer binnenvloog waar wij op dit oogenblik waren.

Simons, zeide zij, ik ontvang daar oogenblikkelijk het portret mijns broeders, zie hoe gelijkend het is, want gij hebt hem goed gekend, en is hij niet wonder knap, in dien lossen en zwierigen zeemansrok?

En zij toonde hem de bijna daarop trekkende beeldnis eens jongen stuurmans.

Eer gij vertrekt, vroeg zij, zult gij wel de goedheid hebben van eenen nagel in den muur mijner kamer te slaan om dit portret daaraantehangen?

De smid bezag eenigen tijd de beeldnis met voldoening, dan haalde hij mij uit den tesch, nam zijnen hamer en volgde de jonge meid. Ik werd in den wand van een prettig kamertje geslaan, regt over het venster dat van buiten met klimroozen en van binnen met hagelblanke gordijnen behangen was.

In dit lieve verblijf heb ik ettelijke maanden doorgebragt, de kostbaarste mijns levens. Gelukkige en vreedzame dagen, waarom zijt gij zoo haastig hêengevloden!

Elken morgend vóór dat zij haar vertrek verliet, kwam Margaretha, de fliksche bovenmeid, het portret aanstaren en er een zoen opleggen, dewijl zij hetzelve allerlei zoete woorden toefluisterde. Die gelukkige tijd vergeet ik nooit, en hoe graag hadde ik hem langer willen zien duren! Maar een dag, kwam Margaretha, alles van haar kamertje weghalen, het kleine portret werd het eerste afgehangen en met menige andere

[p. 80]

stukjes in het huis haars bruidegoms overgebragt. Ik bleef verlaten en nutteloos op die kamer waar ik zoo gelukkig geweest was.

“Langen tijd nadien, (want de tijd scheen mij toen zoolang) werd de de smid weder op het kasteel geroepen om de oude nagels uit de wanden te trekken, ik was van het getal en hij wierp mij op een schab van den winkel, waar de roest mij aanvatte en mijn reeds gebogen stengel zigtbaar maakte. Dezen morgend zocht Simons eenen spijker, toevalliglijk legde hij de hand op mij en stak mij weder in zijnen zak. Wat mag hij met mij oude, kromme en geroeste nagel toch gaan aanvangen?” En hij staarde angstig het Guldenstuk aan, hetwelk door medelijden getroffen, digter bij hem schoof. De verlateling was door dit blijken van oprechte deelneming in zijnen toestand aangedaan, daar het hem bewees dat zijne tegenslagen, achting voor hem, bij het rijk en glanzig stuk verworven hadden.

Nu gij mijn leven kent, sprak hij, zeg mij thans vriend, of het lot u ook zoo strijdig geweest is.

En het Guldenstuk vong aldus aen: ‘Ik ben te Amsterdam geboren. Pas zag ik het daglicht of ik werd in omloop gezonden. Ik vermeerderde door mijne kleine waarde de ontelbare schatten, die in de bank der Nederlanden gestapeld zijn. Ik verliet dit prachtig gebouw, gedragen met duizend mijner verwanten, op den schouder eens boden. Een ruime tijd rolde ik van hand tot hand, zonder in het bezit van eene te blijven. Zoo landde ik ten laatste in de geldkist van eenen ouden vrek aan.

'S morgends en 's avonds kwam hij in het donkere vertrek waar zijne schatten opgesloten lagen, en na de deur wel gegrendeld en goed rond gekeken te hebben of niemand hem gevolgd had, opende hij de zware ijzeren geldkist en haalde er ons één voor één uit. Daár bragt hij lange uren door, de snoode gierigaard, met zijne oogen te verzaden, met ons te tasten, te wegen, en te doen klinken, tot dat hij als een kind met ons spelende, alle zijne rijkdommen voor zich geschaard had. Dan vouwde hij godvruchtig zijne zwarte en ontvleeschde handen, en bleef ons met hebzuchtige blikken, hijgend en wellustig aanstaren. De ongelukkige putte zijne krachten uit om goud te bezitten, en zijnen angst dat hij er niet genoeg zou vergâren, bragt hem met groote stappen tot dien beduchten stond, waar alles ons ontbreekt, waar alles ons verlaat; behalve de schatten der deugd die het graf overleven, en den mensch Gods rijkdommen in bezit geven.

Van gebrek tot gebrek, in het midden der weelde; van ontbering tot ontbering, in het midden van schatten; van armoede tot armoede en de handen vol goud; stierf den beklagenswaardige zot. Zijne erfgenamen deelden zijne geldstapels, met den ouden vrek lachende, zonder dat er ééne van hen, op de gewillige armoede en de ontelbare ontberingen dacht, die de gierigaard zich opgelegd had, om door zijn leven lang te lijden, veel geluk en genot aan anderen te verschaffen. Zóó verblindt het kwaad degenen die er slaaf van zijn, dat hunne misdrijven ontwetends tot goed strekken, en zóó doet de vrek op aarde toch ook eene weldaad!

Ik bevond mij onder het deel van eenen blijgeestigen en wellevenden kunstschilder, die beter gebruik van zijnen rijkdom maakte, daar hij niet vergeten had dat hij vóor dezen arm en kort van speciën geweest was. Op de weinige dagen die ik bij die brave borst doorbragt, heb ik meer geld zien tellen om ongelukkigen bij te staan dan om renten te koopen. Doch ik verliet dien woon, waar ik oprecht gelukkig was, waar ik voor de eerste maal mijns levens had hooren zingen en van edelmoedigheid spreken; en ik laat u denken of ik bij den maler op mijnen schik was; ik die niets gezien had dan de koude, donkere wanden eener ijzeren geldkist, die niets gehoord had dan het grijnzen van den sleutel in het verroest dubbel slot, en dan de zuchten van den ouden ondeugenden die immer karmde, omdat hij niet genoeg bezat.

Van huis tot huis, van stad tot stad verzonden, viel ik ten laatste in de handen eener oude vrouw, die magerkens leefde, van eene jaarwedde die haer zoon, een brave werkman en vader van een talrijk huisgezien, haar gemaakt had.

De oude vrouw stond zich enkelijk het uiterst noodwendige toe, en nog kon zij te nauwer nood toekomen, en zondags in de kerk in de schaal der armen, haar gewoonlijk oordje leggen. Een winter toch, dat het uitzonderlijk koud was, dacht de oude Elisabeth, haar een warm wollen kleed te koopen, met de tien gulden die zij gekregen had. Reeds verscheidene jaren, had zij zich met dien koop gepaeid, maar de noodige som had haar immer ontbroken. Dit jaar ten minste, door een mirakel van zuinigheid, kon zij de tien gulden wegleggen, om haar een nieuw kleed te bezorgen dat zij zoo bitter noodig had.

Een zekeren dag dan dat het dapper vroos en de zon helder in eenen schralen blauwen hemel blonk, zette Elisabeth zich te been om haar ontwerp uittevoeren. Van vroegen morgend op de baan, stapte zij naar de stad, ondanks de snijdende koû en hare stijve beenen. Hare hand leunde op den schouder harer jonge kleindochter Mietje, die trotsch en prettig genoeg was, om dat zij deel mogt nemen in die zaak van groot belang, zoo wel voor rijke als voor arme vrouwen, de keus en aankoop van een nieuw kleed! Ook was het met moeite dat Mietje haren tred met dien van Grootmoeder kon doen paren. Zoo blijde was het jonge kind, wiens roode kaakjes van den vorst blonken, dat het met zijne witte gewaschte klompjes, veleer nevens de oude huppelde, dan ging.

Zoo naderden zij welhaast een huisje, van een klein hofje omringd en eenige stappen van de baan gelegen. Daar woonde eenen hovenier die even als zijne vrouw zeer bekende en goede vrienden van Elisabeth waren. Nooit ging de oude vrouw naar de stad of zij kwam een weinig bij hen rusten. Zij keerde dan het pad in dat naar de nederige wooning leidde, en haastte zich om hare vrienden te groeten die zij sedert eenige maanden niet gezien had, des te meer daar zij wist dat de vrouw, moeder ging worden of het reeds geworden was. Doch eene diepe stilte heerschte in den omtrek der wooning, hetgeen de oude vrouw ernstig beduchtte, zij aarzelde een stond om de deur te openen, toen eensklaps het geschrei van een kind zich in huis opdeed en zij trad daarop spoedig binnen. Het kind dat pas ontwaakte stak van uit de wieg zijne poeselige armpjes zijne moeder toe; doch deze het hoofd tusschen de handen gezonken, scheen doof voor het geschrei van haar zoontje te zijn.

Hoort gij de kleine niet schreijen Margaretha, (want het was de flinksche bovenmeid die wij hier zoo droevig wedervinden,) vroeg haar de oude Elisabeth, terwijl zij haar met den arm zachtjes tot haar kind riep.

Bij die beweging hief de moeder het hoofd op, staarde dwars hare oude vriendin aan en borst in tranen los.

Het wichtje zweeg maar Margaretha weende langentijd overvloedig tot dat eindelijk Elisabeth's zachte woorden haar een weinig gestild hadden.

Waar is uw man? sprak zij, wat doet hij? Is hij zonder werk?

Eene diepe foltering brak bij die woorden met luid geschrei bij Margaretha los: “Mijn man, weende zij, is dood; na in zijne ziekte alle onze bestaanmiddelen uitgeput te hebben; is hij veertien dagen na de geboorte van ons zoontje gestorven; en nu ben ik alleen, ziek, het harte gebroken en zonder beraad voor den dag van morgen; ik heb heden mijn laatste stuk brood gegeten!..... Ik heb met mijn kind in de armen,

[p. 81]

het gehucht en het dorp afgeloopen, om werk te krijgen, maar te vergeefs, ik heb er geen gevonden.

En de stem der weduwe versmachtte op nieuw onder het snikken. Lang bleef iedereen stilzwijgend in dit vertrek vol rouw en smart, tot dat Elisabeth zachtjes sprak:

Hoop op God, Magaretha, hij zal u niet langer zonder hulp laten; hij moet medelijden met de weduwe en het weesje hebben. Doet nog eene pooging, misschien zult gij ditmaal werk vinden.

Ik ben af en ontmoedigd van aan de deuren te kloppen, sprak de jonge weduwe, en regtstaande terwijl zij hare handen wanhopig ten hemel hief; “Och kom goede God ons ter hulp, smeekte zij, och toef niet langer!”

En zij stortte op haren stoel neder en luisterde slechts naar de vertroostingen harer oude vriendin, die het hart toegenepen bij het zigt van zulk ééne groote ellende, eene ziltige traan afwischte terwijl zij afscheid nam, van die jonge vrouw, die zij zoo gelukkig gekend en thans zoo rampzalig terug gevonden had.

Niet eens kwam het haar in het geheugen, dat ik blinkend tien guldenstuk in den hoek van haren zak verdoken lag en dat ik zoo graag van de handen der oude, in die der jonge moeder wenschte over te gaan.

En reeds was Elisabeth eenige stappen van het huisje af, toen hare kleindochter die tot dan toe stilzwijgend geweest was, eensklaps vroeg:

Maar grootmoeder, gij hebt immers tien gulden in uwen zak?

De oude vrouw sidderde bij deze aanmerking, bleef staan en sprak:

Ja kind, maar het is mij onmogelijk er anders van te beschikken dan dat ik het mij voorgesteld heb; ik kan niet langer een nieuw kleed ontbreken. En de oude vrouw wierp een overzigtigen blik op haar ros kleed dat lang om een ander kreet.

Doch zetteden de beide vrouwen hunnen weg zwijgend voort; alle blijdschap was van het aanzicht der jonge meid verdwenen, en haer tred voorheen zoo vlug, was nu slijpend en traag. Wat de grootmoeder betreft, dan haastte zij zich voort, dan vertraagde zij haren gang, en alles liet in haar eenen ernstigen binnenstrijd ontwaren.

Inderdaad zij streed de arme vrouw tusschen den nood en de weldadigheid, haar geweten zeide haar dat om zienlijk onder de menschen te komen zij een kleed noodig had, en haar hart antwoordde dat zij toch hare jonge vriendin met haar klein wichtje van honger niet mogt laten sterven. En zij herinnerde zich dan de penning der weduwe, die zoo als de Heiland in 't Evangelie zegt, eene arme vrouw gelijk zij, op haren nooddruft had weten te nemen, en dit heilig gedacht overwon hare voorbehouding, en haastig terwijl ik trilde van vreugd mij uit haren zak halende:

Daar sprak zij, tot hare kleindochter, loop de tien gulden aan Margaretha brengen.

En het kind sprong van blijdschap van haar weg en ijlde de baan op.

Alles was doodstil in de kleine wooning, toen de witte klompjes van het kind op den dorpel klonken.

Zie wat grootmoeder u zendt, riep Mietje, toen zij gelukkiger dan eene koningin de kamer binnenstoof, en zij drukte mij in de hand de weduwe, die het kind ten halven verstond, en mij alléén bleef bewonderen, tot dat hare oogen vol tranen schoten en zij met geestdrift uitriep: ‘Dat God de goede Elisabeth en hare kinderen zegene, voor de groote weldaad die zij heden doet! Dan omhelsde zij het meisje, nam haar wichtje uit de wieg; en deed zijne vette armkens rond den hals van de jonge, blozende geluksbode slaan. - Zij ging nog bedankingen uitspreken, toen Mietje reeds verre op de baan bij Grootmoeder geloopen was.

Margaretha nu rijk, daar ik in haar bezit was, ging mij uitwisselen om brood en steenkolen te koopen. Eenige dagen nadien geraakte ik van de schuif van den bakkerswinkel, in de kist van eenen grooten meelfabrikant, die mij, in eenen schoonen toegevouwden stapel naar Elisabeth's zoon zond, die thans meestergast in dit zelfde meelfabriek is. De eerste persoonen die ik in zijn huis ontmoette, waren de oude Grootmoeder en Mietje, die nu bij hem woonen. Eergisteren heeft hij met mij en eenige broertjes eene rekening voor ijzerwerk aan den baas van Simons betaald, en deze heeft mij heden voor zijnen loon der week ontvangen.’

Op dit oogenblik was onzen smedersgast ter plaats gekomen. Hij was een huis binnengetreden waar hij was gaan nederzitten en alle geluid hield in den broekzak op.

Het huisje waar Simons nu gezeten was, is ons reeds bekend, het was dit van Margaretha. Het tienguldenstukje had met het brood dat zij er voor gekocht had, leven, werk en hoop terug gebragt. De smedersgast die de jonge weduwe van jongs af kende, had liefde voor haar voelen kiemen, bij het medelijden dat hare toestand in hem ontwaakt had. Sinds drie weken had hij haar ten huwelijk gevraagd en de zaak was kort bij het afloopen zoo als gij hooren gaat.

‘Zoo dat gij vast besloten hebt Margaretha, dat wij dit huis zullen blijven bewoonen, vroeg hij terwijl hij nevens zijne toekomende vrouw, plaats aan tafel nam.

Wel ja, Simons, antwoordde Margaretha, en waarom zouden wij hier niet blijven woonen? Het huisje is een der best gelegen van het dorp; het hofje waarvan het omringd is, is vruchtbaar en lommerrijk. Ik heb hier, wel is waar veel geleden, maar er bij ondervonden, dat de smert meer dan de vreugd ons aan die plaatsen hecht, waar men bittere stonden doorgebragt heeft. En wat meer is, het is hier dat het tienguldenstukje der oude Elisabeth, mijn kind en mij zelven van hongersnood gered heeft. Laat ons dan hier blijven woonen wij zullen er gelukkig zijn.’

De brave Simons stemde in dien wensch toe; dan nam hij het tienguldenstukje dat hij door eene week zwoegen gewonnen had en sprak:

‘Zie daar een eerste bruidspenning Margaretha, gij zult er een schoon kleedingstuk voor koopen.

Ik dank u, mijn beste, antwoordde de jonge vrouw, maar voor dit alles is reeds gezorgd. Mevrouw van het kasteel, wil dat ik puik hertrouwe en zie wat zij mij reeds gestuurd heeft; en eene kas openende, liet zij hare bruidskleederen zien, die er netjes in geschikt lagen.

Wat dunkt daaru van, ging zij voort, en zijn wij niet goed voorzien? Laat mij dan toe dit stukje te bewaren. Zoo het ons geen schat doet aangroeijen, dan zal het ons toch immer herrinneren wat ik aan een tienguldenstukje verschuldigd ben.

Zoo als dit printje dat ik bij eenen boekverkooper in de stad gekocht heb; zeide Simons, terwijl hij uit den binnenzak van zijnen bovenjas, eene fraeije plaatsneê haalde, die de Aalmoes der weduwe uit het Heilig Schrift verbeeldde.

O, sprak Margaretha, terwijl zij het print met vochtige blikken bewonderde, zie hoe die oude weldoenster dáár, goed op de brave Elisabeth gelijkt. Het is haer glimlach, het zijn hare gebogen leden, hare liefdadige oogen. Oh! hang spoedig dit print ergens, Simons; op

[p. 82]

dat ik het dikwijls moge beschouwen, en het mij geheuge, dat ik elken dag voor Elisabeth te bidden heb.’

En Simons ging van wand tot wand, om eene goede plaats voor het print te kiezen, tot dat hij den ouden nagel nam, hem regt klopte en hem nevens het venster, waar Magaretha gewoonlijk naeide, in den muur vestte en er het plaatje aanhing.

Zoo zijn de nagel en het tienguldenstuk in den zelfden woon aangeland en wij hopen dat zij er voor altijd mogen verblijven.

Hoe onverschillig is voor ons een spijker; hoe raakt een goudstukje ons slechts de handen, en nogthans, hoe zijn de stoffelijke en onbeduidendste wezens, menigwerf aan het innige leven der ziel en des geesten gehecht! Wanneer Franklin om de waarde eener geringe zaak te leeren prijzen, zegde, dat eene speld dagelijks opgeraapt, eene som op het einde van het jaar van acht stuivers uitmaakt, dan had hij gewis de stoffelijke waarde van het ding in zichzelven voor oogen en sprak nog meer de zuinigheid voor. Maar welke zedelijke waarde hebben de onbeduidenste dingen niet in wier midden wij ons leven slijten. Geen steen van ons huis, of hij is getuige geweest van één onzer vreugden, van ééne onzer droefheden!

Hecht dan prijs aan al wat u iets herinnert, aan al wat tegenwoordig aan ééne uwer daadzaken geweest is, en mogen dan, die getuigen, alléén van deugd, liefde en eerlijkheid gewagen!

Antwerpen, den 14^e april 1863.

P. Dranck.