De Vlaamsche School. Jaargang 8

De familie Galle.
(Vervolg en slot, zie bladz. 183 van den 6ⁿ Jaergang.)

Cornelius Galle graveerde insgelyks den titel en verscheidene andere platen van het werk: Romanae et Graciae antiqvitatis Monvmenta e priocis nvmismatibvs ervta, per Hubertvm Goltzivm. Antverpiae 1645. Deze waren echter niet de eenige boeken welke onze vermaerde plaetsnyder met zyne voortbrengselen opluisterde; reeds van in 1601, vinden wy dat hy zich onledig heeft gehouden met zulkdanige uitgaven te versieren.

Inderdaed, het was in gemeld jaer dat men in de beroemde Plantynsche drukkery het werk Veridicus Christianus zag verschynen, waervoor Cornelius, de oude, een honderdtal platen graveerde die de kleederdracht onzer voorouders omtrent dit tydstip doen kennen.

J. David⁽¹⁾, schryver van dit werk, had het oorspronkelyk in de vlaemsche tael opgesteld, en eenigen tyd na zyn handschriftaen Jan Moretus afgeleverd te hebben, hetzelve merkelyk vermeerderd en verbeterd; hy had aen Moretus voorgesteld zyn Christelycken Waerseggher met platen op te luisteren, maer deze drukker wilde zulke groote onkosten niet ondernemen, dan op voorwaerde dat J. David zyn werk in het latyn zoude vertalen en de platen voor laetsgenoemde uitgave eerst zouden dienen. Schryver stemde hierin toe en de vlaemsche oorspronkelyke uitgave verscheen maer het volgende jaer onder den titel van: Christelycken Waerseggher de principaelste stucken van 't christen Geloof ende Leven int cort begrypende met een Rolle van Deugtsaemheydt daerop dienende, ende een schildwacht teghen de valsche waersegghers, tooveraers, enz. Antw. in de Plantyn. druck. by Jan Moerentorf 1602 in 4^o.⁽²⁾

Eene tweede latynsche uitgave verscheen in 1606 insgelyks uit de drukkery van Moretus en met dezelfde platen voorzien. Nog merkt de heer Renouard te regt aen, dat dit boek het rykste is diergene opgeluisterd met godvruchtige zinnebeeldige gravuren, welke men in het begin der XVII^e eeuw uit de antwerpsche drukkeryen zag te voorschyn komen.

Daerna graveerde Galle I nog de platen voor verscheidene andere werken, waervan de byzonderste de volgende zyn:

1 Vita D. Thomae Aquinatis O. Othonis Vaenii ingenio et manu delineata. Antverp. sumptibus Oth. Voenii 1610, in-fol.

Slechts eenige platen zyn in dit werk van Cornelius gegraveerd. Cornelius Boel, Egbert Van Paenderen en Guilielmus Swanenburg etsten de overigen.⁽³⁾

2^o Les merveilles de l'amour divin par le S^r Delaserre, historiographe de France, enrichie des figures. Brusselles, Ch. Franç. Vivier, in-4^o.

(1) J. David te Kortryk in 1545 geboren, stierf te Antwerpen den 9 augusty 1613. Hy was nog de schryver van de volgende werken welke wy hier alleenlyk aenhalen omdat hunne platen door Th. Galle gegraveerd zyn: 1^o Occasio arrepta neglecta huius commoda: illius in commoda auctore.... Antv. Ex off. Plantin. ap. J. Moretum 1605. in-4^o met 12 platen. 2^o Duodecim specula, Deum aliquando videre desideranti concinnata. Antv. ap. J. Moretum 1610. in-8^o. David's Veredicus Christianus is by brief van 30 octobre 1600 aen Z.H.P. Simonis, bisschop van Gent, opgedragen. Ziet Paquot, t. VII p. 424.

(2) Ziet Bibliothèque des écrivains de la C^ie de Jésus, par A. et A. De Backer, Liège 1835, 1^e série, p. 562.

(3) Zie Catalogus Hulthemanus, II, bl. 55 en Visschers, Iets over Jacob Jonghelinck, enz. bl. 38.

[p. 220]

Zes platen, allen van Cornelius, zyn in dit boekdeel te vinden.

3^o De Symbolis heroicis libri IX Auctore Silvestro Petra Sanctate Societate Jesu Antverpiae, ex officina Plantiniana Balthasaris Moreti, 1634, in 4^o, pp. 480. Twee honderdnegentig zinnebeeldige figuren, (titel daerin begrepen), half blad op koper gegraveerd, versieren dit boekdeel. De titel is naer Rubens.⁽¹⁾

4^o Viridarium Marianum, variis Rosariorum, Exercitiorum Exemplarumque plantationibus peremaenum, in gratiam et usum cultorum Deiparoe Virginis Mariae concinnatum. Ant. Gasp. Bellerus, in 1615; het zelfde by H. Aertssens, in 1626, in-12^o en in 1636 in-8^o. Dit werk wordt om zyne gravuren zeer gezocht. Vincentius Hensberch was er de schryver van.⁽²⁾

Intusschen had Cornelius Galle zyn werkhuis voor de jongheid geopend, doch hy schynt nooit vele leerlingen gehad te hebben. De Liggere gewaegt slechts van de volgende:

In het jaer 1613, Gaspard Baten, in 1616, Cornelius van Thienen en, volgens den heer P. Génard, in 1645, Adrianus Millaert en, in 1648, Melchior De Bie⁽³⁾.

Of deze twee laetste leerlingen waerlyk de eerste kunstbegrippen der plaetsnykunde van Cornelius I ontvangen hebben, is zeer twyfelachtig, uit reden dat sommige schryvers hebben aengeteekend dat onze meester in 1641 overleden is. Doch daer men het nopens den dag zyns overlydens niet eens en is en men in den Liggere diensaengaende niets aengeteekend vindt, kan dit zeer goed mogelyk zyn, alhoewel men Adrianus Millaert en Melchior De Bie ook voor de leerlingen zyns zoons, zoude kunnen aennemen. De leemte welke er bestaet tusschen de jaren 1616 en 1648, alvorens Galle I weder een leerling in zyn werkhuis ontving, schynt te groot en doet ons zulks denken.

Cornelius Galle, de oude, welke tot Brussel in den echt was getreden met Maria Vander Moten, liet eenen zoon na, insgelyks Cornelius geheeten, en welke in 1615 in St-Jacobs kerk ter vunte gehouden werd. Hy beoefende het vak van zynen vader en zullen van hem in § VI gewagen.

Cornelius De Bie, in zyn Gvlden Cabinet van de edele vry schilderconst enz., heeft aen Cornelius Galle, den oude, het volgende lofdicht toegewyd:

Men acht op dese Aerdt gheen wereldsche juweelen

Soo seer als Konstenaers, Paletten en Penseelen,

Graef-yser, pen en kol', om al hun vremde kracht

Die door een konstich handt van elck wordt voort ghebracht.

Daer Gall' een proef van is door de ghesneden belden
Die sijnen weerden naem de wereldt door vermelden,

Om dat men daer in siet sulck een besielden gheest.

Als in Papierre-Konst is oyt te sien gheweest,

Voor wiens vroom ghemoedt al menich gheest moet buyghen
Soo als de wercken van syn handt ghenoch ghetuyghen,

Te sien de wereldt door by Kenders van de Kunst

Wat dienter meer gheseyt, de Kunst en soeckt gheen gunst.

Vervolgens gewaegt Ch. Le Blanc in zyn merkwaerdige Manuel de l'amateur d'Estampes, van verscheidene platen waervan de byzonderste zyn, als volgt:

(1) Petra-Sancta of nog Pietra Santa, geboren te Rome in 1590, aldaer overleden in 1647. Hy was priester der S.J. en schryver van verscheidene werken. Men houdt Petra Sancta ook voor den uitvinder van de vernuftige wyze om met punten en liniën, de kleuren der wapens in de gravuren duidelyk te maken. Zie A. et A. De Backer, Bibliothèque des écrivains de la C^ie de Jésus, Liège, 1853. T.I. p. 562.

(2) Vincentius Hensberch, dominikaner van het klooster van Antwerpen, was geboortig van Jodoigne en stierf te Antwerpen den 4^den July 1634. Zie Paquot, T. II, p. 159 et Catal. Hulth. I, p. 164.

(3) P. Génard: Les grandes familles artistiques de la ville d'Anvers in de Revue d'Histoire et d'Archéologie, T. I, p. 199.

Nieuw Testament:

1. O.-L.-V. boodschap, naer P.-P. Rubens. In-fol. langwp; 2. O.-L.-V. in aenbidding, naer Guido Reni. In-fol.; 3. De aenkondiging aen de herders, naer Jac. da Ponte. In-fol.; 4. De aenbidding der dry koningen, naer Fed. Zuccaro.; 5. O.-L.-V. in eene nis, aen welke verscheidene Engelen bloemen en fruitkransen hechten, naer P.-P. Rubens gr. in.-fol.; 6. O.-L.-V. in eenen stoel gezeten, het kindeken Jesus aen hare borst drukkende. In-fol.; 7. Eene H. Familie, waer de H. Maria aen het kindeken Jesus vleeschsop aenbiedt; op den grond de H. Joseph krieken plukkende in kl.-for. in de hg., naer Gio.-Bati. Paggi; 8. De goede arme aen de deur van den slechten ryken naer Jacb. da Ponte In-fol. brd.; 9. De penning van Cesar naer Tiz. Vecelli, kl. infol. 10. De Hemelvaert van Maria. Gr. in-fol. naer P.-P. Rubens. 11. De kruisdraging van Christus. Gr. in-fol. en onderteekend: Antonius van Dyck pinxit - Antverpiae - Cornelius Galle Sculpsit; 12. De graflegging van J. Ch., achtkantig stuk, kl. in-4^o; 13. De H. Maria in eene glorie, het kindeken Jesus aenschouwende, welke zy in de armen van S^t-Franciscus overgegeven heeft; op het voorplan links, ziet men een gezeten monik, de dood bepeinzende, naer Franc. Vanni, kl. in. d. hg.; 14. De H. Maria in eene glorie met sterren gekroond, wordt gezegend door den Almagtige, kl. in hg., naer Ventura Salimbeni; 15. De H. Maria in de wolken een scepter dragende; zy wordt gekroond door het kindeken Jesus, op eenen aerdbol zittende, naer Franc. Vanni, kl. in d. hg.;

Portretten van heiligen.

16. Afbeedsel van den H. Carolus van Borromaeus, cardinael, ter zyde gezien in een achthoekig boordsel, In-fol.; 17. Sanctvs Hyacinthvs, naer Anth. Sallaerts; In-fol.; 18. De H. Jeronimus in de wildernis, naer Agust. Caracci. kl. in hg.; 19. De H. Carolus knielend gezien, naer Ann. Carraci; in-fol.; 20. De H. Petrus wandelende op de waters, naer Girol Muziano, in kl. for.; 21. Het doopsel van den H. Priscus, naer Lod. Cardi; 22. De H. Sebastianus aen eenen boom gebonden, naer Palma Giovane; kl. in fol.; 23. Beata Agnes de monte Politiano, naer Ant. Sallaerts, Gr. in.-fol.; 24. De H. Antonius in een landschap gr. in-4^o.

Mythologie.

25. Mercurius en Jupiter by Philomon en Baucis, naer Jan van Hoeck. In-fol i.d.b. - 26. Venus en de liefde naer Gio.-Batt. Paggi

[p. 221]

- 27. Procneus het hoofd van zynen zoon aen zyne vrouw toonende, na dat zy van het lyk des jongelings genut had, naer P.-P. Rubens, kl. in. d. brd.

Geschiedenis.

28. Seneca rechtstaende, en byna stervend, in het bad, naer P.-P. Rubens, In-fol. c.d.h.

Portretten.

29. Isabella van Arenberg in eenen wagen voortgetrokken. Gr. in-fol. langw. naer Karel Wautier. - 30. Johannes Falckenbourgus I.C. Belga, naer N. van Norst, in fol. - 31. Portret van Abraham Ortelius in rond medaljon. - 32. Seneca ter zyde gezien, de oogen hemelwaerts geslagen in bust naer het antiek. - 33. Joannes Wiggers Diestensis S. Theol. doctor en prof. regius Lovanii...., naer H. de Smet in-fol. - 34. Het portret van Artus Wolfaert, historieschilder, naer A. Van Dyck.

Zeden en gewoonten.

35. De verfvryfster, naer P.-P. Rubens.

Landschappen.

36. De herfst en de winter, twee landschappen met figuren naer P.-P. Rubens. Gr. in-fol. obl. - 37. Een landschap met de kinderen welke den propheet verwytingen toebrengen naer denzelfde. Gr. in-fol. obl.

By Nagler vindt men nog de volgende portretten vermeld, allen door Galle, den oude, gegraveerd:

1. Dat van Philippus Rubens, in-4^o. - 2. van Jan van Havre, naer P.-P. Rubens. - 3. van Karel I, koning van Engeland, naer Van Horst (?) in gr. 4^o. - 4. van Henrietta, zyne vrouw, naer denzelfde. - 5. van Fernandus III, D.G. Imperator, naer A. van Dyck, in-fol. - 6. en van Leopold, aertshertog van Oostenryck, naer A. Van de Velde, in-fol.⁽¹⁾

(1) ‘Dit is eene schryffout want, - zegt C. Kramm in zyn merkwaerdig boek: De levens en werken der Hollandsche vlaamsche schilders enz., - zoo als het daar staat, zou het een anachronismus wezen, dewijl geen aartshertog van Oostenrijk van dien naam bekend is, die door A. van de Velden, geboren 1639, overleden 1672, kan zijn geschilderd, en evenmin door onzen Galle, die in 1570 (1576) is geboren, kan zijn gegraveerd. De geheele zaak zal hierop moeten neêrkomen en wel het aanneemlijkst zijn, dat men leze, A. van der Vinne, en alsdan zou één der twee bischoppen van Straatsburg die Leopold, aartshertogen uit het huis van Habsburg, heetten, door het genoemde portret kunnen worden voorgesteld, en Leopold die koning van Hongarye werd in 1655 en keizer in 1658, kan het dus ook niet als aartshertog wezen.’

§ VI.

Cornelius Galle II, bygenaemd de jongere, zoon van voorgaenden meester, werd tot Antwerpen geboren, en aldaer in St-Jacobskerk, op 23 february 1615, ter vunte gehouden; zyn peter was Lambert Clouf, en zyn meter Johanna Clouf.⁽²⁾

Het was zyn vader welke hem de eerste onderrichtingen in de graveerkunde gaf.

Groot in getal zyn de platen van zyne hand, welke allen, hoewel er eenige van deze ‘met een groote losheid van hand zyn vervaardigd, echter niet zonder verdiensten zyn.’ Het minst gelukkig, zegt Immerzeel verder, slaagde hy in geschiedkundige voorstellingen, waarvan de omtrekken dikwijls gebrekkig zyn, omdat hy zich niet verstond op het teekenen van het menschenbeeld.’ Men mag nogtans de beoordeeling van Immeerzeel wel als wat te streng aenschouwen, want Cornelius' plaet, Jesus-Christus aen de kolom gebonden voorstellende en onderteekend: Abr. a Diepenbeke delin. C. Galle iunior fec. Mont. van den Enden exc. Antverpiae cum privilegiis, heeft vry wat meer verdiensten. Aen deze plaet heeft hy eene gemeenschappelyke dagschaduw weten te geven, en zyn graveerstael is aengenaem en zuiver.

Nog veel schooner zyn de portretten bestemd voor het werk gedeeltelyk in 1649 te Antwerpen verschenen en tot Rotterdam in 1697, by Pieter van der Staart onder den volgenden titel uitgegeven: Pronkbeelden der Vorsten en Vredehandelaars, dat is: Verbeeldingen van alle de Personnaadjes die het roemruchtige Muntersche en Osnabrugsche Vredeverbond hebben gesloten en uitgevoerd, enz. En waerlyk voor wat de portretten aengaet overtrof onze Cornelius de jongere, zynen vader, en teregt mogen de afbeeldsels van het bovengemelde werk, waeronder byzonderlyk uitmunten die van Godaert van Reede, Adrianus Clantà Stedum en van Octavius Picolomini de Aragona, in een bloemrand en verdere zinnebeelden, voorgesteld, nevens de voortbrengselen van andere groote plaetsnyders zyner eeuw, welke insgelyk aen gemeld werk hunne hand leenden, als daer zyn Petrus de Jode, Paulus Pontius, T. Matham, enz., pronken⁽¹⁾.

Cornelius Galle II hield zich het meest onledig met het graveren van gewrochten onzer groote meesters als: P.-P. Rubens; Ant. Van Dyck; David Teniers; Er. Quellinus; Gasp. de Crayer; Abraham Van Diepenbeek; Jan Van Acken; Nicl. Vander Horst; Joan Stradanus; Ant. Vanden Heuvele; Karel Wautier; A. Van Hulle; Jacob Stella; Lod. Cardi enz. Charles Le Blanc, in zyn merkwaerdige Manuel de l'amateur d'Estampes, doet ons van Cornelius Galle den jongere, niet minder dan zeven-en-zeventig stuks kennen, allen ten uitvoer gebracht naer bovengemelde meesters en waeronder wy, als de voornaemste zynde, de volgende overschryven:

(2) P. Génard, Les grandes familles artistiques etc.

(1) C. Kramm. Levens en werken der hollandsche en vlaamsche kunstenaren. Art. Galle.

Samenstellingen uit het nieuw Testament.

1. De aenkondiging aen de herders, naer D. Teniers, den oude. - 2. Salvator mundi, naer P.-P. Rubens; - 3. De H. Maria, H. Elisabeth, het Kind Jesus en de H. Joannes in een landschap, naer Jac. Stella; - 4. De vlucht naer Egypte, naer P.-P. Rubens; - 5. Jesus-Christus by de Pharisëen

[p. 222]

aen tafel zittende, naer Lod. Cardi; - 6. De krooning van Christus, naer Er. Quellinus; - 7. Ecce Homo, naer Rubens met titel en opdracht, onderteekend: Corn. Galle sculp. Joan. Gallaeus excudit; 8. De Zaligmaker aen het kruis, naer J. Vanden Hoeck; 9. De Afdoening van het Kruis, naer Abraham Van Diepenbeek; 10. Jesus-Christus in het graf gelegd, naer P.-P. Rubens; 11. Jesus-Christus dood op de kniën van de H. Maegd liggende; de H. Magdalena kust zyne handen, naer P.-P. Rubens, met titel: Vocate me Maria est, ondert. Corn. Galle, sculp. et exc.; - 12. De Verryzenis van Christus, naer Gasp. de Crayer.

Heiligen.

13. St-Antonius van Padoua vóor de H. Maegd geknield zittende; - 14. De H. Franciscus-Xaverius een zieken genezende; - 15. St-Marten de helft van zynen mantel aen een arme gevende; 16. De marteling van de H. Agatha, naer Ant. Van Dyck. kl. in hg.

Heilige Onderwerpen.

17. De Engel bewaerder, naer P.-P. Rubens. Kl. in hg. - 18. Eene allegorische samenstelling op het H. Sacrament des Autaers, naer Eras. Quellinus. Gr. in hg. - 19. Een knielende krygsman een zweerd van de H. Maegd Maria ontvangende. kl. in hg.

Schoone Kunsten.
Allegorie.

20. Het Gerecht op de wolken dryvende, naer Er. Quellinus. kl. in hg. - 21. Symbolische samenstelling: eene vrouw, weegschalen en een overvloedshoorn houdende; in de hoogte, verscheidene Engelen welke de kenteekens van de kerkelyke waerdigheid dragen, naer Nic. Van der Horst. kl. in hg.

Geschiedenis.

22. Een staetsjonker aen Philippus, koning van Macedoniën, herinnerende: Denkt dat gy een mensch zyt, naer Nic. Van der Horst. kl. in hg. - 23. Alexander, die Diogenes op eene begraefplaets vindt, naer Nic. Van der Horst. Kl. in Hg. - 24. Keizer Adrianus, zyne eigene uitvaert vierende, naer Nic. Van der Horst. kl. in hg.

Portretten.

25. Portret van de keizerin Maria, vrouw van Ferdinandus III, naer Ant. Van Dyck. - 26. Portret van Petrvs Colins, aet. anno. LXXX. in-4^o. - 27. Portret van Joannes Deckher, met vier regelen in versen in Latyn, naer Nic. Van der Horst. kl. in hg. - 28. Portret van Otto Gericke, naer A. Van Hulle. In-folio. in hg. - 29. Portret van Jan van Havre, naer P.-P. Rubens, in-4^o. - 30. Portret van Leonardus Lessius, naer denzelfde. - 31. Portret van Justus Lipsius... Lipsiadae, velum est timantis, Imago... In-folio. - 32. Portret Asper van Marselaer, naer Ant. Van. Dyck. - 33. Portret van Dominvs Engelbertvs Taie, Eqves, baro Wemmelivs en lid van de Brabandsche Staten, naer Ant. Van Dyck. In-folio. Onderteekend: Joannes Meyssens, excudit Antverpiae. - 34. Portret van Jan Meyssens, plaetsnyder en koopman in platen, naer Ant. Van Dyck. - 35. Portret van Balthasar Moretvs, Antverpiensis typographvs..., naer Er. Quellinus. In-folio. - 36. Portret van den hertog van Olivarès, naar P.-P. Rubens. - 37. Portret van Ottavio Piccolomini, naer A. Van Hulle, onderteekend: 1649. In-folio in hg. - 38. Portret van Philippus Rubens, broeder van P.-P. Rubens in bust op een voetstuk, naer P.-P. Rubens, in-4^o. - 39. Portret van Lamoraldus Clavdivs Franciscvs de la Tour, Comes de Tassis, naer Nic. van der Horst in-fol. - 40. Portret van Paus Urbanus VIII, naer P.-P. Rubens.

Grafsteden.

41. Gedenkteeken opgericht ter nagedachtenis van Balthazar-Karel zoon van Philippus III van Spanje, naer P.P. Rubens:

Vervolgens gewaegt de Heer C. Kramm nog van de volgende portretten als zynde van het graveerstift van Cornelius Galle den jongere: Portret van Ferdinand III keizer van Oostenryk en van zyne gemalin Maria, in 4^o, naer Ant. Van Dyck. - Van Petrus Colins in kl. ovael. - En van Jodocus Kress de Kressenstein raadsheer te Neurenberg.

Cornelius was ook de uitgever van een printenwerk in tien stuks, voorstellende het Leven van den H. Joannes Baptista. Hy graveerde ook de platen voor het werk: Le Breviaire des courtisans et le Reveille Matin des Dames par le sieur De la Serre.... Bruxelles, F. Viviers 1653. in-12^o.

Intusschen had onze plaetsnyder verscheidene leerlingen gehad, allen in den Liggere van St-Lucas gilde in de volgende jaren opgeschreven.

In 1663 Guilliaumus Evermans.

In .... Geeraerd Edelinck⁽¹⁾.

In 1669 bekleedde hy de plaets van kerkmeester in de kerk van den H. Georgius te Antwerpen.

Ook schynt onze plaetsnyder met Cornelius De Bie in goede vriendenbetrekking te hebben gestaen, daer hy door dezen liefhebber, in zyn Gulden Cabinet, op de volgende wyze werd herdacht:

Hoe gheestich heeft den Soon op d'aenbeldt vanden raedt

Des vaders, sijn verstandt ghesmeedt, om t'achterhalen

De wetenschap die in het plaedtsnijden bestaedt

Waer op men heden-daeghs oock sijnen roem siet praelen:

De rechte weer gae van zijn Vaders kloecken aerdt

(1) Archieven der Akademie. Deze en andere byzonderheden over de Galle's zyn my door den heer Ph. Rombauts medegedeeld.

[p. 223]

 

Ghelijckheyt in den gheest, manier en soete seden

 

Die worden van den Soon oock op de plaedt ghebaert

 

En van sijn rappe handt naer 't leven soo ghesneden

 

Dat niet als 't leven selfs aen zijne Konst ghelijckt

 

Wat canmen meerder lof van jemandts werck beschrijven

 

Want t' ghen' dat over al ghenoch in printen blijckt

 

En mach by onse Faem oock niet vergheten blijven.

Cornelius Galle was, op 23 december 1641, in St-Jacobs kerk, met Françoise Nys in den echt getreden.

Zy overleed op 16 october 1678; Cornelius overleefde haer twee dagen. Beide werden in de St-Joris kerk onder eenen zerk met het volgende opschrift begraven:

Monumentum
Cornelii Gallaei
et
Franciscae Nys
conjugum
suorumque
obiit ille 18
illa vero 16 octobris 1678.
R.I.P.

Uit hun huwelyk waren de volgende kinderen voortgesproten:

1^o Cornelius Galle III, gedoopt den 12 November 1642. Hy werd plaetsnyder en wy zullen van hem in § VI gewagen.

2^o Balthazar Galle, gedoopt in O.-L.-V. kerk zuid kwartier, den 13 april 1644. Peter: Balthasar Moretus; meter, Susanna Goetheyns.

3^o Maria Francisca Galle gedoopt den 7 july 1645. Peter: Karel Collaert, plaetsnyder; meter Maria Vander Moten vrouw van Cornelius Galle I.

4^o Jan Franciscus Galle gedoopt den 20 october 1648. Peter: Jan Meyssens schilder; meter: Marie Vander Moten.

5^o Maria Francisca Galle, gedoopt den 26 juny 1650; peter: Theodoor Van Merlen in naem van Franciscus Bolognino; meter Susanna Vander Cruyce.

6^o Maria Anna Galle, gedoopt den 23 Meert 1652; Peter: Jan Galle; meter: Catharina Flocquet.

7^o Philippus Jacobus Galle, gedoopt den 10 meert 1654; peter: Petrus van Ginderdeuren, meter: Maria Wiggers⁽¹⁾.

(1) P. Génard, op. cit. De heer Génard maekt ons opmerkzaem dat Cornelius Galle II en zyne vrouw naer allen schyn, even als Jacob Jordaens en zyne dochter, van de zweetende ziekte, die alsdan te Antwerpen woedde, overleden zyn.

§ VII.
Cornelius Galle III.

Cornelius Galle III, zoon van Cornelius II en Francisca Nys, zag te Antwerpen het licht en werd aldaer in O.-L.-V. (K.-Z.) kerk op 12 november 1642 gedoopt. Zyn peter was Cornelius Galle, de oudere; zyne meter Anna De Boes (?)

Hy werd plaetsnyder en ontving buiten twyfel het eerste onderricht in zyn vak van zynen vader, alhoewel men hem nog geen enkel gewrocht van zyne hand heeft toegekend. Maer de rede hiervan laet zich lichtelyk gevoelen, wanneer men in aenmerking neemt dat zyne voorouders nooit anders hunne gewrochten dan C. Galle sc. onderteekenden. Dit was waerschynlyk ook zyn stelsel, 't welk oorzaek is der moeijelykheid van de werken dier familie afzonderlyk te erkennen. De werken van Cornelius III zullen aldus onder die zyner ouders, gerekend zyn. In 1664 werd hy in de Liggere van St-Lucas Gilde als meesterszoon opgeschreven, doch ontving, volgens dit register, geene leerlingen in zyn werkhuis.

Cornelius III trad op 1 july 1670, in O.-L.-V. kerk (N.-K.), in den echt met Margaretha Muytincx, dochter van Nicolaes en Elisabeth Borrekens. Hunne beide vaders waren getuigen van dit huwelyk, uit welk verscheidene kinderen voortsproten allen in de oude St-Joriskerk gedoopt, als volgt:

1^o Cornelius IV gedoopt den 13 juny 1672, peter: Cornelius II, meter: Elisabeth Borrekens. - 2^o Nicolaes gedoopt den 7 augusty 1673, peter: Nicolaes Muytincx, meter: Franciska Nys, vrouw van Cornelius II. - 3^o Cornelius Siger, gedoopt den 14 july 1675, peter: Siger van Hontsum, pastoor van Hemixem en apostelyke protonotarius⁽¹⁾; meter: Elisabeth Borrekens in name van Anna Borrekens. - 4^o Cornelius Philips, gedoopt den 31 december 1676, peter: Cornelius II, meter: Elisabeth Borrekens.

(1) De heer P. Génard, wien wy deze byzonderheden ontleenen, heeft zich waerschynelyk vergist met Siger Van Hontsum pastoor van Hemixem enz. een beschermer der schoone kunsten te noemen, alsook met te zeggen dat zyn portret door Anthoon Van Dyck geschilderd werd. Wel is waer dat de wereldberoemde portretschilder een Siger van Hontsum afbeeldde doch deze laetste was reeds op 19 January 1643 overleden. Hy was geboortig van Antwerpen, studeerde de godsgeleerdheid en bekwam omtrent 1619, den graed van licenciaet in het zelfde vak. Later werd hy kanonik en groot penitencier in O.-L.-V. kerk van Antwerpen in welke bediening hy overleed. Hy schreef ter oorzaeke van een geschil ontstaen over Ste-Begga als stichtster der Beggynen het volgende werk: Declaratio veridica quód Begginae nomen, institutum et originem habeant à S: Beggâ Brabantiae Ducissâ: ac brevis simul Refutatio Historicae Disputationis, quam pridem hac de re vulgavit R.D. Petrus Coens, S.T.L. etc. Canonicus Cathedralis Ecclesiae Antverpiensis. Submittebat censurae ac proesidio illust. Dom. D. Jacobi Boonen Mechliniensis Archiepiscopi, necnon Reverendissimorum aliorum ejusdem metropolis Episcoporum R.D. Zegerus van Hontsum... Antv., Hieron. Verdussen, 1612. - Kl. in-12^o, pp. 51 ongenummerd. Onder 's schryvers meergemelde portret, door A. Lommelin gegraveerd, leest men: Zegerus van Hontsum S.T.L. Cathedralis Poenitentiarius et Canonicus Ecclesiae Antverpiensis. Ant. Van Dyck pinxit. - Adr. Lommelin sculp. G. Hendricx excudit. (Graf- en Gedenkschriften der provintie Antwerpen, d. I, bl 555. - Paquot, VIII, bl. 51.)
Siger van Hontsum, peter van Cornelius III, overleed op 2 october 1678, in den ouderdom van 74 jaren, en werd te Hemixem, in St-Nicolaes kerk, onder eenen zerk versierd met zyn blazoen begraven. (Zie Grafschriften der provincie Antwerpen, gemeente Hemixem, bl. 78.)

[p. 224]

Nalezingen.

I.

Behalven deze plaetsnyders, hebben wy nog andere kunstenaren met name Galle aengetroffen, van wier werken en daden wy weinig of beter niets gevonden hebben.

De oudste van allen is zekere Ghodin Galle, welken wy vermeld vinden in eene lyst van meesters die nu ter tyd vry zyn in tambacht van den scilderen binnen Ghendt en eerst van den persoene die vry waren voor den kersavont int jaer XIII^e XXXIX en doen Heinric als deken wart. Hy beoefende het vak van schilder.

Verders heeft de heer P. Génard⁽¹⁾ nog de volgende Galle's in den Liggere der St-Lukasgilde van Antwerpen aengeteekend gevonden onder de volgende jaren:

1637.	Hubertus Galle, schilder, leerling van den weinig bekenden meester Abraham Sack.
1645.	Jerominus Galle, schilder, ten jare 1645 als vrymeester opgeschreven.
1673.	Jerominus Galle, schilder, in 1673 in den Liggere als leerling van Erasmus Quellin opgeschreven.
1689.	Jerominus Galle, meesterszoon; welk vak hy beoefende is in den Liggere niet gemeld.
1690.	Jerominus Galle, schilder, leerling van Gaspard Petrus Verbruggen in 1690.
1710.	Antonius Galle, beeldhouwer, vrymeester in 1710.
1714.	Ambrosius Galle, beeldhouwer, in 1714 als vrymeester in de St-Lukasgilde van Antwerpen ontvangen. De heer P. Génard zegt dat hy in het gasthuis van Ste-Elisabeth den 27 january 1755 overleden is. In de registers van het gasthuis leest men nog van hem: ‘Ambrosius Gallé. - Hic fuit schulptor valde famosus.’^(2)

(1) Les grandes familles artistiques d'Anvers in de Revue d'histoire et d'archéologie de Belgique. E. Devroye, 1859, T. I, p. 194-201.

(2) P. Génard, l.c.

II.

In de levensbeschryving van Philippus Galle⁽³⁾ gewaegden wy van 's mans letterkundige gewrochten, onder anderen ook van zyn: Cort verhael van de gedincweerdigste saeken in de XVII provintien van de Nederlanden enz.

Deze - onvolledige - titel schreven wy af volgens het Catalogus Hultheminus doch door de uitgave der Annales Plantiniennes⁽⁴⁾ der heeren De Backer en Ruelens zyn wy thans in staet den titel van dit zeldzaem werkje in zyn geheel mede te deelen.

De vlaemsche uitgave groot in-8^o, welke men even als de latynsche en fransche teksten, inter rariores rarissima kan noemen, voert voor titel:

Een Cort
verhael van de
gedincweerdichste saken
die in de xvii provintien van
de Nederlanden van daghe tot da
ghe geschiet zyn, sedert den iare ons
Heeren MDLXVI totten iare MDLXXIX
T'Antwerpen
by Christoffel Plantyn
voor Phlips Galle
MDLXXIX

in-8^o, 29 gecyferde bladzyden, en opgedragen aen: den edelen Heere Mynheere Jan van Bourgoigne Ridder heere van Froymont ende Han op de Sambre, Raet van State.

In die opdracht, leest men de beweegreden van Philips Galle, welke hem aenleiding heeft gegeven tot het schryven van dit chronykje. Deze opdracht, welke niet van belangrykheid ontbloot is, zullen wy in haer geheel hier neêrschryven⁽¹⁾.

Myn heere, soo ick dese voorleden dage̅ de seventhien provincien van de Nederlanden in dese goede ende oprechte caerte t' samen gebrocht hadde, de welcke ick syn Hoogheyt gepresenteert hebbe, om hem te toonen de rechte ghelegentheyt van syn gouvernement, ende mits dat daer by gheuoecht is tot voorderinghe van de naecommers, inde Latinsche⁽²⁾ tale, een cort verhael van de notabelste saken, die van daghe tot daghe daer gheschiet zyn sedert 't beginsel vande tegenwoordighe troublen, so en heeft dit werck soo haest niet wt ghegheuen gheweest of ick en hebbe met eene seere versocht gheweest om 't selue oock in Fransoys ende Nederduyts te stellen: Dwelcke ick seer gheerne ghedaen hebbe om de ghemeynte eere ende dienst te doene. Maer zynde nu deur eenen rechten yuer tot 't ghemeyne profyt hier toe ghedreuen, gelyck ick oock niet en hope eenighe schande te behalen van mynen arbeyt ende goede affectie soo hebbe ick ghedacht inder vueghen als het Latynsche heeft wt ghegheuen gheweest onder de bewaringhe ende sauuegarde van synder hoocheyt, dese translatie oock wt te gheuen onder d'authoriteit ende voorderinghe van uwe S^rie, wel voorsiede̅, by al dien hy eenichsins achtens weerdich is, dat ick die gheen heere en soude connen toe eyghenen dien sy beter soude voeghen dan uwe S^rie. Want ghelyck ghy altyts gheleerde lieden bemint ende ghevoordert hebt, ende alle de gene die den vaderlande goet herte draghen, aerbeydende om de ghemeyne voorderinghe ende welvaert, soo is oock wel reden als men eenighe

(3) Zie Vlaemsche School, VI^e j. bl. 35.

(4) A. De Backer en K. Ruelens: Annales de l'imprimerie plantinienne, p. 208 N.^o 33.

(1) Deze kopy is volgens het exemplaer thans op de koninklyke bibliotheek te Brussel berustende (Fonds van Hulthem). De heer Ruelens ontvange mynen dank voor de welwillenheid welke hy gehad heeft my het afschrift te bezorgen.

(2) Van deze Latynsche uitgave is by onze weet, geen enkel exemplaer meer voorhanden. Zoo als wy reeds vroeger gezegd hebben,^(*) herdrukte Sigismundus Feyerabendy dit werk niet onder titel van Annales sive historiae etc., maer nam hy het zelve in deze verzameling (T. II. p. 179) op, onder den titel van Philippi Gallaei Brevis rervm in Belgio ab anno M.DLXVI usque adannvm LXIX gestorvm Designatio, alwaer het 4 bladz. in fol. beslaet.

(*) Vlaemsche School, VIe jaer, bladz. 35.

[p. 225]

sake int licht geeft (ghelyck nu gheschiet) dat ghy met de selue gheeert zyt, ende uwe S^rie soude toe toegeschict worden, niet alleene als een van ons ouersten ende principale Heeren van den Raet van State, dewelcke de ghemeyne saken ter herten genomen hebbede, altyts bewesen hebt dat ghy met een suyuer conscientie ende vry van alle passien, giericheyt ofte ambitie, daer in gheprocedeert hebt, maer die claerlick bekent zyt om een natuerlick beschermheere ende onderstant van goede ende eerlicke persoonen, ende een toevlucht ende troost van aerme ende benaude menschen. Ende om dat sulcke deuchden weerdich zyn dat mense openbare ende in t' licht brenge, soo sal uwe S^rie te vreden zyn, dat ick tot desen effecte haer presentere ende eyghen make dese mynen cleynen aerbeyt met de presentatie van mynen seer ootmoedighen ende seer onderdanigen dienst: Godt almachtig biddende dat hy tot uwe deuchden alle gheluck en de voorspoet voeghe. Wt Antwerpen desen eersten dach van den iare 1579.

Uwen seer ootmoedighen ende seer ondanighen dienaer.

Philips Galle.

Zoo als men ziet, werd dit chronykje door Philips geschreven om tot uitlegging te dienen eener landkaert der XVII provintiën door hem in plaet gebragt en uitgegeven; dit blykt ook uit het Privilegie van Mathias dd. 5 january 1579, alwaer men leest, dat het aen Ph. Galle geoorloofd is de kaert der XVII provintiën der Nederlanden te drucken of laten drucken met aenmerkingen der ‘gedencweerdichste saken die in dezelve Nederlanden van daghe tot daghe geschiet syn’ sedert het jaer 1566 tot 1579.⁽¹⁾

Het was, zoo als wy hier voren in eene aenteekening zegden, oorspronkelyk in delatynsche tael uitgegeven, doch op verzoek van vele zyner vrienden dooronzen plaetsnyder in de vlaemsche en fransche tael overgebragt. Deze fransche uitgave had voor titel Sommaire annotation des choses les plus mémorables advenues de jour a autre ès XVII provinces du Pais-Bas, dès l'an LXVI jusques au premier jour de l'an LXXIX. A Anvers de l'imprimerie de Christoffel Plantyn pour Fhilippe Galle MDLXXIX in 8^o bl. 25 ongec.

Niet min lezenswaerdig is nog de narede welke men in de fransche en vlaemsche uitgave aentreft.

Zy dient waerlyk tot een vervolg aen de opdragt.

‘Soo hebhe ick v wel willen aduerteren, zegt Philips Galle, ende ten eersten versekeren, dattet ghene dat ick u voer ooghen legghe, meest getrocken is wt autentike memorien, ende originale stucken die Doctor Roy in handen gegheuen zyn om te beschryven de generale Historie vande Nederlanden, de welcke hy onder handen heeft, waer inne dat d'oorsaeken, oorspronghen ende geschiedenisse van de saken, ende opēbare acten van een yeghelick uitlanghe sullen verhaelt staen. De welcke verwachtende en heeft noch te propooste noch nut voor syn werk ghevonden gheweest daer af breeder in de locht te bringen dan t' ghene dat ghy hier siet waerinne dat hy my heeft gherieft tot tghemeyne proffyt.’

Het spyt ons dat er ons niets van doctor Roy en zyne Historie van de Nederlanden bekent is.

Gewagen wy hier thans ook van 's kunstenaers dichtkundige werkzaemheid.

Te Antwerpen, zegt de heer C.-P. Serrure, - aen wien wy deze nieuwe byzonderheid ontleenen, - maekten de schilders, beeldhouwers, plaetsnyders, zoo wel deel van de Kamers van Rhetorika als de eigenlyke letterkundigen of dichters. Geen wonder dus dat Philips Galle, even als Gerard de Jode, Erasmus Quellin en anderen, ook soms de letterkunde beoefenden⁽¹⁾.

P. Heyns - een ghespraecksaem man, van goede gheleertheydt, ende een Constich Poete in de Fransoysche ende in zyn Duytsche spraecke, ghelyck aen zyne uitgegeven wercken blyct⁽²⁾, was de boezemvriend van Philips Galle.

De eerste, als letterkundige, de andere als plaetsnyder: beide stonden zy altoos tot elkanders diensten.

Aldus vereenigd, bezorgden zy in 1577 aen hunne vlaemsche landgenooten eene kleinere uitgave van het Theatrum Orbis terrarum van Abraham Ortelius onder titel van: Spieghel der werelt, ghestelt in ryme door M. Peeter Heyns: Waer inne letterlyck ende figuerlyck de gheleghentheyt, natuere ende aert aller landen claerlyck afghebeeldt ende beschreuen wordt: Niet min dienstelyck voor alle wandelaers, dan het heerlyck Theatrum Abrahami Ortelij den Studenten t' huys nut ende noodich is. T' Antwerpen, Ghedruckt by Christoffel Plantyn, hooft-drucker der Conincklycke M^teyt voor Philips Galle M.D.L.XXVII. in-8^o bevattende dry en zeventig landkaerten en eene zinnebeeldige in koper gesneden plaet, getiteld Specvlvm Mundi, alle door Galle gegraveerd.

In dit werk vindt men Philips' proeven der dichtkund e. Het is een 50 regelvers door onze plaetsnyder onderteekend en door C.-P. Serrure in het Vaderlandsch Museum gedeeltelyk medegedeelt⁽³⁾.

Dit is het eenige bekende dichtstuk van Philips Galle. De tweede uitgave van den Spieghel der werelt verscheen in 1583 van nieuws ouersien, ghebetert, ende vermeerdert met veel schoon Caerten, onder anderen ook Met een cort verhael van t' ghene dat binnen de regeringhe vanden D. Hertoghe van Anjou hier te lande geschiedt is. - Antwerpen Christoffel Plantyn voor Philips Galle 1583. - Ook eene uitgave in 1596.

P. Heyns, de schryver van dit Cort verhael, richtte hetzelve als Bericht totten wandelaers en gewaegde in daarin ook van den verydelden aanslag van Anjou op Antwerpen. Alhoewel dit verhael by den heer C.-P. Serrure, in zyn Vaderlandsch Museum, gansch te vinden is, denken wy onze lezers aengenaem te zyn hier dit gedeelte neêrteschry-

(1) De Backer et Ruelens. l.c.

(1) Vaderlandsch Museum, d. III, bl. 300 en volgende.

(2) Guicciardyn. Beschryv. v. Antwp. Mechelen enz. Antwp. 1854. in-8^o bl. 137-138.

(3) Deel III, bl. 300-301. - Een t' samen-sprekinghe tusschen Philippe Galle ende M. Peeter Heyns.

[p. 226]

ven 't welk handelt over Anjou's mislukte pooging om Antwerpen met geweld te overwinnen.

‘Als wy nu, zegt P. Heyns, in de stadt waren comen (2 Apr. 83), soo quam ons recht int ghemoete onsen sonderlinghen vriendt ende compere den seer vermaerden coper-snyder Philippus Galle, die ons hertelijck willecome heetende ende vriendelijck beschoncken hebbende int langhe ghingh vertellen (ghelijck hy dat meesterlijck wel can) allen des hertoghen handel gheduerende ons aff wesen, ende onder al hoe dat met zijne Hoocheyts comste schier niet met allen tot des landts voordeel uyt gherecht en was, dan dat wy de stadt van Aelst (23 april 82), ende van Eyndhoven (8 jan. 83) verouert ēn Lochum ontset hadden (23 sept. 82), dat hy den staten altijt goede hope gegeuen ende wt ghestelt hadde, op de comste van zijn grandes troupes, die t' gemeyn volck door het langh beyden noemde de groote trompen. De welcke ghecomen, ende inde Buijtenijen gheleghert zijnde, zijne Hoocheyt niet anders en hadde ghedaen dan met ketsen, steken ende bancketteren den bequamen tijdt verwacht om dese Stadt, die vrywillich zyne was, zyne onvrije slave te makene: ghelijck hy dat oock met verscheyden ander steden al op eenen dach voor ghenomen hadde, hoe wel het hem niet gheluckt en was dan met Duynkercken (dec. 82), Dixmuyen (17 jan. 83) Denremonde, ende Vilvoorden (14 dec. 82). Welcken tijt, soot scheen, hem veel te langhe soude ghebeydt bebben, indien men het jaer, door des Paus raedt niet en hadde thien daghen vercort: S^a op Sint Anthonis dach, seyde hy syn crijchs-heyr in Borgerhout te willen gaen monsteren, ende hadde syne Excell. (die Godt nu hier ten derden male (17 jan. 83) voor ongheluc behoede) seer gheirne mede ghehadt, dan zoo dit ongheleghen was, soo reedt syne Hoocheyt ten voorseyden eynde (soo elck meynde) opten noene met synen adel, die seer groot was, wel te peerde, vrolijck ende al lachende, elcken seer feestelijck toe neygende ter Kipdorp-poorten uyte. Daer hy niet soo haest wt en was, de brugghe en werdt terstont (als den gheveinsden hinckaert de loze ghegheuen hadde) aen alle canten beset, de borgherlijcke wacht (t' sijnder eeren metten blooten hoofde staende) doot gheslagen, ende de vesten aen weer syden inne genomen. Daer ick, seyde de voornoemde Galle ende den constigen schilder Gillis Quingnet (als daer t' samen ghecomen zijnde om de Fransche monsteringhe te gaen zien) in grooten ghevaer onzes leuens waren. Voorts zondt zyne Hoocheyt alle zijne soldaten, die hy ghezeydt hadde ten willen monsteren, ter poorte inne: Dese quamen met grooten ghedruyssche al roepende: tuë, tuë, Ville gaignée: Viue la Messe, ende desgelycx brandende, moordende ende roovende, als daer zy ontrent conden, om ons soo hatelijck te verschudden ende te vernieten, als hy ons eerst vriendelijc met schoone woorden (Fouet & Discutit) getroetelt ende onderhouden hadde. Maer de ghetrouwe Godt die de zijne een rechte sake hebbende, en̅ op hem betrouwende, nemmermeer en verlaet, gaff den borgeren (des hem eeuwigen lof zy) soodanighen herte ende moet dat sy eer lange met een handt vol volcx, op de vlucht gheslaghen ende weder ter poorten uyt ghekipt werden: ja malcanderen soo ouerliepen, dat hunne lichamen, soo doode als levende, de poorte toeschansten inder manieren dat de gene dier voorts wt wilden, moesten ter vesten aff springhen, oft om ghenade roepende hun gheuangen gheuen. Daer na d'ouerwinninge soo ghenadelijck ende bescheydentlijck mede ghehandelt werdt, dat de ghene die onder de dooden lagen ende noch eenich leven hadden op gheheuen ende te meesteren gheleydt werden. Dier doot bleven, soo eel als oneel, waren wel 1500, waer van den meestendeel begrauen was int op comen van de monster-veste, streckende na den Huyuetters-toren: welke plaetse, soo hy ons dit al wandelende vertrock, hy ons oock metten vingher wees. De borgheren die hun leuen vromelijck voor hun vaderlant hadden ghelaten, waren omtrent lxxx in ghetale; waer onder was den cloecken colonnel Adriaen Vierendeel, den gheoeffenden Renaut Michaut ende den stouten Baltazar Tas. Alle welcker borgeren weduwen ende weesen, met seker lijfrenten op dese stadt tot een teecken van danckbaerheyt, rijckelijck vereerd ende beschoncken syn, op dat de ouerghebleuene, tselue ghedenckende hun des te vromer souden draghen, dwelck een sake is die voorwaer wel te louen staet. Voorts leyde ons onsen voorseyden Compere, over al daer zedert dien dach nieuw ketenen, veerdige draeyboomen, stercke balien, ende sekere schoven ghemaeckt waren: Alsoo dat wy beuonden dat de Stadt nv niet alleene dick van wallen ende diep van breede grachten was, beset met dichte staketsels, teghen den buytenvijandt, ende wel beplant met cierlijck gheboomte tot verlustinghe der borgherijen, maer oock wel versekert teghen alle laghen, listen ende muyterijen die den inwendighen vijandt soude moghen te weghe brengen⁽¹⁾.

Komen wy thans terug tot den Spieghel der werelt welke P. Heyns in 1579 in het franch had overgebracht. Van deze uitgave hebben wy den titel reeds in den vorigen jaergang neêrgeschreven alsook het privilegie aen deze verleend.

In 1588, herdrukte P. Galle dit werk met eene ligtelyke verandering in den titel: Epitome dv theatre du monde d'Abraham Ortelivs: Auquel se represente, tant par figures que characteres, la vraye situation, nature, et proprieté de la terre vniuerselle. Reveue, corrigé et augmenté de plusieurs Cartes pour la troisième fois Anvers. Ch. Plantyn pour Ph. Galle 1588.

Heyns naem komt in deze uitgave nergens voor, en het was Philips Galle alleen welke ditmael het woord tot de lezers richtte: Esperant que si l'edition premiere - eindigt hy met te zeggen - vous a esté agreable; ceste seconde vous le sera encore plus. Heyns was toen met der woon in Haarlem gevestigd, waer hy, even als te Antwerpen, eene school openende onder den naem van Lauwerboom en zyne spreuk: wel hem die godt betrout behoudde⁽²⁾.

J.J.P. Vanden Bemden.

(1) C.-P. Serrure. Vaderlandsch Museum, D. III, bladz. 383-385.

(2) Ibidem, III D, bladz. 322.

(*) Vlaemsche School, VIe jaer, bladz. 35.