De Vlaamsche School. Jaargang 8

[p. 90]

Heil en wraek.
(1541-1542.)
(Vervolg; zie bl. 82 dezes jaerg.)

Non mors sollicite finis amoris erit

II.

Het was in den morgend van den vierden van Wynmaend des jaers 1541. De dag was somber, de lucht als met een vale en gryze vloers omhangen, en de najaerswind snerpte met buitengewoone ruwheid. Nauw was het acht ure of er was eene zeldzame beweging in de stad. Er bleef geene enkele straet meer over welke niet met volk was opgepropt; en wanneer al de klokken der kerken in eens begonnen te stormen en hare rampverkondigende toonen over Antwerpen lieten weêrgalmen, ô dan was alles te been! van alle kanten liep jong en oud in tallooze verwarde scharen, waeronder men nu en dan het akelig en met verbazing en angst uitgesproken geroep ‘brand! brand!’ hoorde opstygen, naer de Groote Markt. - Daer vertoonde zich aen de aenschouwers een schrikkelyk schouwspel! byna geheel de Maldereistraet stond ten prooi der vlammen. Al wat maer eenigzins in staet was hulp toe te brengen om den brand te blusschen, was aen het werk. De gilden stelden al hunne krachten in, om de goede orde tusschen de steeds aendringende menigte te houden, wyl een aenzienlyk getal burgeren, met wonderbaren moed en onvermoeijelyken iever, in weêrwil van het steeds aengroeijend gevaer, de kronkelende vlammen trotseerden. Onder die menigvuldige dapperen, hunne krachten inspannende om het vuer te keer te gaen, bewonderde men byzonderlyk den edelen heer Van Blanklaer, welke, aen ieder bevelen uitdeelende, niettemin zich vertoonde op alle punten der gebouwen waer de brand het hevigste was. In weêrwil van dit alles, waren voor dit oogenblik alle hulpmiddelen vruchteloos, aengezien de wind meer en meer het vuer aenstak en den brand deed toenemen. Nog wonderen van moed werden er aen den dag gelegd, wyl men de hoop koesterde van toch misschien zich tegen den middag van de vlammen meester te maken, wanneer er op eens eene schielyke beweging onder de scharen ontstond; aller oogen rigtten zich naer één punt en het werk werd gestaekt. De kloekmoedige heer Van Blanklaer lag op een donsen rustbed, bleek en krachteloos uitgestrekt, en het bloed vloeide in overvloed langs alle kanten van zyn hoofd.

Welligt zal men peinzen, dat een zware balk, in zynen val, het hoofd van dien edelen minnaer des menschdoms had mislukt te verpletteren? Zulks ook dachten al de ooggetuigen van dit schriktooneel. Doch geheel anders was het er mede gelegen. Die wonden waren hem, wyl hy als een held tegen de vlammen worstelde, toegebragt door een man, welken hem met eenen zwaren balk den schedel had poogen te verbryzelen. En niemand was ooggetuige geweest van dien verraderlyken aenval! niemand kende den aerdsschelm, den dader van dit wraekroepende feit; want hy had, zoo laf als boos, zyn heil in eene schielyke en geheime vlugt gezocht. Wel had de edele gewonde hem erkend; doch meer eenen doode dan eenen levende gelykende, was het hem onmogelyk zynen vyand bekend te maken. De menigte dus kende de oorzaek van zyn lyden niet, en zeker was het dat indien zy dezelve geweten had, zy om wraek, schielyke wraek zou geroepen en den misdadigen overal opgespoord hebben. Intusschen bleef er niets over dan den gewonde ter hulp te snellen, hem eene traen van medelyden op te offeren, alle poogingen aen te wenden om hem tot het leven terug te roepen en hem naer zyne wooning te vervoeren.

Op die weinige oogenblikken, welke er noodig geweest waren, om dit droevig vertoog gade te slaen, en gedurende dewelke de menigte haren arbeid had vertraegd, was de brand schrikkelyk aengegroeid en had reeds verscheidene naestgelegen huizen aengetast.

Men ging dan met nieuwen moed aen het werk en slechts om één uer des namiddags mogt men het genoegen smaken den arbeid bekroond te zien, en de vlammen meester te worden. - Van de geheele Maldereistraet bleven er slechts dertig huizen over.

Moeijelyk zou het zyn te beschryven wat hartschokkend, zieltreffend, en medelydenswaerdig tooneel er plaets greep, wanneer de edele Van Blanklaer, met wonden overladen, in de prachtige benedenzael zyner adelyke wooning, op de Meir gelegen, gebragt was.

Nauwelyks was zyn eenige zoon Karel toegevlogen; nauwelyks had deze in den stervende zynen beminden vader erkend, of een akelige gil weêrgalmde door de zael en de jongeling lag als een doode onbewust en roerloos op het lichaem zyns vaders. Een talryke vriendenkring staerde medelydend en wyl tranen op hunne wangen biggelden, op het uitgestrekte paer; en slechts na twee uren, gelukte het den dienstboden hunnen jongen meester tot het bewustzyn terug te brengen.

Wanneer deze tot zich zelven gekomen was, begon hy gedurende eenige stonden met onbeweegbaren blik zynen lydenden vader aen te staren, en dan in eens, met nedergebogen hoofde en de armen over elkander gekruist het wyde vertrek te doorwandelen, zonder acht te slaen op de aenwezige persoonen, en van tyd tot tyd mompelende ‘doemnis! doemnis!...’

Eindelyk stapte hy uit de zael, greep eenen dolk en zich in zynen mantel gewikkeld hebbende, verliet hy zyne wooning, als ware de gedachte by hem opgerezen dat een laffe vyand die wonden aen zynen vader had toegebragt en als wilde hy den moordenaer gaen opsporen en zich wreken.

III.

Vyf dagen na de laetste gebeurtenis, zat de jeugdige Karel aen de bedsponde zyns lydenden vaders, met het hoofd in de hand, in diepe gepeinzen verzonken. Eene bleeke tint had zich over zyne schoone gelaetstrekken verspreid en merkelyk scheen hy vermagerd te wezen. Het mangelde hem aen moed; doch kon hy noch moed hebben na de harde slagen welke het lot hem had toegebragt? Was hy dan niet meêdoogloos afgerukt van den engel zyner gedachten; van haer, die hem zoo dikwyls des nachts in zyne liefdedroomen, als eene zalige hemelinge, had voor den geest gezweefd; van haer die zyn hart bezat en van wier liefde hy verzekerd was? Ging de dood hem zynen vader niet ontrukken?

Toen de jongeling uit zyne mymering ontwaekte, zag hy dat zyn kranke vader de oogen op hem hield gevestigd en met nauwkeurigheid al de hygingen zyner borst gadesloeg; hy greep alsdan deszelfs hand, drukte ze teder aen zynen boezem en zei:

- ‘Hoe is het met uwe pynen, vader? zyn zy een weinig verminderd?’

- ‘Ach neen, dierbare zoon,’ - sprak de zieke, - ‘inte-

[p. 91]

gendeel, myne smarten vermeerderen elk oogenblik en ik voel dat u ik weldra zal moeten verlaten!...’

- ‘Vader, wat zegt gy!’ - riep Karel in droefheid uit, wyl zyn hoofd op zyne borst zeeg. Die woorden waren tot in zyne ziel gedrongen.

Inderdaed, de gryzaerd leed geweldig; de oogen stonden hem brandend en styl in het hoofd; aen zyne vermagerde handen en uitgeholde verbleekte wangen, zou men gezegd hebben, dat eene langdurige ziekte hem had doen kwynen, en nogtans, dit alles was het werk van eenige dagen. Ook, wanneer men de stuiptrekkingen zyner handen, zyns aengezigts, in een woord van al zyne ledematen gadesloeg, kon men gissen dat niet alleen pynen, maer ook verontwaerdiging zyne kloeke borst verteerden.

Na eenige oogenblikken stilzwygen hernam de kranke:

- ‘Ja, myn zoon, die woorden schynen u wonder toe niet waer?... zy treffen u als een donderslag; doch het is zoo. Welhaest zult gy geenen gryzen vader meer hebben, die u zal kunnen troosten, want ik zal niet meer zyn. - Doch ween niet: de Almagt zal u behoeden en u zegenen. Vooraleer ik sterve, moet ik echter van u eenen laetsten dienst vergen; gy moet mynen laetsten wil ten uitvoer brengen.

- ô Spreek, Vader! spreek slechts, wat wilt gy?... Al wat gy my opleggen zult, zal ik volbrengen; ik zweer het by de ziel myner afgestorvene moeder!’

‘Dank, myn zoon!’ - viel de lydende in - luister nu: ‘Denk niet, dat de wonden welke my aen myne sponde kluisteren en my ten grave slepen, niet doodelyk zyn; ik gevoel maer al te wel mynen toestand. Misschien hebt gy dikwerf gewenscht te weten wie my die wonden heeft toegebragt, en tot hiertoe heb ik u niets geopenbaerd, omdat ik de hoop koesterde van zelf my eenmael te kunnen wreken; doch thans dat ik voel dat myne krachten my begeven en de dood my reeds toewenkt, nu denk ik, vry u myn geheim te mogen mededeelen, vermits gy alleen bekwaem zyt mynen dood te wreken.’

- ‘Vader!’ - riep Karel uit - ‘ô Ga voort - spreek toch; laet my niet langer in de onwetenheid,’ - en wyl hy dit zegde, gevoelde hy de felste stuiptrekkingen en een wraekvolle grimlach vertoonde zich op zyn gelaet.

- Welnu, myn zoon’ - vervolgde de heer Van Blanklaer - wanneer gy slechts een zes-jarig knaepje zynde, lief en schuldedoos als een lam aen den schoot uwer tedere moeder darteldet en huppeldet, deed hier een Edelman, als vriend, zyne intrede. Onder den schyn, onder het mom der vriendschap, lag echter de vervaerlykste vyand verscholen. Ik kende de valscheid zyns karakters niet; want zoo lang hy in myne wooning heeft verkeerd, heeft hy geveinsd; en toch myn geest kon niet begrypen dat er zulke lage zielen bestaen. ô Wanneer ik peins aen die vervlogen rampvolle dagen, dan ryzen myne hairen nog te bergen en de tranen vertoonen zich glinsterend aen myne oogleden. Het was hem niet genoeg, de ondankbare! ô beste Karel, myne vriendschap te bezitten en als een broeder aenzien te worden, hy moest de lafaerd! myne echtkoets bezoedelen en mynen naem van Belg met smaed beladen!...

- ‘Vader! vader, wat zegt gy? uwe echtkoets bezoedeld en u gehoond! en gy hebt u niet gewroken; gy hebt uwen dolk niet in zyn borst geploft! - riep de jongeling als ontzind uit.

- ô Ja, myn zoon, - viel de grysaerd in - ik heb my willen wreken; doch de lafaerd heeft het land verlaten en heeft my alleen aen myne folteringen overgelaten. Begrypt gy nu, Karel, hoe akelig toen myn toestand was en met wat vertoornden en tevens medelydenden blik ik uwe lieve moeder moest aenzien? De hemel had over haer beschikt; weldra daelde zy al kwynende en haren mislag betreurende in het graf. Op haer doodbed schonk ik haer vergiffenis, steeds de hoop koesterende van toch eens myn aerdsvyand aen te treffen. Korts daerna, wilde het toeval dat ik hem ontmoette op het oogenblik, dat ik Sint-Jacobskerk wilde verlaten om my naer myne wooning te begeven. ô Karel, er ontstond alsdan een zoo hevige stryd in mynen boezem, dat ik my zelven niet gevoelde en van woede en razerny op den grond stampte. Ik meende mynen dolk in zyn hart te ploffen, hem stuiptrekkend aen myne voeten te doen rollen; doch ik huiverde Godes tempel met bloed eens anderen Judas te bezoedelen, en alsof myne hand tegengehouden werd, bleef ik werkeloos staen, wyl myn vyand my met verachtenden blik aenstaerde. Onnoodig is het u te zeggen wat ik leed, hoe medelydenswaerdig myn toestand was. Doch gelyk de tyd aen al het ondermaensche een einde stelt, zoo verminderden ook allengs myne droefheid en myne folteringen en daer ik slechts mynen troost zocht in uwe opvoeding, werd myn hart weêr zacht en stil als weleer. Dagelyks had ik den Schepper opdat hy myne levensdagen zoude verlengen, uit liefde tot u; want vreugdevol zag ik het oogenblik te gemoet, waerop gy zoudt gelukkig zyn, en ik, getroost, in stille vrede het oog voor het licht zou sluiten. Doch...’

Hier stierven de woorden op de lippen des lydenden; eene diepe zucht verliet ratelend zynen gorgel; twee tranen rolden biggelend over zyne vermagerde wangen en zyne handen beefden alsof eene hevige koorts hem aentastte.

Hy dacht op dit oogenblik aen de toekomst zyns zoons en die gedachte folterde hem zoodanig, dat het hem onmogelyk was verder zyn geheim bekend te maken. Nog een half uer lag hy afgemat en sprakeloos, en toen hy een weinig van zyne ontsteltenis was teruggekomen, ging hy voort:

- ‘Ik mogt u niet gelukkig zien, myn zoon; God heeft er anders over beschikt: want hy, die myn huiselyk welzyn had gestoord, moest myne laetste stonden ook vergiftigen en my den doodslag geven.’

De jongeling zat als verpletterd; weldra echter liep het bloed hem naer het hoofd; zyn boezem blaekte van het vuer der wraek. Een oogenblik scheen hem nu te lang om den wil zyns vaders te volbrengen, en in gramschap riep hy uit:

- ‘En wie is die ontaerde schelm, vader? zyn naem!... ô myn dolk zal tot in het merg zyner beenderen dringen!... Ik zweer het u!...’

- ‘Die valschaerd, is de Spaensche edelman Martino de Gasparoly...’

- ‘God!’ - gilde de jongeling, en alsof de bliksem hem had getroffen, zeeg hy plotselings uit zynen leuningstoel ten gronde. Die woorden hadden hem om zoo te zeggen het bewustzyn ontnomen. Aendoenlyk was het om zien, hoe de brave grysaerd gestaêg het weenend oog op zynen zoon gevestigd had en met wat tedere vaderliefde hy hem aenzag! ô had hy zelf zyn kind ter hulp kunnen snellen, wat zalige vertroosting, wat hemelsche vreugde zou hy niet hebben gesmaekt!

Eilaes! dit was den ouderling niet vergund; hy moest daer werkeloos en uitgestrekt liggen en zyne dienstboden zynen zoon zien hulp toedienen.

Een kwaert uers daerna begon de brave jongeling het verstand terug te krygen, en naermate hy tot zichzelven kwam, rolden de woorden: ‘Gasparoly.... Moorden.... Maria.... Dood!....’ met stille zuchten gemengd, bevend van zyne lippen.

Wanneer hy geheel bekomen was, vroeg hem de kranke wat hem toch

[p. 92]

dusdanig had kunnen treffen, en of de naem van Gasparoly hem eerbied of schrik inboezemde.

‘ô Vader!’ - was des jongelings antwoord - ‘spreek toch dien naem niet meer uit: hy doet my yzen; ô spaer my die smart, want de dood zelve zou my zoo bitter niet vallen!’

- ‘En waerom, Karel, doet die naem u yzen? - vroeg de kranke, wyl hy eenen onderzoekenden blik op zynen zoon wierp.

- Om dat ik zyne dochter bemin, vader, en dat zonder haer te bezitten, het leven my onmogelyk is.’ - snikte de jongeling, wyl zyn hoofd op zyne borst zeeg.

- ‘Hemel! welk geheim!’ - riep de ongelukkige vader vol ontroering uit, en doodsbleek werden zyne wangen. Na eene korte poos vervolgde hy zuchtend: ‘Drymael ongelukkige zoon! Gy bemint de dochter myns valschen vriends, myns moorders! Ach! is dit dan het geluk dat ik u steeds toewenschte?... Hadde ik u eerder mynen vyand doen kennen, welligt zoudt gy zyne dochter gehaet hebben, in plaets van ze te beminnen en zulke smarten zouden myne laetste levensstonden niet hebben komen verbitteren. Eilaes! nu is het myne schuld; nu is het te laet...’

Hier zweeg hy eene poos. Verschillende gepeinzen schenen in zynen schedel te woelen. Na eenige oogenblikken greep hy minzaem de hand zyns zoons, en hervatte op zoetaerdigen en smeekenden toon:

- ‘Zeg, myn zoon, kunt gy die liefde niet uit uwe gedachten bannen? ô Ware dit mogelyk dan zoudt gy nog gelukkig kunnen zyn, en ik zou getroost sterven!’

- ‘Vader, wat zegt gy! Maria vergeten! Een engel als zy is... Neen nooit!... veeleer zou ik alles kunnen verlaten!... veeleer stierf ik op het oogenblik!...’

- ‘Maer denkt zy nog wel aen u, Karel; bemint zy u wel met al de vurigheid eener reine ziel? en zyt gy verzekerd dat gy met haer zoudt gelukkig zyn?’

- ‘Vader, moet gy dit vragen! ô zy bemint my zoo teêr! zy ademt voor my alléén! Ach! hoe smartelyk zou onze verwydering haer vallen!... en wanneer ik denk, dat ik u moet wreken, dat ik den vader myner geliefde moet dooden, ô God! dan ontzinkt my de moed, dan schynt het leven my eenen last!... neen! dit kan ik niet... want dit is mynen dolk in haren boezem jagen!’

- ‘Ongelukkige zoon!’ - zuchtte de lydende andermael en na eenige stonden hernam hy:

- ‘Luister, myn kind: uw ongeluk grieft myn vaderhart, en zwaer weegt op hetzelve de eed, welken ik u heb afgeëischt. Ik wil my voor uw welzyn opofferen en u van dien eed ontlasten, onder deze voorwaerde: Indien Martino de Gasparoly weigert zyne dochter tot gade te geven, dan slechts zult gy den my aengedanen hoon wreken: maer zoo hy u zyne dochter schenkt: ô wees dan gelukkig! de echt schenke u het heilzaemste genot; de hemel bekroone denzelven en zegene u beiden! bemin dan steeds uwe Maria als eene teedere gade en acht haren vader als of het de uwe ware... doch, wyd dan ook eene traen toe aen de nagedachtenis van hem die u boven alles lief had en zich voor uw welzyn opofferde!...’

- ‘Vader,’ - kreet de jongeling - ‘ô dank! heb dank, voor zooveel liefde en goedertierenheid! ô Mogt gy nog uwen zoon gelukkig zien! mogt de Alvoorzienigheid uwe dagen verlengen! ô hoe lieflyk zou my alsdan de toekomst toelachen!...’

- ‘Getroost u, myn zoon’ - vervoorderde de ontroerde Jacob - ‘Reeds wenkt de engel des doods my minzaem toe, om tot het lang verbeidde vaderland optestygen. Ik heb den alsemkelk tot op den bodem geledigd en sterf gerust. Voor u, volbreng immer uwe pligten, acht uwe tydgenoten en verdedig het Vaderland, wanneer het uwen arm vraegt, dan zal uwe pelgrimsbaen met de altoos geurige bloemen des heils bestrooid zyn.’

Nu zweeg de lydende; de gloeijende kussen zyns zoons brandden op zyne hitte en vermagerde wangen. ô Wat heilzame stonden zyn het niet voor eenen stervenden vader den liefdekus zyns kinds op zyne bevende lippen te ontvangen.

Lang bleven vader en zoon aen elkanders borst gedrukt; lang nog mengden zich hunne ademen, tot dat eindelyk de weldoende en verkwikkende slaep des grysaerds afgematten geest kwam koesteren.

Tegen den avond werd hy door eene hevige koorts aengerand, welke zonder twyfel voortsproot uit de felle schokken die zyn vaderhart had onderstaen. Van dag tot dag nam zyne ziekte toe, en eindelyk, na twee dagen zinneloos op zyne bedsponde gelegen te hebben, zoodat het hem niet meer gegeven was zynen zoon te omhelzen en hem het jongst vaerwel toe te spreken, blies hy den laetsten adem uit.

IV.

Nauw daelde dagelyks de avond langzaem en statig neder of een man doorkruiste met spoedigen tred de Antwerpsche straten en begaf zich naer de vesten, welke zich tusschen de Kipdorp- en Roodepoorten bevinden. Overschoon was deze man; zwarte hairlokken rolden hem golvend van onder eenen breeden spaenschen hoed om den hals en gaven aen zyn bleek en fyn besneden gelaet een wonder en poëtisch voorkomen, zyn tred was mannelyk en fier; zyne schier ranke leden waren in eenen zwierigen zwart fluweelen mantel gewikkeld, en als scheen hy onder de rondzwervende menigte iets te zoeken, liet hy zyne blikken gestadig onder de kanten zyns hoeds ronddwalen.

Eens, de avond was zwarter dan naer gewoonte en alhoewel het pas vyf ure des namiddags was, heerschte overal de diepste stilte; alleen een felle noorderwind snerpte en floot soms met buitengewoone ruwheid.

Weêr stapte onze geheimzinnige persoonaedje met ongeduld de vesten op en neêr. Het scheen, dat er in zyn hart een wonderbare drift woedde; want hevig klopte hem de boezem en op zyn gelaet stonden al de folteringen zyner ziel te lezen. Van tyd tot tyd ontvlogen eenige krachtvolle onverstaenbare woorden zynen mond, en dan ook beliep eene schielyke huivering zyn lichaem, en waren zyne ledematen aen felle stuiptrekkingen onderhevig. De ademhaling werd hem allengs moeijelyker, en van tyd tot tyd zuchtte hy, alsof iets zwaers hem op het hart lag. Om zynen mond zweefde een lach, wreeder en pynlyker dan die eens wanhopigen, en in zynen blik, steeds grondwaerts gerigt, was eene helsche blydschap te lezen. Vaek stampte en knarsetandde hy van woede; vaek nam hy den dolk welke in zynen gordel stak in de hand en met wreeden wellust op deszelfs punt starende, sprak hy, wyl een helsche grimlach op zyn aengezigt glom: ‘Hy zal tot in het merg zyner beenderen dringen!’

Zoo had hy reeds een kwart uers heen en weder gewandeld, toen in eens het leed hem zoodanig folterde, dat het bloed hem naer het aengezigt drong en hem als razend maekte. Zyne gramschap en ongeduld waren ten top gestegen; hy was geen mensch meer gelyk. Woedend sprak hy: ‘Zal die laffe schelm my blyven ontsnappen! zal ik myne hoop blyven te leur gesteld zien?... Doemnis!... Ik zelf zal sterven,

[p. 93]

indien ik dezen avond hem de borst niet doorboore!...’ en met meer snelheid liep hy voort.

Hy wandelde nog lang, wanneer hy in eens eenen man in het oog kreeg in denwelken hy zynen vyand erkende. Hy greep zynen dolk, snelde op hem aen en wyl hy hem toeschreeuwde: ‘Boet nu, valsche snoodaerd, het kwaed dat gy hebt gedaen met onnoozel bloed te vergieten!... dat uwe helsche ziel de belooning harer daden ontvange!...’ plofte hy het stael in zyns vyands borst en deze rolde stuiptrekkend in zyn bloed. Een gryns, als die eener hyeen, liet zich hooren en vloekende blies hy den jongsten adem uit.

Niet zonder innig genoegen, staerde de geheimzinnige weinige oogenblikken op zyn slagtoffer; eindelyk verliet hy dit bloedig tooneel en verdween in zynen mantel gewikkeld in de verte.......................................

Des anderendags 's morgens liep het gerucht in de stad dat men op de wallen het bebloede lyk eens Spanjaerds had gevonden.

Ch. P. Dumont.

(Wordt voortgezet).