De Vlaamsche School. Jaargang 8

[p. 85]

Comissie gelast met de uitgave der graf- en gedenkschriften der provincie Antwerpen.
Verslag over den toestand van de werken der Commissie, voorgedragen in algemeene zitting van 29 Maert 1862⁽¹⁾.

Mynheer de Eere-Voorzitter,

Myne Heeren en geeerde Collegas,

Ik kom U andermael een verslag aenbieden over den toestand der werken der Commissie gelast met de uitgave der Graf- en Gedenkschriften der Provincie Antwerpen; gelyk de vorige jaren, durf ik uwe welwillendheid ten mynen opzigte inroepen.

Doch vooraleer te beginnen, moet ik, even als verleden jaer, eene droeve pligt vervullen; de dood heeft ons op nieuw eenen achtbaren medewerker ontrukt; de diensten die hy aen onzen kring, maer vooral aen de wetenschappen, heeft bewezen, vereischen dat wy eenige woorden aen zyne nagedachtenis wyden.

Gy allen, Mynheeren, hebt den zeer eerwaerden pastor, M. Petrus-Josephus Visschers gekend; gy zyt in staet geweest de goedheid zyner inborst, de eenvoudigheid zyner zeden, de hoedanigheden van zynen geest te waerderen. Openhertig en regtzinnig, was hy aller verrouwen waerdig; ryk en arm vond in onzen medewerker eenen verknochten raedsman, eenen getrouwen leidsman.

M. Visschers telde tusschen het getal der verdedigers der nationale letterkunde; van zyne jongheid af, en op een tydstip dat de vlaemsche letteren weinig beoefend werden, legde hy er zich met vlyt op toe. Opvolgentlyk geroepen tot het ambt van professor in het klein Seminarie, te Mechelen, van pastor te Heyst-op-den-Berg en van pastor in St-Andrieskerk, te Antwerpen, wydde de achtbare geestelyke alle de oogenblikken welke hem de vervulling van zyn ambt overliet, aen de studie toe; hy heeft een groot getal werken uitgegeven welke met byval zyn ontvangen geweest.

Wy zullen hier de titels der letterkundige voortbrengselen des heeren Visschers niet aenhalen; het zy genoeg te zeggen dat hy, gedurig aen de studie overgeleverd, om zoo zeggen, alle de vakken heeft behandeld: geschiedenis, novellen, dichtkunst; voegen wy daerby dat hy door de geleerden hoog werd geschat om zyne kennis in de latynsche tael.

Het vak nogtans waerin de heer Visschers het best geslaegd is; dat vak voor 't welk hy het meest onzen lof verdient, is de oudheidkunde en de geschiedenis. Zyne studiën over onze kunstschool, zyne schriften over Jacob Jongelinckx, Octavio van Veen, de Colyns de Nola, St. Andries kerk, het St. Julianus gasthuis, enz. zullen altyd met vrucht geraedpleegd worden.

Onze medewerker koesterde eene byzondere liefde voor zyne geboortestad; al zyn streven had voor doel het zedelyk en stoffelyk welzyn zyner medeburgers te bewerken. Pastor van eene der belangrykste parochiën van Antwerpen, droeg hy de grootste zorg voor zyne onderhoorigen; gedurende de achttien jaren dat hy het herderlyke ambt in St. Andrieskerk bekleedde, verrykte hy dezen tempel met verscheidene kunstwerken; en dank der medewerking van liefdadige persoonen, mogt het hem gebeuren de Zondagschool zyner parochie herinterigten; in één woord, gansch zyn even was aen het goede toegewyd.

De zeer Eerw. heer Visschers waerdeerde gansch het belang der Verzameling van opschriften; lid van het Midden-Comiteit van uitgave, hielp hy ons in het volbrengen onzer taek zoo lang de ziekte, aen welke hy leed, hem toeliet onze zittingen by te woonen. Den 11 Juny 1861, ontsliep de achtbare geestelyke in den ouderdom van 57 jaren. Zyne uagedachtenis zal immer in ons midden leven.

Gedurende het verleden jaer heeft het Midden-Comiteit van uitgave, zooals vroeger, zich regelmatig alle weken vereenigd; wy hebben zeven afleveringen (n^rs 57-63) der Verzameling laten verschynen; vyf dezer stukken vormen het vervolg van het tweede boekdeel der Opschriften van Antwerpen; eene andere dient tot aenvulling van het vierde deel der zelfde reeks; de laetste, eindelyk, behelst de grafschriften van Mechelen.

Zoo als ik de eer had u in het verslag van verleden jaer te doen opmerken, waren de opschriften van St-Jacobskerk, hoe belangwekkend dan ook, niet talryk genoeg om op zich zelven een boekdeel te vormen gelyk aen dat 't welk de opschriften onzer Cathedrale bevat; ons Comiteit heeft er de opschriften van andere parochiekerken van Antwerpen bygevoegd.

De St-Walburgiskerk, de oudste onzer stad, had den voorrang op alle de overigen. Wy hebben dus de uitgaef harer grafschriften begonnen, en waerlyk, wy kunnen ons niet beklagen dit werk ondernomen te hebben; dank der welwillendheid der familie Moons en der mededeelingen in den tyd gedaen door den heer Minister van Buitenlandsche Zaken en door wylen onzen collega M. Theodorus de Jonghe, mag ons Comiteit zich vleijen, om zoo te zeggen, de volledige verzameling gedrukt te hebben der grafschriften van eenen tempel welke sedert byna eene halve eeuw is vernietigd.

De St-Walburgiskerk, wier opschriften den inhoud van dry afleveringen (n^rs 56, 57 en 59) uitmaken, bezat een groot getal zerken, meestal aen burgerlyke familiën van Antwerpen toebehoorende, en bevat-

(1) De Commissie is voor het oogenblik samengesteld als volgt: MM. T. Teichmann, Gouverneur der provincie, Eere-Voorzitter; Graef G^d. Le Grelle, Voorzitter; P. Génard, Geheimschryver; Th. Van Lerius, Schatbewaerder; Ridder Leo de Burbure, Baron Diert de Kerckwerve, Ém. Geelhand, E. Meeussen, F.H. Mertens, K. Nelis; Ph. Rombouts, Ridder Gust. van Havre en C. Verdeyen, Leden.
Het Midden-Comiteit van uitgaef is samengesteld uit de Heeren: Graef Gérard Le Grelle, Voorzitter; M.P. Génard, Geheimschryver; M. Th. van Lerius, Schatbewaerder; MM. Ridder Leo De Burbure, K. Nelis en Ph. Rombouts, Leden.

[p. 86]

tende by gevolg kostbare bydragen tot de zoo belangryke geschiedenis onzer ambachten. Andere zerken hebben betrekking tot de familiën Serwouters, Goubau, Galle, de Moy, de Coquiel, Van der Goes, Wolfwinckel, Van Hencxthoven, Coquyt, Mennens, Van Montenaecken, enz. Tusschen de kunstenaers die dezen tempel voor begraefplaets gekozen hebben, melden wy volgeerne Joannes-Petrus van Baurscheit, vader en zoon; aen den laetsten dezer beeldhouwersbouwmeesters zyn wy verscheidene merkwaerdige gebouwen verschuldigd, onder anderen het paleis des Konings (gewezen hotel van Susteren-Roose), het huis des heeren Dubois op de Meir en het gebouw der Bank, in de Lange-Nieuwstraet.⁽¹⁾ Deze kerk bevatte insgelyks het graf van Jan van der Biest, stichter van het godshuis dat zynen naem draegt; dat van den geneesheer der stad Guillielmus Peeters; dat van Joannes-Guillielmus Tax, algemeenen ontvanger HH. HH. de aertshertogen Albertus en Isabella, en eindelyk dat der deugdzame Anna de Torres, Tusschen de voorname vreemdelingen wier namen in de bovengemelde afleveringen voorkomen, moeten wy die aenhalen van Thomas Wallis, een Schot van afkomste, en van Ph. de Longueval, ridder der orde des Konings, kamerheer, raedslid en opperintendent der gelden des konings van Navarre, in 1575.

Na de opschriften van St-Walburgiskerk te hebben laten in druk brengen, heeft het Comiteit het nuttig geoordeeld de grafschriften in het licht te geven der oude St-Joriskerk, een tempel welke, zoo men zegt, door Joannes Appelmans, vader van den befaemden Pieter Appelmans, bouwmeester van O.-L.-V. toren, werd gebouwd en in 1802 werd vernietigd, na verkocht te zyn geweest door de agenten der Nationale Conventie.

De bronnen aen welke wy voor dees nieuw gedeelte van ons werk hebben geput, zyn de zelfde die ons voor de kerk van St-Walburgis gediend hebben; dat is te zeggen, dat wy de handschriften van wylen heer J.B. vander Straelen, die van het Ministerie van Buitenlandsche Zaken en die van wylen heer de Jonghe ter onzer beschikking hebben gehad. Ons werk mag dus als volledig worden aenschouwd; wy hebben de grafschriften uitgegeven met de wapens of zinnebeelden die ze versierden.

Dry afleveringen zyn toegewyd geweest aen de zerken van St-Joriskerk; zy bevatten 371 opschriften, waeronder wy er verscheidene van verdienstvolle mannen ontdekken; als daer zyn de Aertsbisschop van St-Severino en van Ephesen, Gaspard van der Heirstraeten, Maria-Isabella-Josepha van Horne, groote weldoenster dezer parochie, de burgemeester Joannes-Baptista della Faille en zyne vrouw Maria-Isabella van de Werve; Petrus van der Goes en zyne vrouw Alexandrina Balbani, de burgemeester Florent van Berchem en zyne vrouw Anna-Placida 't Serclaes; ridder Antonius de Tassis, Postmeester; Antonius Anselmo, schepen van Antwerpen; Don Juan Porcel y Castillo; de burgemeesters Henricus van Etten, Joannes Happaert, Balthasar van Vlierden en Henricus vanden Werve; Carolus Berthout van Mechelen, zoon van Nicolaes, pensionnaris van Antwerpen; Carolus-Theodorus; markgraef van Winterfeldt, generael van het voetvolk en gouverneur der stad Lier; de schilders Joannes Breughel gezegd de fluweelen, Joannes Snellinck, de oudere, en Gonzales Coques, de plaetsnyder Cornelius Galle, de oudere; de ouders van Franciscus Sweertius, schryver der Monumenta Sepulcralia, eindelyk verscheidene leden der familiën Draeck, de la Torre, de Hornes, Snoy, Smissaert, Maes, van den Broeck, van Opmeer, enz.

De opschriften der kerken van St-Jacob, Ste-Walburgis en St-Joris zullen het tweede deel der verzameling uitmaken. Om dit deel te vervolledigen, zal het Comiteit achtervolgens verscheidene stukken uitgeven: tafels, de geschiedkundige beschryvingen, de plannen der gebouwen en een aental groote platen, welke de zerken zullen voorstellen die eenige kunstwaerde bezitten. Zoo als wy het in het vorig verslag aengekondigd hebben, zal de beschryving over St-Jacobskerk opgesteld worden door den heer van Lerius, en die over St-Walburgis door den secretaris der Commissie; een handschrift, door de familie Moons ter beschikking van het Comiteit gesteld, zal het verleden van St-Joriskerk doen kennen.

De plannen der kerken zyn byna voltooid; dat der koor van St-Jacobskerk is reeds in het licht gegeven; een derde, dat van St-Walburgiskerk, zal haest volgen. Ter gelegenheid van dees laetste gebouw, denk ik de belangryke ontdekking te moeten melden, onlangs door onzen collega M. Mertens gedaen, der oude krocht van St-Walburgiskerk, welke heden nog onder de huizen der Zakstraet bestaet. Dit overblyfsel van een merkwaerdig gebouw is 18 meters lang en 9 breed. Wy hopen dat de geleerde schryver der Geschiedenis van Antwerpen over deze ontdekking eene historische beschryving in het licht zal geven.

Zoo als wy hebben gezegd, hoort eene der afleveringen, in den loop van dees jaer uitgegeven, tot het 4^e deel der reeks van Antwerpen; het is de 63^e. Zy bevat een gezigt der oude abdy van St.-Michiel, in 1737 door J. Schawberg gegraveerd, het vervolg der necrologische aenteekeningen en het begin der geschiedkundige verhandelingen over de kerkelyke gestichten waervan de grafschriften in dit deel voorkomen. De eerste dezer studiën, welke ik de eer had door het uitgevingscomiteit te zien goedkeuren heeft betrekking tot de abdy van St.-Michiel. Terwyl ik my met dit opstel onledig hield, werden er verscheidene ontdekkingen gedaen, welke ik my ten pligte acht aen de vergadering kenbaer te maken.

In de maend November ll. deed het gemeentebestuer van Antwerpen den aenkoop van twee belangryke diplomas: 1^o den akt waerby proost Hildolphus en de kanoniken van St.-Michielskerk, in 1124, na de uitroeijing der kettery van Tankelm, hunnen tempel aen den H. Norbertus en aen de kanoniken der orde van Premonstreit, overlieten; 2^o den akt van bisschop Nicolaes, van Kameryk, by welken deze prelaet in 1148, de begiftiging gedaen door het oude kapittel van St.-Michiel, bekrachtigde.

Deze stukken, voortskomende uit de archieven der abdy, waren in den besten staet van bewaring en voorzien van de zegels van Hildolphus en Nicolaes.

Het werd my vergund de zegels voor onze uitgaef te laten in plaet brengen. Vervolgens hebben de HH. Mertens, de Burbure en ik de oorspronkelyke akten met de teksten vergeleken welke ervan, in de Opera Diplomatica, van Miraeus en de Chorographia sacra Brabantioe, van Sanderus, voorkomen. Ten hoogste waren wy verwonderd te zien dat deze bescheeden geenszins met elkander overeenstemden; geheele zinsneden waren weg gelaten; het was klaerblykend dat Miraeus en Sanderus zich van andere stukken hadden bediend. Alsdan herinnerde ik my dat wylen onze collega, M. Moons, my in den tyd diplomas had getoond, welke insgelyks van de abdy van St-Michiel voortskwamen en het werd my toegestaen dezelve te onderzoeken. Eene nieuwe ontdekking had plaets; de akt van M. Moons, voorzien van den zegel van bisschop Nicolaes, was degene waervan Sanderus zich had bediend! M. de Burbure deed vervolgens eenige nasporingen in de archieven der Cathedrale en

(1) Zie de aenteekening over deze beeldhouwers, door M. Th. Van Lerius, geplaetst in den Cataloog van het Museum van Antwerpen, 2^e uitgaef, 1857.

[p. 87]

daeruit bleek dat laetstgemelde kerk insgelyks gezegd diploom bezat; dit schrift verschilde echter nog meer van dat van het Stadhuis dan het diploma des heeren Moons!

Getroffen door de belangrykheid dezer stukken, welke met eene der merkwaerdigste en duisterste tydstippen der Geschiedenis van Antwerpen in verband staen, besloot het Comiteit dezelve in het licht te geven, opdat de persoonen die zich met opzoekingen bezig houden, de feiten in hunne gansche waerheid zouden kunnen kennen. De heeren de Burbure, Mertens, Nelis & van Lerius hebben hunne medewerking willen verleenen tot uitvoering dezer beslissing.

Als uitleg van den oorsprong der veranderingen die men in de verschillende teksten ontmoet, dacht ik de volgende meening te mogen uiten welke onmiddelyk door myne Collegas werd gedeeld.

‘Uit de vergelyking van dit en andere stukken, is gebleken, dat men in vroegere tyden de gewoonte had aen de verschillende partyen, die een contrakt sloten, slechts dat gedeelte van den akt te geven, 't welk haer betrof, zonder melding te maken dat zulk stuk een extrakt was. Hoe vele dwalingen er uit dergelyke doenwyze moesten voortspruiten, is licht te bevroeden; door het enkel volledig diploom der hoofdkerk wordt bewezen, dat de beschuldiging tegen de kanoniken uitgebragt, als zynde Tankelmsleer toegenegen, valsch is. Een onbehendig afschryven van dit stuk voor de abdy van St-Michiels heeft, naer allen schyn, aenleiding tot deze ongelukkige verdenking gegeven.’

De volgende afleveringen zullen het einde der beschryvingen inhouden; zy zullen insgelyks verscheidene platen bevatten, in hout gesneden door de heeren Hemeleer en Gons. Wy zullen onder anderen twee platen aenhalen voorstellende de wapens van alle de prioren en abden van het klooster van St-Salvator, gezegd van Pieter Pot. Na lange opzoekingen, zyn wy er in gelukt deze belangryke zinnebeelden te kunnen verzamelen.

Na het in druk geven van het tweede deel, zal het Comiteit zich onledig houden met de grafschriften van het oude klooster der Predikheeren te Antwerpen. De kerk van dit gesticht, eene der merkwaerdigste der stad, bevat een groot getal opschriften, waeronder er verscheidene zyn die met het leven van uitmuntende mannen onzer provincie in verband staen.

Deze werken, Myne Heeren, hebben allen betrekking tot de stad Antwerpen; werpen wy thans eenen oogslag op de grafschriften der andere plaetsen der provincie.

Voor Mechelen hebben wy ééne aflevering uitgegeven; zy behelst een gedeelte der opschriften der metropolitane kerk. Gy weet het, Myne Heeren, deze tempel is ryk aen gedenkteekens; onder de grafschriften in het laetste stuk (het 3^de) vervat, zien wy die van alle de aertsbisschoppen van Mechelen, van den communiemeester Arnoldus de Merode en van zyne vrouw Catharina de Gottignies; der communiemeesters Philippus de Clerck, Joannes van der Laen en Jacobus Schooff; van verscheidene leden der familiën van Achelen, van den Zype, de Robiano, van der Ee, enz. Deze aflevering is eene der belangrykste der verzameling.

De Commissie, Myne Heeren, moet zich geluk wenschen over den keus dien zy, verleden jaer, gedaen heeft van een nieuw corresponderend lid te Lier. M.G. van Vugt, heeft zich met vlyt toegelegd op de taek tot welke gy hem geroepen hebt. Hy heeft alreeds een gedeelte der grafschriften van St-Gummaruskerk verzameld; hy hoopt ons weldra de kopy daervan te kunnen zenden.

Sedert eenigen tyd, vervult de heer van Vugt het ambt van archivarius by de oude collegiale. Door zyne opzoekingen, heeft deze oudheidkundige belangryke ontdekkingen gedaen die een gansch nieuw licht werpen op den oorsprong van eenige onzer merkwaerdige gebouwen. Aldus heeft hy het tydstip der opbouwing van St-Gummaruskerk kunnen bepalen. Steunende op het werk van den ouden burgemeester van Lier, van Graesen, hadden de meeste schryvers die over de geschiedenis der belgische bouwkunde handelen, bevestigd dat deze kerk in 1425 was begonnen geweest. M. van Vugt bewyst, by middel van onwederlegbare stukken dat de fondamenten van den toren in 1377 zyn gelegd geweest, in byzyn der schepenen der stad en der kerkmeesters van St-Gummarus⁽¹⁾. Dit feit is bestatigd door eenen brief van den bisschop van Kameryk, Petrus d'Ailly (de Alliaco), gedagteekend van Lier den 4 mei 1400, en door welken deze prelaet 40 dagen aflaet verleent aen alle degenen die tot het voltrekken van het reeds begonnen werk zullen bydragen.⁽²⁾.

Eene andere niet min belangryke ontdekking, door den heer van Vugt gedaen, is die van een plan, waerschynlyk van het oorspronkelyk plan der koor van St-Gummarus. Men weet dat dees gedeelte van het gebouw het werk is van den befaemden Herman de Waghemakere, den oudere, wien wy de plans der St-Jacobskerk van Antwerpen verschuldigd zyn. Deze teekening diende voor omslag aen eene rekening van het jaer 1486; M. van Vugt heeft het uit de vergetelheid getrokken en daerdoor eenen waren dienst aen de oudheidkunde bewezen.

Dit feit toont op nieuw hoe nuttig, hoe noodzakelyk zelfs het zou zyn,

(1) Zie de stadsrekening door M.F.H. Mertens, uitgegeven.

(2) Ziehier den inhoud van dezen aflaetbrief:
Universis Christi fidelibus praesentium litterarum seriem inspecturis, Petrus miseratione divina Cameracensis Episcopus, salutem in Domino sempiternam. Congaudentes in Domino exultamus dum Christi fideles, Nobis subditos, ad opera salubria excitamus per quae mater nostra Ecclesia potioribus honoribus decoratur, cultus divinus ampliatur, devotio fidelium accrescit et salus acquiritur animarum. Sane pro parte dilectorum Nobis in Christo magistrorum fabricae ac provisorum ecclesiae beati Gummari, totiusque communitatis villae Lyrensis, nostrae Cameracensis dioecesis, humilis supplicatio continebat, qualiter a longissimis temporibus citra Processio quaedam solemnis ipso die dominica post festum sanctissimi Sacramenti apud eos instituta, existit, in qua Corpus et Reliquiae gloriosi confessoris beati Gummari, quod Corpus in ecclesia collegiali ibidem, ut pie creditur, requiescit, processionaliter ingenti solemnitate defertur, ad quam Processionem innumerabilis devotionis causa affluit populi multitudo, quodque ecclesia ipsa, quoe structuris maximis jam inchoatis noscitur atque refectionibus indigere; quaeque à diversis personis ac peregrinis in honorem dicti gloriosi confessoris frequenter visitatur, ut eo avidius et devotione potiori hujusmodi pium propositum et observationes solemnes valeant insequi, quanto gratiae spiritualis se noverint uberius fore conspersos, mater nostra Ecclesia de animarum salute solicita, indulgentias atque spiritualia dona in remissionem peccaminum concedere consuevit. Quorum supplicationi devotae paterna affectione pie inclinati, de omnipotentis dei misericordia, sanctissimaeque virginis genitricis suae Mariae, beatorum Petri et Pauli, apostolorum, dictique gloriosi confessoris ac omnium sanctorum meritis et intercessione confisi, omnibus vere poenitentibus et confessis, in gratiae statu existentibus, qui hujusmodi Processioni ipso die dominica post festum sanctissimi Sacramenti institutae, interfuerint atque incesserint, ac ipsam ecclesiam in honore dicti gloriosi confessoris devote visitaverint, eidem ad opus oedificiorum hujusmodi manus porrigendo adjutrices, auctoritatibus Nostris pontificali et ordinaria Quadraginta indulgentiarum dies de injunctis eis poenitentis, toties quoties, in Domino misericorditer relaxamus, pariter et concedimus harum serie litterarum. In quorum testimonium praemissorum praesentes litteras sigilli Nostri majoris munimine jussimus appensione roborari.
Datum Lyrae, praefatae nostrae dioecesis, anno Domini millesimo quadringentesimo, die sexta mensis maij.

[p. 88]

de archieven onzer oude burger- en kerkinstellingen te rangschikken. Door het bevelen van dit werk, heeft het fabriek van St-Gummarus een voorbeeld gegeven dat door andere besturen verdient gevolgd te worden.

Wat de opschriften betreft, door de heeren Rombouts en Deckers verzameld, en betrekkelyk tot de dorpen der cantons Contich en Herenthals, het Comiteit hoopt de uitgaef daervan in den loop van dees jaer te kunnen voortzetten.

Sprekende van gedenkteekens en grafzerken, zult gy my toelaten, Myne Heeren, uwe aendacht in te roepen op een feit dat in eene andere vergadering plaets heeft gegrepen, maer dat nogtans regtstreeks onze Commissie van opschriften betreft. Onze Commissie is, inderdaed, de eerste die in België zich met zerken heeft bezig gehouden; de eerste heeft zy het belangryke er van doen uitschynen, zoo wel onder het opzigt der geschiedenis als onder dat der kunst. Op haer voorstel, gewaerdigde de heer Gouverneur dezer provincie den 8 april 1852, eenen omzendbrief aen de gemeentebesturen te zenden om deze te verzoeken hem te verwittigen van alle ontwerp van opligting of vernietiging van grafteekens. Het was insgelyks op onze aenvraeg dat het gemeentebestuer van Antwerpen verscheidene merkwaerdige grafsteenen, voortskomende van afgebrokene kerken, en welke zich in de magazynen der stad bevonden in het Museum deed overvoeren. Ons Comiteit gebood daerenboven het in plaet brengen van eenige der belangrykste zerken, welke zich in de monumenten bevonden waervan wy de opschriften in het licht hebben gegeven.

Deze feiten bewyzen dat er, in de provincie Antwerpen, vele zorgen besteed zyn geweest tot de bewaring der grafteekens. In eene zitting der koninklyke commissie van monumenten, gehouden te Brussel den 25 september ll. drukte het Comiteit der corresponderende leden van Braband, van zynen kant, den wensch uit de zerken in de muren der kerken te zien plaetsen.

‘Wy denken uwe aendacht te moeten inroepen, M. de Minister, zegde de heer verslaggever Wauters, op de schade die men byna dagelyks aen de graven en zerken toebrengt. In meest al de kerken en kerkhoven, zyn deze overblyfsels van het verleden, somwylen zoo belangryk voor de oudheidkunde en de geschiedenis onzer oude familiën, blootgesteld aen den verderfelyken invloed des regens. Op eenige plaetsen, gebruikt men ze, by voorkeur, tot verbetering van den toegang der byzonderste poort van de parochiekerk. Een algemeene maetregel die zoude voorschryven de grafsteenen in de muren te plaetsen en de grafteekens van eenig belang, zoo als, by voorbeeld, de schoone grafstede der graven de Glymes, te Geldenaeken (Jodoigne), in veiligheid te zetten, zou met grooten byval begroet worden en voor gevolg hebben de vernielingen waervan wy dikwyls de getuigen zyn, tegen te houden.⁽¹⁾’

Gy ziet het, Myne Heeren, dit voorstel was ingeboezemd door het verlangen van de merkwaerdige zerken te zien bewaren; en waerlyk dit was niet ontydig, want zoo men er niet op let, zullen alle de beeldhouwwerken der grafsteenen binnen eenige jaren door het gaen en komen, afgesleten zyn. Deze wensch nogtans werd heviglyk bestreden door een lid die het vraegpunt onder een gansch ander oogpunt beschouwde dan het Comiteit van Braband: ‘Ik wil niet,’ zegde M. Wheale, ‘dat men de steenen wegvoere die de plaets aenduiden waer de persoonen begraven zyn, en vermits men de zaek niet in den grond wil onderzoeken, vraeg ik dat de Commissie den wensch uitdrukke dat het streng verboden zy de grafsteenen, de koperwerken en andere voorwerpen van dien aerd, zonder toelating van het Staetsbestuer, weg te nemen.⁽²⁾’

Gy zult het met my bekennen, Myne Heeren, er was waerheid langs beide kanten; want indien de verplaetsing der zerken, voor hunne bewaring, noodig is, zoo is het niet minder klaerblykend dat de eerbied dien wy den dooden schuldig zyn, ons verbiedt de steenen, bestemd tot het overbrengen hunner nagedachtenis, weg te voeren, ten minste zonder door anderen hunne plaets te doen innemen.

Dit zoo belangryk vraegpunt, dat gansch met onze werkzaemheden in verband staet, kan, volgens my, in deze vergadering, onderzocht worden; my dunkt zelfs dat onze Commissie ten dien opzigte eenen wensch zou kunnen doen toekomen aen het Comiteit der corresponderende leden van de koninklyke Commissie van Monumenten, voor deze Provincie, ten einde deze heeren zich op onze meening zouden kunnen steunen, indien, zoo als het waerschynlyk is, het vraegstuk op nieuw op het dagorde der aenstaende algemeene zitting der Commissie van Monumenten gebragt wordt.

Wy herhalen het, het is onbetwistbaer dat, indien de grafsteenen op de plaets blyven welke zy in de kerken bekleeden, het beeldhouwwerk zoo wel als de opschriften welhaest zullen vernietigd zyn; het geheugen der persoonen onder de zerken begraven, zal ter zelfder tyd verloren gaen. Om de voorstellen van het Comiteit van Braband en van M. Wheale te doen overeenkomen met die welke wy, in 1852, de eer hadden aen den Heer Gouverneur der Provincie Antwerpen voor te dragen, zoude het noodig zyn:

1^o Niet eenen grafsteen, zonder voorafgaendelyke toelating, te vernietigen of weg te nemen.

2^o Zoo veel mogelyk de merkwaerdigste steenen in eene veilige en zigtbare plaets der kerken te stellen.

3^o Deze beeldhouwwerken, wier getal niet groot is, door anderen te vervangen, opschriften dragende die het geheugen van den aflyvigen bewaren.

Onze Commissie, Mynheeren, zou vervolgens de lyst kunnen opstellen der merkwaerdige grafsteenen die zich in de provincie Antwerpen bevinden; er is geen twyfel of dit werk zou van een groot nut voor de Commissie der Monumenten zyn.

Vooraleer te eindigen, moet ik, Mynheeren, de dankzegging van het Comiteit vernieuwen aen de persoonen die ons hunne medewerking in de vervulling van onze taek verleend hebben: aen onze collegas, MM. den ridder Gustaf Van Havre, senateur, en K. Ruelens, beambte aen de koninklyke Bibliotheek te Brussel; maer vooral, aen de familie van wylen onzen collega, M.P. Th. Moons-vander Straelen; hare verknochtheid aen ons werk is zonder palen. Bedanken wy insgelyks het Staets- en het provinciael Bestuer voor den steun dien zy ons verleenen; want zonder hunne bytreding zou het ons onmogelyk zyn onzen arbeid voorttezetten.

De Secretaris-Verslaggever,

P. Génard.

(1) Zie Compte-rendu de la séance, p. 50.

(2) Zie Compte-rendu de la séance, p. 32.