De Vlaamsche School. Jaargang 8

Jan Wauters van Vieringen
van Leuven.

Jan Wauters van Vieringen of Watterius Viringus¹ (vader) is in 1559 geboren te Loven, waer zyn vader, ook Jan genaemd, heelmeester was. Na latyn en grieksch geleerd te hebben, legde hy zich vlytig toe op de heel- en geneeskunde. Zyne licentie in 1561 gedaen hebbende, vertrok hy naer Ter Veere, in 't eiland van Walcheren, en muntte daer in zyne kunst zoo uit, dat de stad hem als haer betaelden arts aenveerdde. De zorgen der zieken deden hem het studeren en het schryven niet vergeten.

1 Zie Pacquot, XIII, blz. 440-43, en Ann. de l'Univ. cath. 1856, blz. 234-44.

[p. 55]

In 1569 gaf hy het volgende werk uit: Epitome oft Kort begrijp der Anatomijen Andreoe Vesalii, vertaelt in 't Nederduutsch door Meester, Jan Wauters, gedrukt in-4^o te Brugge. Korts na het uitgeven dezes boeks heeft Van Vieringen Zeeland verlaten. Welk mogt er de reden van zyn? Was 't omdat de brave man de wreede vervolgingen, waeraen de katholieken waren blootgesteld, met geen onverschillig oog kon aenzien? Of werd hy naer zyne geboortestad teruggelokt door de wenken der Alma Mater? Wat er van zy, op het einde van 1570 woonde hy te Loven. Den 2 October van het volgende jaer werd hy met de gewoone plegtigheid Medecinae Doctor uitgeroepen. Hy was de 59^e sedert de stichting der Hoogeschool. Negen-en-vyftig is een klein getal; doch in die dagen werd de opperste graed in de geneeskunde maer zelden genomen of vergund. Het lovensch Magistraet benoemde weldra zynen stadgenoot tot leeraer van eersten rang in vervanging van den ontslaggever Wilhelm Bernaerts, een vlaming te Thielt in 1520 geboren. Viringus bekleedde den stoel der geneeskunde met roem ruim 22 jaren. De akademische oorkonden stellen hem ons voor als eenen man door zyne diepgrondige wetenschap en warme godsvrucht onderscheiden. Twee zyner landgenoten, de vermaerde Justus Lipsius en Joannes Molanus, deze een Lovenaer, gene een Overyschenaer, geven getuigenis van 's mans voortreffelyke hoedanigheden. ‘Uwe godsvrucht, schryft laetstgenoemde, verlangde sedert lang dat ik een boek schreve van de heiligen, die ook de geneeskunde heoefend hebben; en ik zou het my als eene ondankbaerheid verwyten, zoo ik den wensch niet volbragte van hem die de vriend myner kindschheid en tevens myn arts was, en zoo menigen keer myne slappe gezondheid verzorgde als een broeder, enz.’ Voor het werk van Molanus: Diarium Medicorum Ecclesiasticum, waervan hier gewaegt wordt, en dat in 1595 te Loven by J. Maes verscheen, treft men eene vermaning Ad lectorem pium et philiatron van II-18 blz. aen, waerin Viringus handelt van de geneeskunde, van de heiligen, die de artsen als hunne patroonen eeren, en hoe men de bygeloovige lezingen en genezingen moet vermyden.

Reeds 7 jaren leeraerde Van Vieringen, toen een droeve slag eene gansche verandering in zynen staet te weeg bragt. Zoo men weet, werd Braband van 1534 tot 1580 met eene schrikkelyke plaeg bezocht. Loven was in 1578 zoodanig door den pest geteisterd, dat by de 50,000 inwooners er van de slagtoffers werden. Dit getal is zeker ongeloofelyk groot; doch, behalve de getuigenis van verscheidene geschiedschryvers, had men vroeger het bewysstuk er van in een gebeiteld opschrift dat ten jare 1758 in de Karmelieten-kerk nog te lezen stond en aldus luidde: Viator, ora pro quinquaginta millibus fidelium, quorum maxima pars peste extincta hic in pulvere dormit. In dit jammervol jaer verloor Viringus ook zyne huysvrouw Maria Huybrechts, met welke hy rond de tien jaren reeds getrouwd was; zelfs verloor hy al zyne medeleeraers van de geneeskundige fakulteit. Alleen als door een wonder overgebleven, wendde hy zyne gedachten van dit aerdsch tranendal naer den Hemel, om daer troost en moed te vinden; ja hy nam het besluit van zich voortaen geheel aen God, die hem zoo zonderling het leven spaerde, toe te wyden. Nog dat zelfde jaer ontving hy de priesterlyke wyding. Zoo iets was in die dagen van geloof en deugd geene zeldzaemheid; men zou zelfs zonder moeite meer dan twintig Van Viringus medeleeraers kunnen melden, die hem tot voorbeeld gediend of het zyne hebben nagevolgd. Hoe hooger men den loop der kristene eeuwen opklimpt, hoe talryker treffen wy zulke godsdienstige daedzaken aen. Wat doen nu soms trouwlooze geschiedkundigen, aengedreven door haet tegen Godsdienst en priesters en door een onrein gemoed? Ho! wanneer zy in oude oorkonden of duistere archieven geestelyke leeraers, kanoniken, pastoors, kinderen hebbende, ontdekken, dan springen zy op van vreugde en bazuinen hunnen vond uit als een onloochenbaer bewys van het zedenbederf der geestelyken in vroegere eeuwen! En wat is het meest altyd? Niets anders dan een bewysstuk van de godsdienstigheid onzer voorouders, die, na dat de dood hun huwelyksband verbroken had, het wereldlyk leven met den priesterlyken of kloosterlyken staet verwisselden. Thans dat wy eenen anderen tyd, een tyd van minder godsvrucht en meer zedenbederf beleven, bewondert men deze gebeurtenis. Viringus, nu priester zynde, verzuimde geene enkele der pligten, welke hy als vader wegens zyne kinderen, of als leeraer wegens de Hoogeschool te vervullen had. Ook beiden vergden nog hoogst zyne tegenwoordigheid. Zyn oudste zoon, Jan, dien wy hierna zullen bespreken, kon nauwelyks negen jaren bereikt hebben, en de Hoogeschool zou door zyn vertrek zeer hebben geleden. Trouwens het eenigste overgebleven lid zyner fakulteit, was zyns aenblyven onontbeerlyk geworden om de schooloverleveringen by zyne jongere medeleeraers voort te zetten. Viringus leeraerde dus nog vyftien jaren te Loven, gedurende welke hy drymael tot het rektoraet verheven werd, in 1579, 82 en 87. Dan, wanneer zyne aenwezigheid te Loven hem scheen gemist te kunnen worden, dacht hy weêr ernstig om het verlangen zyns herten uit te voeren. Immers zyn oudste zoon, Jan, was jesuiet geworden, en had zyn jongsten broeder, Georgius, in St-Peeters gedoopt in September 1577, meê onder zyne voogdy in het kollegie genomen. Wat Thomas, zyn anderen broeder raekt, deze was reeds in 1583 magister artium geworden. De Alma Mater bloeide en de beroemde Fienius kon met eere Viringusstoel bekleeden. Zoo dat onze achtbare Lovenaer de Hoogeschool gerust kon vaerwel zeggen: Dit deed hy in 1593. Het spyt van zyn vertrek was innig; doch de erkentenis van Loven en der Hoogeschool volgde hem tot Atrecht achterna, waer hy kanonik in de hoofdkerk werd. Zyne kollega's zonden hem deze regels toe:

Memoriae sacrum.

Reverendo Clarissimoque viro D. Johanni Viringo, quondam Almae Nostrae Universitatis Archiatro, Ecclesiae Cathedralis B. Mariae Atrebatensis Canonico, pro suis in Facultatem et Scholam meritis, pro ornamento et decore publica 26 (23) annorum professione in eam collatis, suae gratitudinis et observantiae publice testandae ergo, ad has elucubrationes, Medica Almae Universitatis Lovaniensis Facultas ad mnemosynon L.P.

Dit merkwaerdig stuk staet te lezen vooraen op Viringus voornaemste werk, dat wy strak zullen bespreken, nadat wy nog eerst gemeld hebben zyn Tabula isagogica, ossium Corporis humani Connexionem ac numerum complectens, olim Lovanii edita nunc recognita et aucta. Duaci, Balth. Bellerus 1597.

Dit stuk in bladeren was reeds, als men ziet, vroeger te Loven verschenen. In dien tyd kon het waerde voor de kunst hebben, thans heeft het geene andere meer dan eene historische.

Doch zyn belangrykste werk is: De Jejunio et Abstinentia, Medico-Ecclesiastici libri quinque. Atrebatium, Gul. Riverius 1597, een 4^o van 152 blz. Dit gewrocht, ondernomen op het verzoek van Lindanus, biskop van Roermonde, en van Jan Van Stryen², biskop van Middel-

2 Van Dortrecht, begraven te Loven, in St-Quintens, voor het hoogaltaer, onder dit opschritt: Reverendissimo Domino D. Joanni a Strijen secundo Middelburgensi Episcopo, Seminarii Regis Lovaniensis primo rectore ob Religionem exuli defuncto Lovanii 8 Julij 1594, HH. P.R.

[p. 56]

borg, maer die beiden reeds uit deze wereld waren, toen hetzelve verscheen, maekte aenstonds den grootsten ophef. Vieringen ontving van alle kanten gelukwenschingen. De beroemdste tydgenoten zonden hem latynsche en grieksche verzen. Onder een twintigtal zulker lofschriften merken wy het Memoriae Sacrum van Lovens geneeskundige fakulteit, reeds aengehaeld, dat van zynen zoon Georgius W. Viringus J.F., S.J. van de jesuieten Jac. Caladelphus (Bonfrère), Car. Goossinus, Petr. Carlerius, Jac. Walterius Viringus, medicus Teneramundanus cognatus, enz. enz.

Te dien tyde werd de katholieke Kerk heviglyk door de Lutheranen en Kalvenisten aengerand zoowel in hare regeltucht als in hare leering. Nu, wanneer een man, die gedurende het vierde eener eeuw de geneeskunde met roem onderwezen had in eene der vermaerdste Hoogescholen van Europa, en die daerby het priesterlyk merkteeken droeg, ter verdediging optrad van tweezydige vraegstukken, zoo als het Vasten er eene is, dan moest zulks natuerlyk opziens baren, en de nieuwsgierigheid der geletterde en godsdienstige wereld opwekken. De Kerk Gods om hare wyze wetten nopens de versterving aengetast zynde door trouwlooze vyanden, zoo was de priester-arts de man der omstandigheid. Dit hadden gemelde biskoppen maer al te wel begrepen en daerom onzen geleerde verzocht met zyn werk de wereld te verlichten en de Kerk vry te pleiten. Viringus kweet zich als ervaren meester van zyne taek. Het zou ons te ver leiden, indien wy zyn arbeid willen ontleden, daerom zullen wy ons bepalen met er slechts den korten inhoud van te geven. 1^o De mensch, zyne reis door dit aerdsche leven voltrekkende, is vergezeld door een lichaem, sterfelyken dienaer van eene onsterfelyke meestersse, de ziel. 2^o Dit lichaem, schoon maer een werktuig der ziele, oefent nogtans op deze eenen uitgestrekten invloed uit. 3^o Hoe moet het lichaem behandeld worden, op dat zyn invloed binnen de noodige palen blyve en dat de ziel hare verschillende vermogens vryelyk kunne ontwikkelen? 4^o De katholieke Kerk heeft dit vraegstuk juist beantwoord door eenige wetten rakende de spyzen, de onthoudingen en het vasten voor te schryven. 5^o Waerin bestaen die wetten en zyn ze met de goede orde en de vereischte der geneeskunde overeenkomstig? Deze zyn de vraegstukken welke Vieringen zich voorstelde, en die hy meesterlyk beantwoord heeft. Zoo iemand eens de lust bekroop om 's mans gewrocht in te zien, op elke bladzyde zou hy het zuiver en gemakkelyk latyn, de diepe zoo theologische als medikale geleerdheid, ja zelfs dikwyls de welsprekendheid bewonderen. De opdragt van dit belangryk boek aen aertshertog Albrecht, was gedagteekend uit Atrecht den 30 April 1597. Viringus werd korts daerna door dezen onzen beminden Landvoogd naer Brussel ontboden om er de weerdigheid van hofkapellaen te bekleeden. Men weet dat Philips II deze Nederlanden had afgestaen ten voordeele van Albrecht en Isabella, zyne dochter, wier huwelyk den 13 April 1599 te Valentia gevierd was, en die den 5 September daerna te Brussel aenkwamen. Dan hoe van Vieringen zich in het Brusselschhof had, of wat er van hem sedert 1599 geworden is, zulks is onbekend gebleven. Waerschynlyk is de dood rond dien tyd hem tot een beter leven komen overhalen.

L.W. Sch. pr.