De Vlaamsche School. Jaargang 8

De nagalm der Antwerpsche kunstfeesten.

Men leest in het Noord-Nederlandsch tijdschrift de Kunstkronijk:

De Kunstkronijk heeft in eenige vorige afleveringen de herinnering bewaard aan de Antwerpsche feesten in Augustus 1861. De luister en beteekenis dier dagen, en niet minder de talrijke opkomst van Nederlandsche kunstenaars en letterkundigen te Antwerpen, het buitengewoon hartelijk onthaal dat vooral hun, onder al de feestgenooten, uit de verschillende landen te zamen gekomen, van de zijde van de burgers dier stad ten deel viel, - dat alles legde ons de verpligting op om, zij het dan ook vlugtig in vergelijking van de overrijke stof, in deze kolommen de luisterrijke feesten, hunne artistieke beteekenis te constateeren. Toch zouden wij ons van die verpligting niet volledig kwijten, evenmin als de Nederlandsche genoodigden ten feest de hunne afgedaan rekenden met de warme, vol geestdrift uitgesproken dankbetuigingen, gedurende en na de feestdagen te Antwerpen zelf aan de ontwerpers en bevorderaars van het kunstfeest gerigt, - wanneer de Kunstkronijk niet ook, als aanhangsel tot haar verslag, gewaagde van het blijvend blijk van ingenomenheid en erkentelijkheid, door die genoodigden aan het Antwerpsche Kunstverbond - het uitgangs- en middenpunt van al het genotene, - aangeboden.

Reeds tijdens het zamenzijn in de Scheldestad werd dat denkbeeld door dezen en gene uitgesproken, door velen toejuicht. En toen nu allen, - ieder met eenen rijken schat van persoonlijke maar altoos aangename herinningen, in eigen kring, tot eigen werkzaamheid waren teruggekeerd, toen men nog eene wijle had geteerd op den levendigen indruk van het genotene, toen ook trad het denkbeeld waarvan wij spraken op nieuw op den voorgrond. Zoowel te Amsterdam als te 's Gravenhage, - de twee steden die het sterkste contingent der Nederlandsche feestgenoten hadden geleverd, - bleek een aantal kunstenaars en letterkundigen nog steeds gezind om tot de verwezenlijking der uitgesproken gedachte krachtig mede te werken en voedde men de overtuiging dat zich slechts een middenpunt van zamenwerking behoefde te vormen, om deze van alle zijden te doen ontstaan. In overleg met den heer Herman Ten Kate, voorzitter der Maatschappij Arti et Amicitiae, besloten eenige voorstanders der zaak om dat middenpunt te s' Gravenhage te vestigen en in het begin van November riepen zij de Haagsche kunstenaars en letterkundigen, die te Antwerpen de feesten hadden bijgewoond tot eene bijeenkomst op. In die bijeenkomst werd besloten dat men zou trachten zamen te stellen een Album, met bijdragen van de Nederlandsche schilders, beeldhouwers, graveurs, toonkunstenaars, dichters en letterkundigen die zich te Antwerpen hadden vereenigd, en daarin, wanneer men die mogt aanbieden, ook bijdragen op te nemen van hen, die de uitnoodiging tot deelneming aan de feesten hadden ontvangen, maar verhinderd waren geworden er gevolg aan te geven. En daar het Antwerpsche Kunstverbond, aan hetwelk dit Album zou worden aangeboden, ook algemeen bekende voorstanders en bevordenaars der kunst, bestuurders van corporatiën aan de beoefening van kunst en letterkunde gewijd, in zijne uitnoodiging had opgenomen, - daar van die uitnoodiging door onderscheidene Nederlanders werd gebruik gemaakt, ook door dezulken, van

[p. 51]

wie men moeijelijk eene bijdrage in beeld of schrift kon verwachten, terwijl men toch verzekerd was, dat zij volgaarne zouden medewerken tot de zamenstelling van een blijk der erkentelijkheid van de Nederlandsche genoodigden, - daar eindelijk de zamenstelling van een Album, zoo wel naar het uiterlijk als naar den inhoud zijne bestemming waardig, natuurlijk niet zonder geldelijke bijdragen kon geschieden, zoo kwam men tot het besluit om tot het geven van die geldelijke bijdragen al die genoodigden in de gelegenheid te stellen, voor wie de andere wijzen van medewerking anders alligt bezwaarlijk, of minstens ondoelmatig zouden zijn gebleken.

Ten slotte werd ook nog vastgesteld dat men ter dezer zelfde gelegenheid zou trachten den wensch te vervullen, uitgesproken door den heer F.J. Loos, burgemeester van Antwerpen, voorzitter van het kunstcongres en der feestcommissie, om namelijk de photographische portretten van alle Nederlandsche feestgenooten te bezitten. Niet slechts omdat daardoor een wensch van dien geachten magistraatspersoon te vervullen viel, maar tevens omdat men hem, die zich in zoo vele opzigten aanspraak had verworven op aller sympathie, en in hem als 't ware de geheele gastvrije burgerij van Antwerpen eene beleefdheid vermogt te bewijzen, die zeker welwillend zou worden opgenomen, mogt men bijna vast rekenen op eene algemeene mederwerking.

De verdere leiding der geheele zaak werd door de bijeenkomst opgedragen aan eene uit haar midden gekozene commissie, bestaande uit de heeren D. Bles en S. Verveer, kunstschilders, J. Kruseman Jr., secretaris van het schilderkundig genootschap Pulchri Studio, A. Ising en T. van Westrheene wz. letterkundigen. Wij kunnen kort zijn in de vermelding van hetgeen door hen ter vervulling van de hun opgedragen taak werd verrigt. In de verschillende circulaires, van deze commissie uitgegaan om tot medewerking en het leveren van bijdragen uit te noodigen, werd herinnerd aan het boven reeds genoemde feit, dat te Antwerpen zelf reeds het denkbeeld werd uitgesproken, aan welks verwezenlijking men thans arbeidde; voor 't overige straalde in alles wat de commissie deed het streven door om de zaak tot stand te brengen in den geest en op de wijze welke wij hebben beschreven als de uitdrukking van de gevoelens, de herinneringen, de wenschen van alle feestgenooten zonder uitzondering. Door de heeren Herman ten Kate te Amsterdam, A.J. Lamme te Rotterdam en anderen werden de genomen maatregelen in de hand gewerkt en bevorderd en de uitslag van dit alles is geweest dat terwijl wij deze regelen schrijven het Album gereed ligt om aen het Antwerpsch Kunstverbond te worden aangeboden, terwijl tegelijk den heer Loos de volledige verzameling der portretten van bijna al de feestgenooten (hoofdzakelijk uit het photographisch atelier van den heer M. Verveer te 's Hage afkomstig), in een kleiner Album vereenigd, zal kunnen worden ter hand gesteld.

Het ligt natuurlijk niet in ons plan eene gedétailleerde beschrijving te geven van het Album, die zou uitloopen op een beredeneerden catalogus van de 64 teekeningen, (een blad met gravuren en een ander met lithographische teekeningen daaronder gerekend) of het noemen van den titel van een achttiental letterkundige, een tweetal muzikale bijdragen: den inhoud toch van al die stukken in proza en poëzy hier af te schrijven zou onze ruimte verre overschrijden en bovendien stellig eentoonig worden. Uit den aard van, en met het oog op hunne bestemming, zonder schade voor de zaak, - hebben al die stukken tot thema: Antwerpen, zijn kunstroem, zijne broederlijke gastvrijheid, en hoe verscheiden, hoe talentvol dat thema moge gevarieerd zijn, - al de variatiën aan te hooren zou alligt vermoeijend worden. Bovendien zou het onbillijk zijn tegenover de twee componisten wier Lied in den Volkstoon, voor piano en zang, (Verhulst) en Romance (v.d. Does) hier moeijelijk zou zijn weêr te geven; - om niet te spreken van de onmogelijkheid om uit de 64 teekeningen diegenen uit te kiezen, welke, hetzij om het onderwerp, hetzij om de uitvoering, tot eene bijzondere vermelding zouden uitlokken.

Genoeg zij het dus te verzekeren dat het Album reeds door zijn uiterlijk beantwoordt aan het doel waarmeê het werd zamengesteld. De commissie werd door de geldelijke bijdragen van een achttiental heeren, die in de categorie vielen, zoo straks reeds omschreven, in staat gesteld, ook in dit opzigt het Album te maken tot eene waardige uitdrukking der gevoelens van de Nederlandsche feestgenooten. De kolossale band of liever de kast, met donker bruin leder bekleed, een hoogst verdienstelijk voorbeeld van bindwerk van den heer F.W. Rinck te 's Hage, zeer doelmatig ingerigt en vooral uitmuntend door deftigen eenvoud, draagt op de bovenste platte zijde in gothische letters het opschrift: Aan Antwerpen's Kunstverbond, 1861. Wanneer men het zware dekblad openslaat, toeft de blik niet lang bij de smaakvolle bekleeding der binnenzijde van den band, maar word al dadelijk getrokken door het schutblad, zeer zorgvol in gothischen stijl bewerkt, door den heer Hingman te 's Hage en bevattende de lijst van de Namen der Nederlandsche Kunstenaars, Letterkundigen en Kunstminnaars, door wie dit Album werd bijeengebragt als blijk van erkentelijkheid voor het Goede en Schoone, hun in Augustus 1861 door het Antwerpsche Kunstverbond aangeboden. En nu, na deze eenvoudige, waardige inleiding, wordt de verzameling zelve geopend door een, zeer sierlijk in middeneeuwschen stijl met geïllustreerde hoofdletters op perkament geschreven naamdicht op de steden Antwerpen en Amsterdam van Alberdingk Thym:

Aan de Koningin der Schelde, die haar heerlijk hof en Meir
Niet ontzeide aan een der vreemden, toegestroomd van heinde en ver,
Doch met meer dan zoeten glimlach Hollands Kunstkroost heeft verbeid,
Waar zij hun met open armen, 't roerend ‘Welkom’ heeft gezeid;
Eedle gastvrouw, om wier voorhoofd een drievoudige erfkroon spant -
Riddereerkrans, kunstenlauwer, kroon van d'echten burgerstand -
Pronkjuweel der Dietsche Steden, neem mijn dankbre hulde en groet,
Eer de taal van 't Zuid en Noorden langs uw dierbre Vlaamsche boorden
Nergens weêrgalm meer ontmoet.

Adem wordt haar niet gelaten in den vrijen Vlaamschen beemd;
Minnen haar ook de onderzaten, d'overheden is ze een vreemd,
Sindts een hoog begaefde Vlaming Onzer Vrouwe kerkspits wrocht,
Toen Messys penseel en hamer op zijn vlaamsch verbinden mocht
En uw Rubens in den Hage Neêrlandsch sprak met trouwen monde,
Roepend om 't hereenigd leven, 't heelen der geslagen wonde,
Deed de wet zich krachtig hooren: ‘Dietschen geest voegt Dietsche taal!’
Amsterdam zal kunstzin leeren van uw burgers, van uw heeren:
Maar zij spreekt de taal der Vaadren; deel gij ook die zegepraal.

Met bijzondere voldoening hebben wij Alberdingk's vers hier overgeschreven, omdat het, een paar regels welligt uitgezonderd, die meer bepaald des dichters subjectief gevoelen verraden, de gelukkige uitdrukking is van den geest en de gevoelens die zich uitspreken in de groote meerderheid der overige letterkundige bijdragen. Omtrent de artistieke bijdragen, moeten wij ons bij algemeenheden bepalen, ofschoon de verleiding sterk genoeg is om in bijzonderheden aan te wijzen hoe Nederland's schilders, - en de beste! - hebben gewedijverd in het leveren van kunstwerken, die de dubbele verdienste vereenigen van nevens gelukkige proeven te zijn van ieders eigenaardig talent, ook door opvatting en uitvoering te getuigen dat zij bestemd zijn om aan eene artistieke vereeniging te worden aangeboden. Inderdaad het is eene schoone collectie die Neêrland's kunstroem in den hoofdzetel van België's rijke kunstontwikkeling met bescheidene, maar oorspronkelijke en degelijke waardigheid zal handhaven en niet slechts om het doel waarmede zij werd bijeengebragt, maar op zich zelve blijvende waarde bezit.

Bij die manifestatie onzer kunstenaars sluiten zich onze dichters en

[p. 52]

letterkundigen waardiglijk aan. Dr. Bennink Janssonius rigt een aantal welluidende coupletten Aan het Kunstverbond te Antwerpen en roept het o.a. toe:

Breidt uit uw zegepraal, gij Vlaandrens eêlste zonen,

Heil zij het volk dat dus wil luistren naar uw toonen;

Hoe ziet het niet zijn roem verspreid van strand tot strand;

De Geest van liefde en vreê beziele uw harpakkoorden;

Hij heilige den band

Die 't Zuiden hecht aan 't Noorden

Van 't ééne Nederland.

S.J. Van den Bergh zingt in krachtige toonen van de indrukken, ontvangen Te Antwerpen en roept in een zijner coupletten uit:

Gezegend dus uit naam mijns strands,
O kloeke zonen dezes lands,
Voor wat gij wist te ontsteken!
Verbroedering op reuzenschaal,
Verbroedering door de eeuwge taal
Die licht en schaduw spreken;
Verbroedring met den broederstam
Die gretig tot u overkwam
Om met u mêe te streven,
En u te zeggen dat ons hart
Oprecht voor u ontsloten werd
En kloppen blijft ten leven.

Dr. Beijnen wijdt zijn keurig proza aan Antwerpen als de stad der vrijheid, die hare voorregten van Keizers en Hertogen ontving, voor die vrijheid tegen Philips streed, en na langdurige worsteling, thans door vrijheid bloeit. Eene gave dier vrijheid, schrijft Beijnen, werd door ons

gedenkpenning van het kunstfeest van 1861.

in Oogstmaand genoten en de vrijheid van spreken vierde in die dagen te Antwerpen haar zegepraal.

Binger wijdt een Klinkdicht aan Antwerpen, dat aldus eindigt:

Dank, driemaal dank en lof van elk Noord-Nederlander!

Geen tong eens diplomaats, hoe glad, hoe fijn gespitst

Geen woord eens dwingelands dat volken mengt of splitst,

Geen priesterkunstnarij houdt broeders van elkander.

J. Brester, az. zingt op zijn eigenaardigen toon:

Eene goede buurman, welgezind,
Is beter dan een verre vrind;
Want de een is al tot hulp gereed
Dát dacht mij, goede buren, dat,
Toen 'k vrolijk in uw feestkringzat;
Geen onzer die dit ooit vergeet;
Eer de ander nog is aangekleed.
Maar is de buurman vriend daarbij,
Geen beter vrienden nu dan hij.

Vraagt ge ons: zijt gij tot hulp gereed?
Dan zijn we vrienden niet alleen,
Dan zijn we, als onze taal is, één.

De welsprekende Roermondsche priester J.G. Brouwers, de warme bewonderaar van Vondel, de moedige kampvechter voor het ideaal, wijdt eene in gothischen stijl geschrevene herrinnering in dichtmaat aan Drie dagen te Antwerpen.

Mevrouw van Calcar, geb. Schiotling bewaart de herrinnering aan de Aug.-dagen te Antwerpen als ‘liefelijke bloemen die steeds haar balsemgeur bewaren, hoe lang ze ook rusten in het herbarium van ons verleden.’

J.J. Cremer onthaalt de Antwerpenaars op De Ziende, een liedje in den betuwschen tongval. De heer Drossaart wijdt eenige coupletten aan het Antwerpsche kunstverbond. A. Ising trekt eene paralel tusschen Rubens en Rembrandt, den schilder van Vlaanderen en den schilder van Holland.

D^r. M.P. Lindo deelt een Onberijmd albumblad van den ouden heer Smits mede, getiteld Aan den Reus van Antwerpen, waarin hij, met gelukkigen humor, doet uitkomen hoe de feestdagen eene heerlijke les gaven aan den reus: ‘dat de ware kracht der menschheid ligt in hare hoogere beschaving; - waar die, zoo als binnen Antwerpens muren aangekweekt wordt, is het voor eeuwig gedaan met het ruwe geweld en met de woeste dwingelandij van alle middeleeuwsche reuzen, van welken aard ook!’

Mr. C. Vosmaer doet in keurig proza uitkomen dat de tijden van poëzij en kunst niet voorbij zijn; dat ook onze tijd, al wordt hij beheerscht door het denken, zijne poëzij heeft. ‘De kunst zij uitdrukking van ons leven en het zal blijken dat ook deze tijd zijn poëzij heeft.’

De schrijver dezer regelen wijdt eenige woorden aan Antonie van Dijck, den grooten leerling van Rubens, wiens Europesche roem zoo krachtig terug straalt op Antwerpen.

W.J. van Zeggelen huldigt Antwerpen aldus in een naamvers:

Akkerveld van schoone kunsten,
Nijvre vest, die 's handels gunsten
Trekt door naam en vloed en bouw;
Welvaart zij U toegebeden,
Eersteling van Belgies steden
Ramp en vuurgloed bragt U rouw;
Plant uw standerd op uw tinnen,
En de veêrkracht zal herwinnen
Nieuwe welvaart - oude trouw.

Met opzet bespaarden wij de aanhaling van nog ééne bijdrage tot het slot onzer mededeeling, niet omdat zij den vertegenwoordiger der Nederlandsche regering bij het Antwerpsche Kunstcongres, maar omdat zij den dichter J. Van Lennep uit de pen is gevloeid, den man, zoo bij uitnemendheid bevoegd om Vondel voor zich te doen spreken, waar hij Antwerpen hulde biedt in

Antwerpen liet den droom van Reus en handtol varen,

En 't werpen van de hand, aan d'oevers van het Scheld;

De Markgravin des Rijks en koopstad rijk van waren,

Haar beurs en zenuw steef met in- en uitheemsch geld;

Een paerle aan 's Konings kroon en zelfs de kroon der steden

Van gansch Europe, en als een lamp voor 't hoog altaar

Verlicht ze met haar glans, godsdienstigheid en zeden,

En kunsten, en bewaakt de landgrens in gevaar.

Maar om hoe meenge deugd en gave wij haer roemen,

Wij willen haar vooral gastvrijheids toonbeeld noemen.

En hiermede nemen wij afscheid van den nagalm der Antwerpsche feesten, van welke wij vertrouwen dat hij ook aan onze zuidelijke broeders krachtig, welluidend in de ooren zal klinken, en op hen den indruk maken die vóór alles werd bedoeld: betuiging van broederlijke vriendschap, van erkentelijke hoogschatting.

W.

[p. 53]

TENTOONSTELLING VAN ANTWERPEN 1861.
UITERLYKE EENER STOKERY.
sterkwaterplaet, naer eene zyner schilderyen, door jan stobbaerts.

[p. 54]

Sedert eenigen tyd doen eenige jonge Antwerpsche Kunstschilders poogingen om sterkwaterplaten voorttebrengen naer hunne tafereelen. Wy zien dit met een waer genoegen, daer zy alzoo hunne ledige uren besteden om een vak optebeuren dat onze oude meesters, zoo als Rembrandt, Van Ostade, Van Dyck, Vande Velde en meer andere met zooveel geest beoefenden. Wy willen hier alleenlyk spreken van de sterkwaterplaten die de kunstschilders vervaerdigen, en die men etsingen noemt. Over een twintigtal jaren waren er ook kunstenaren zoo als Ern. Buschmann, Eugeen De Block, Hendrik Leys, Willem Linnig, Egide Linnig, Hendrik Schaefels, W. Vertommen, Verpoorten enz., enz., die zelfs poogingen hebben aengewend om het etsen als illustratie, als opluistering van vlaemsche werken en tydschriften te gebruiken. Zy zyn er niet in gelukt, omdat het volk noch te veel aen franschen invloed, aen fransche opvoeding, en aen den invoer van fransche goedkoope verderfelyke romans onderworpen was. Men stelde zich zelden te vreden, wanneer er geene zelfsmoord, vergiftiging of andere afschuwelyke daden in voorkwamen.

Wy deelen hier een exemplaer ontleend aen de duizenden die sedert jaren in Frankryk en ten onzent zyn verschenen. Ons vlaemsch volk leest niet genoeg, de kring van vlaemsche lezers van tydschriften is te zeer beperkt, de uitgevers moeten ofwel hunne abonnementspryzen zeer laeg stellen en byna geene illustratiën geven; ofwel zy moeten ze zeer hoog stellen en dan kunnen zy hunne kosten niet dekken.

Daeruit volgt dat zy die sterkwaterplaten vervaerdigen, ze byna voor niets aen de uitgevers moeten afstaen; daeruit volgt dat de kunstenaren geen vak kunnen blyven beoefenen dat hunne toekomst niet verzekert, omdat zy niet aengemoedigd worden. De kosten worden ook veel grooter, omdat eene etsing afzonderlyk, en niet tusschen de letter zoo als de houtsneden kan gedrukt worden. Met genoegen zien wy dan het tydschrift de Vlaemsche School deze nieuwe poogingen ondersteunen. De sterkwaterplaet die men heden aen de lezeren van dit tydschrift mededeelt, is vervaerdigd door M. Jan Stobbaerts, naer een van zyne beste tafereelen die in de tentoostelling van 1861, was geplaetst.

Het is ons onmogelyk deze etsing als eene teruggave van de schildery van den jongen kunstenaer die onder den naem van: uiterlyke eener stokery in den wegwyzer voorkwam te beoordeelen.

Wy zeggen onmogelyk, omdat de kommissie ze eene zoo onzichtbare plaets had gegeven, zoo dat wy nauwelyks konden onderscheiden wat op het panneel geschilderd was. Alleenlyk bemerkten wy dat zy krachtig van kleur, en de achtergrond met een warm zonlicht opgehelderd was.

Stobbaerts heeft deze etsing met veel zorg afgewerkt, zy is eigenaerdig omdat hy de kopersnede niet heeft willen navolgen. Die sterkwaterplaet is met eene losse, doch zuivere etsnaeld voortgebracht. By het eerste zicht zou men zeggen dat zy door eenen plaetsnyder en niet door eenen kunstschilder is voortgebracht.

Die zonnige warme toon welken wy in het tafereel bemerkten, kunnen wy in de etsing niet terugvinden. Het is hoegenaemd geen gemis aen kennis, of geene verwaerloosing van den kunstenaer waeraen wy die niet teruggave moeten toeschryven; maer wel aen de onmogelykheid om een zonlicht, dat men met niets dan met de ryke kleuren van den regenboog kan afmalen en geenszins met wit en zwart. Ware de etsing zelfs op geel chineesch papier gedrukt, dat reeds eenen warmen toon heeft, dan zou het nog onmogelyk zyn te zeggen of het een zonlicht is, zonder de schildery gezien te hebben. Het paerd en het mannenfiguertjen maekt hier en daer wat witte plekjes, het mist wat aen zamenhang.

Buiten die aengehaelde deelen, die geenszins gebreken kunnen genoemd worden, is de eerste voortbrenging in dit vak door den kunstenaer goed begrepen en uitgevoerd.

De Heer Jan Stobbaerts is een schilder die veel voor de toekomst beloofd; getuige zyne tafereelen die wy in de tentoonstelling te zien kregen; getuige de sterkwaterplaet die hy aen de kunstminnaren als eene eerste proef levert van de werkzame studiën die hy in dit vak deed. Met genoegen en met fierheid zullen wy aen het vlaemsche volk zyne zonen aentoonen die een vak beoefenen waerin eens een Rembrandt, een Jan en Huibrecht Luiken, zamenstellingen met geest en eigenaerdigheid schiepen, en dat zy door hunne etsnaeld onsterfelyk maekte.

D. Verest.