De Vlaamsche School. Jaargang 8

Algemeene tentoonstelling ingerigt door de Koninklyke Maetschappy van Schoone Kunsten te Antwerpen.
Staal,- koper,- hout,- sterkwaterplaten en teekeningen.

Byna al de overzichten der toonstellingen zyn onvolledig, omdat men de graveerkunst maar als eene byzaak aanziet; men maakt weinig of geen gewag van koper- en houtsneden, men aanziet die niet genoeg als kunstvakken; maar wel als voorwerpen om de tentoonstellingen te volledigen. Voor velen is zy de uitdrukking niet der groote kunst; anderen zien er maar eene stoffelyke bewerking in van zuivere en regelmatige nevenselkander gestokene lynen.

Wy willen deze kunst van naby beschouwen en beoordeelen, niet als een liefhebber of eene verzamelaar van platen, maar als een kunstenaar die groote waarde hecht, niet aan schilderstukken alleen, maar ook aan koper- en houtsneden, als zy voortgebracht zyn door mannen die hunne zending als ware kunstenaren begrypen, en het vak dat zy het hunne noemen, met liefde beoefenen; wanneer zy door hun graveerstaal de werken van oude of hedendaagsche meesters met waarheid vertalen, met het doel des kunstschilders zich vereenzelvigen, er eene ziel en dichterlykheid instorten, door met toon en vormen getrouw terug te geven wat zy hebben geschapen, om ze aan het nakomelingschap als een heiligdom te overhandigen, en ze te vereeuwigen.

Wy verklaren met de hand op het hart, dat wy niets dan ons vry geweten zullen raadplegen, niets dan de kunst voor oogen zullen houden.

[p. 14]

Wy willen geene persoonen, maar wel hunne kunstvoortbrengselen ontleden.

Wy achten de kunst hoog en veel; zy is, en zal altyd de uitdrukking blyven van een natuurlyk en inwendig gevoelen ons door God ingeboren en ingeplant om het schoone, het ware, het nuttige en het goede onder de koningen der aarde, die de menschen zyn, te verspreiden en te openbaren. Eeren en agten wy degene die hunne levensbaan, hunnen geest, en de gaven hun door de natuur geschonken, daaraan besteden. Zy arbeiden om de menschelykheid te veredelen, zij doen de kiemen en het zaad des goeds ontluiken, zy arbeiden om de zamenleving, de geheele maatschappij gelukkig te maken.

Wy zullen beginnen met de kopersnede van Wildiers naar de schilderij van N. De Keyser. Deze plaat is bestemd om aan de inteekenaren, leden der Maatschappy, uitgedeeld te worden. Zy verbeeldt: Episode van de moord der onnoozele kinderen. Die schilderij, wy herinneren ze ons zeer goed, was hier over drij jaren tentoongesteld. Zy was schoon geschilderd, de uitdrukking was waar, de teekening en de zamenstelling was allerkeurigst. Het koloriet was echt vlaamsch en krachtig, de vleeschen fijn en natuurlijk. Over het geheele was een dichterlijke en droevige toon verspreid, die zeer goed met het onderwerp in harmonij was. Heeft de plaatsnijder dat alles met waarheid vertaald en teruggegeven? Wy gelooven neen, want vooreerst is de type van het vrouwenfiguur niet juist, de vleeschen zijn niet vleesachtig genoeg, omdat de lijnen te hard, te stijf zijn; vleesch is fijn en zacht in de natuur, voornamelyk by vrouwen en kinderen, dus omdat vleeschkarakter met waarheid terugtegeven, moesten de lijnen zacht en zuiver gestoken worden; de kruislijnen hadden moeten langwerpig vierkant, en zeer digt bijeen gelegd geweest zyn, dan zou hy die fijnheid van toon, die zachtheid en zuiverheid van natuur die De Kesyer zoo meesterachtig had geschilderd, goed en waar vertaald hebben. Het haar is niet vlokkig, niet los genoeg, omdat de lijnen ervan te stijf zijn. Haar is eene stof die fijn is als zijde; om dit goed terugtegeven moet men de lijnen fijn en zuiver, ook vloeijig graveren, zonder er kruislijnen in te brengen; zij moeten dan zoo fijn van gravuur zijn dat men ze niet kan ontwaren. In het algemeen is het niet vast, niet naauwkeurig geteekend. De handen en voeten vooral laten te wenschen.

Wy willen daarom niet zeggen dat Wildiers niet kan teekenen, in het geheel niet; een plaatsnyder die niet kan teekenen zou een onzin zyn in de kunstwereld, daar de grond zyner kunst op het teekenen berust.

Maar men kan zeer goed met potlood en kryt teekenen, dat men met het graveerstaal niet doen kan. Dit ligt alleenelyk hieraan, dat men er geene handeling genoeg van heeft, daardoor hetzelve niet meester is om vry en juist vormen en lynen in de plaat te steken die men nochtans verstaat en zeer goed heeft geteekend. Wy raden den plaatsnyder aan ernstig eenige beelden naar de Antieken te graveren, ten einde eene goede handeling van het graveerstaal te krygen, alsook dien fynen en frisschen toon der Antieken. De plaat is echter niet zonder verdiensten; alhoewel de drapperyen wat te styf zyn, zyn zy nog het beste van gravuur en van lynen

De voor-en achtergrond en toebehoorten zyn wonderwel gelukt.

De witte draperijen die om het lijf der vrouw zijn, zouden moeten met eene lijn gesneden zijn, omdat lijnwaad en linnen, eene stof is, die fijn en ligt is.

Geheel de plaat is wat eender van manier van graveren, de bewerkingen der lijnen zijn allen wat hetzelfde, er zou meer verandering in het zamenstellen der lijnen, die de stoffen der verschillige deelen der schilderij daarstellen, moeten geweest zijn.

Wy moeten hier nochtans aanmerken dat de plaat op staal gegraveerd is, eene stof die veel harder en drooger is om te graveren dan het koper, en daar de kunstenaar zijne studiën en eerste voortbrengselen op koper gesneden heeft, waarin men vloeijig kan steken, gelooven wij dat dit de oorzaak is waardoor de plaat niet volmaakt is, om eene goede en prachtige gravuur te mogen genaamd worden. Bij Wildiers is nochthans veel aanleg om een goed en bekwaem plaatsnijder te worden. Hij steune niet te veel op eigen krachten, hij neme den raad aan van mannen die in de graveerkunst ondervinding gekregen hebben door lange jaren arbeid en wij hopen en zijn verzekerd dat hij dan in de toekomende tentoonstelling, met al de goede hoedanigheden zal schitterend prijken, die eenen goeden plaatsnijder kenmerken.

Van Lodewijk Durand hebben wij eene kopersnede naar eene schildering van G. Guffens, voorstellende: het kind Jesus met de schaaf. Die plaat is besteld door de Maatschappij om gegeven te worden aan dengene die eene actie neemt.

Men ziet dat Durand zeer jong in de kunstenwereld en in de behandeling van het graveerstaal is, want geheel zijne gravuur is zonder kracht, zoomin in lijnen als in algemeenen zamenhang. De omtrekken om de handen en voeten zijn te hard, er is geene modelering genoeg in, het is te plat, te eentoonig.

De grond, de draperijen, de vleeschen, zijn te veel met eendere kruislijntjens bewerkt; het is niet genoeg in het karakter der voorwerpen gegraveerd, in een gezegde, niet fyn en zuiver genoeg. De teekening is juist, en in alles is nu zeer veel aanleg om een goed plaatsnyder te worden; alleenlyk gelooven wy dat Durand wat vryer, wat vloeijiger, wat stouter met zyn graveerstaal zou moeten trachten te werken. Durand is jong en werkzaam; hy arbeide met moed voort in de toekomst.

Durand heeft ook nog eene teekening naar Rubens tentoongesteld. Dezelve is goed en vast geteekend, het geheele is goed aangemerkt. Hy heeft ook nog Onze-Lieve Vrouw onder het Kruis, teekening naar eene der muerschilderingen door G. Guffens, in de kerk te St. Nikolaas, uitgevoerd; deze is frisscher, alhoewel zy ons wat eentoonig schynt.

Dat Durand trachte met er tyd, in zyne gravuur, zooveel teekening, vastheid en kleur, te brengen, als in zyne teekeningen die wy voor ons hebben, en wy voorspellen hem dat hy een zeer goed plaatsnyder zal worden.

E. Michiels heeft eene sterkwaterplaat naar de Keysers schildery: Marino Faliero, die in de Vlaemsche School, bladz. 113, 6^e j., verschenen is, tentoongesteld. Zy geeft dezelve met waarheid terug; teekening, vormen kleur, gevoel, alles is er in aengemerkt, en treffend teruggegeven. Men zou zich niet voor eene sterkwaterplaat, maar wel voor eene met het graveerstaal uitgevoerde gravuur wanen.

Het is geene etsing van eenen kunstschilder, die ruw en onvolmaakt is, voor wat de manier van graveren aangaat, want als de schilders eene etsing maken zien zy naar geene schoonheid van lynen. Hun eenige, doel is de zamenstelling en de kleur terug te geven. By Michiels is het zoo niet, alles is met waarheid en getrouwheid bewerkt als plaatsnyder. Voor degenen die geene plaetsnyders zyn, zou die etsing gemakkelyk voor eene kopersnede kunnen doorgaan.

Wy wenschen te zien dat zy die niet veel aanleg voor de graveerkunst gevoelen, zich er op toeleggen om sterkwaterplaten, zoo als deze

[p. 15]

voorttebrengen. Want op die wyze, en met die kennis, zoo als Michiels het verstaat, kan men waar en getrouw den schilder vertalen.

Wy betreuren dat Michiel 's staalgravuur naar Dyckman 's Blinde niet voltooid was. Zy ware eene perel. en wel eene der schoonste der tentoonstelling geweest. Zy ware eenen lauwer te meer geweest om aan Antwerpens kunstgraveerschool te hechten. Het ware eene roos te meer geweest om in den bloemruiker der Vlaamsche Kunst te plaatsen, waarin ieder vreemd kunstenaar ze had mogen bezichtigen, zonder ze nochthans te kunnen plukken.

Van Verzwyvel hebben wy niets dan eene beeldtenisse van de hertoginne van Braband door de Keyser geschilderd. Het is wat te fyn en te kleintjens geteekend; alle de détails zyn goed afgewerkt, er is massa in het geheel.

Wy betreuren voor de vlaamsche graveerschool, zoowel als voor Verzwyvel zelven, dat een man met kunstkennis en talent als hy, geene buitengewoon groote werken meer na zynen Engel des goeds en Engel des kwaads naar Wappers heeft voortgebracht.

Wy koesteren de hoop dat Verzwyvel op de toekomende tentoonstelling eene zyner nieuwe gewrochten, die hy naar van Dyck's schilderijen uitvoert welke zich in het Museum bevinden, moge zende; werken die waardig van hem zijn en zijn talent op zijne hoogte weten te handhaven.

Eug. Copman, is een jong plaatsnyder die nauwelyks zyne treden in den kunsttempel heeft gezet, en reeds is hy bekroond geworden met al wat een plaatsnijder maar kan verwachten, om zich eenen goeden weg te banen. Nieuwling in de kunst, en van gisteren pas binnen Antwerpens wallen, of men groet en men acht hem reeds omdat hij zijn vaderland dat België is, waardig zal vertegenwoordigen.

De roem die hy zal inoogsten zal niet alleen op zyn hoofd maar op geheel zyn vaderland nedervallen.

Copman heeft eene penteekening en eene studie naar het levend model, namelyk een naakt mannenfiguur tentoongesteld. De penteekening is eene zeer goede studie; teekening, vormen, ontleedkunde, karakter, alles is goed verstaan en prachtig uitgevoerd.

Nooit zagen wy eene penteekening waar de lynen zoo regelmatig, zoo zuiver, zoo vloeijend nevens elkander gelegd en geteekend waren; men zou het waarlyk voor eene kopersnede nemen. Het naakte figuur is goed van gravering, alles is zuiver, zonder echter droog te zyn; de teekening en vormen zyn goed verstaan. Het hoofd vooral is meesterachtig gegraveerd. De toets, de teekening is er vlak en vast ingehouden. Het geheele is met eene vaste hand gestoken.

Niets dat te fyn, te hard of te droog is, in éen woord, wy moeten bekennen dat het onze verwachting te boven gaat, zoovele handeling van het graveerstaal, zooveel gemak van bewerking aan te treffen by iemand die jong in de kunst en jong van jaren is.

Dat Copman voortarbeide met vlyt en zedigheid, wy voorspellen hem van nu af eene luisterlyke toekomst; dat hy met moed en volharding in den ingeslagen weg blyve voortgaan.

J. Bal, een van onze vruchtbaarste en beste kopersnyders, heeft: Johanna de zinnelooze, naar Gallait's schildery tentoongesteld. De gravuur is goed in het karakter der schildery, de harmony en de kracht van het donkerbruin zyn goed en waar terug gegeven. Alles is met eene vaste hand gegraveerd.

De toets van den schilder kan men er goed in herkennen; alleenlyk zouden wy den bid-lessenaar die op den voorgrond staat, wat breeder van lynen willen gegraveerd zien, dit hadde hem beter doen vooruitkomen; wy spreken niet van effekt of toon, maar wel van manier van graveren; iets wat op den voorgrond staat, bemerkt men beter en het was nu juist om hem goed te laten bemerken dat wy de lynen breeder en vettiger hadden willen gegraveerd zien.

De vrouwenarm schynt ons een weinig te hard van lynen; waren die lynen wat fyner geweest, dan zou men nog beter het karakter, het vleesachtige bemerkt hebben.

Bal is een opregte en ware kunstenaar, hy schildert met zyn graveerstaal. Telkenmale dat hy eenen anderen meester vertaalt, gebruikt hy eene andere wyze van zyne lynen te leggen, om in het karakter van den schilder te blyven.

Gallait behandelt hy anders dan Rafaël, omdat Gallait meer toetst, vettiger, vryer is dan de italiensche meester, die fyn en teeder van kleur, zacht en doorschijnend in het algemeen is.

Men ziet in Bal's gravuren, de ware schoonheden der graveerkunst en de schitterende en rijke kleuren die men by middel van zwart en wit kan bekomen. Men siddert van verontwaardiging daer men heden zeer dikwyls by de plaatsnyders bemerkt, dat zy het karakter en den penseeltoets verwaarloozen, om zich aan niets over te geren dan aan drooge, magere en koude lynen zonder gevoelen te graveren die, hoe zuiver en regelmatig zy ook mogen gestoken wezen, niets daarstellen dan eene gemakkelyke handelwyze des graveerstaals. Men ontdekt er geenszins die vryheid, dieziel, dit gevoelen in welke het graveerstaal van eenen waren plaatsnyder kenmerken.

Het is dan niet genoeg omtrekken, lichten en schaduwen van eene schildery te vertalen; men moet den penseeltoets, den geest des meesters in de gravuer doen doorstraalen.

Die waarde, die schatten eens graveerders, geeft Bal op eene meesterlyke wyze terug, omdat hy den roep en het doel van eenen plaatsnyder verstaat. Bal heeft eenige jaren te Parys doorgebracht om zyne studiën te voleinden en heeft zyn eigen karakter ongeschonden weten te bewaren. Hy is aan zyne eigene vlaamsche en eigenaardige graveerschool getrouw gebleven. Hy heeft aan Edelinck, Vorsterman, Pontius en aan meer andere van onze kunsthelden gedacht, toen hy buiten zyn vadergrond was; hy heeft ze in zyne platen, in zyne meesterwerken herdacht, en hunnen roem voortgezet. Hy heeft die kunst als een heilig pand overgeërfd; hy verheerlykt ze en doet ze in vollen glans in zyne werken herleven.

In elk nieuw werk dat hy in het staal of koper sneed, bemerkten wy nieuwen voortgang, en een reuzenstap te meer naar de volmaking.

Bal heeft nog eene beeldtenis tentoongesteld die zeer goed van teekening, gravuur en modelering is. Ongelukkig voor den plaatsnyder en degenen die zyn talent naar waarde schatten, is dit werk zoo slecht geplaatst, dat men met groote moeite de gravuur ervan kan ontwaren; eene halve ronde venster van het zaaltje kaatst in het glas terug 't welk voor de gravuur is; derwyze dat deze niet te zien is, zoo als men het zou willen. De kommissie had meer moeten zorgen om Bal eene goede plaats te geven; en wy vragen geene goede plaatsen voor groote, uitstekende kunstenaren alleen, maar zelfs voor al wie tentoonstelt. Als men iets ter expositie brengt, dan is toch om van eenieder gezien en beoordeeld te worden, om zich te doen kennen.

Men hangt vele gravuren te hoog; de kommissie vergeet dat het niet genoeg is eene gravuur te hangen, dat men de massen en figuren kan zien; men moet de bewerking der lynen klaar duidelyk kunnen waernemen om over de geheele waarde van de gravuur te oordeelen.

J. Franck stelt Paul en Virginie tentoon, naar de schildery van Van Lerius.

[p. 16]

De schildery is goed vertaald; de fyne en zacht doorschynende toon die over de geheele samenstelling is verspreid, is allergelukkigst teruggegeven; alles is goed van modelering; de haaren, alsook de vleeschen zyn doorschynend en luchtig van toon. Het is een van de teerst gegraveerde platen die wy in de tentoonstelling ontmoeten; en alhoewel het fyne en dichtgestokene lynen zyn, is er niets droogs noch kouds in.

Als men te fyn graveren wil, wordt men soms droog en koud van toon. Franck heeft zulks weten te vermyden, iets wat zeer moeijelyk is; hy is fyn van toon en fyn van gravuur, hy heeft een fyn vloerachtig graveerstaal en Van Lerius, die een teeder en uitvoerig schilder is, heeft een gelukkigen vertolker van zyn tafereel in Franck gevonden. Een weinig meer breedte, zou nochtans meesterachtiger geweest zyn, doch daar de schildery vereischte gegraveerd te worden zoo als de plaatsnyder het heeft gedaan, is hy binnen de palen der waarheid gebleven.

Franck is een met geest bezielde plaatsnyder; hy ga dan met vryheid op de ingeslagen baan der kunst voort, en wy voorzeggen hem eene schoone en welverdiende toekomst. Hy zal nu de vruchten gaan plukken van zyne dorre studiën, en zyne voortbrengselen zullen met welverdienden lof begroet en door de kunstenaren met liefde en een waar genoegen ontvangenworden.

G. Biot, de bekroonde in den grooten kampstryd van Roomen, heeft eene kopersnede naar Rafaël tentoongesteld, alsook twee teekeningen naar dien meester. Zyne kopersnede naar de oorspronkelyke muurschildering van Correggio is wonderwel teruggegeven. Die zoete, zachte en donsachtige toon welke in vele werken van dien meester doorstraalt, die lichte doorschynendheid der vleeschen zyn allerliefst gesneden. De lynen zyn regelmatig, en luchtig neven elkander gesteken.

Misschien is geheel die gravuur wel wat mat van toon, men kan luchtig en frisch zyn zonder nochtans zoo naar het mat overtehellen. De zachtheid van toon, die doorschynendheid in het graveren, is eene der moeijelykste deelen van de graveerkunst.

Ook neme men in acht, dat die fyne en zuivere toonen moeten voortgebracht worden met al wat droog en scherp is, zoo als graveerstaal, koper en staal. Zoet en half van toon, krachtig en vlak zyn, is iets wat niet alleen het moeijelykste in de graveerkunst; maar wel in al wat kunst is.

Wit en zwart maken, is zeer gemakkelyk, en waren dit het doel en de gevoelens der kunstenaren, dan zouden zy moeten beklaagd en misprezen worden. Correggio is een zoetluidend schilder, hy is krachtig en verscheiden in zyne schilderstukken. Hy en Rafaël zyn twee meesters die veel last lyden om goed gegraveerd te worden.

Biot is wel een der plaatsnyders die de meeste en snelste voortgang heeft gemaakt; velen hadden nooit gedacht of geloofd dat hy zulke reuzenstappen in zyne kunst zou gedaan hebben. Nog jong, zonder verwaandheid, werkzaam, en met eene volle overtuiging in zyne werken en in het moeijelyke vak, stapte Biot vooruit.

Hy ga dan voort met mannenmoed en volharding, en zeker zal hy eens eene plaats, en wel eene der voornaamste, in de ry der vlaamsche kunstenaren bekleeden.

L. Falmagne stelt eene gravuur naar de schildery: de Verwachting, van Gallait ten toon. Geheel die plaet is te zwart, te hard en te snydend; niets is zuiver van lynen, daardoor niet zuiver van toon; de kruislynen der vleeschen zyn te vierkantig, te open. Onmogelyk van met zulke ruwe, harde en vierkantige kruislynen het karakter van het vleesch terug te geven; vooral de vleeschen der vrouw zyn veel te vierkant, ze zouden langwerpig, en dan noch fyn langwerpig moeten zyn.

De drapperyen die de vrouw omgorden, zyn te snydend, te scherp, de opening tusschen de kruislyntjes is ook veel te groot, daardoor te wit, er is geen kleur in. De voornaamste moesten digter en zwakker nevens elkander liggen, dan ware het karakter, de vorm der drapperyen juist geweest; eene drappery, van wat stof zy moge wezen, is nooit styf, nooit inktzwart.

Wy raden Falmagne aan de kopergravuren van Vosterman, Edelinck en Vermeulen te raadplegen. Daar zal hy voorbeelden vinden, hoe en op wat wyze de drapperyen, de vleeschen moeten gegraveerd worden, om in hun natuurlyk karakter te worden teruggegeven. Hy zou ook meer nut vinden met naer meesters te graveren die wat min krachtig en eenvoudiger in hunne effecten zyn dan Gallait.

Dat hy niet vergete, dat om Gallait waar en goed te vertalen, men een alreeds uitstekend en ondervindingryk plaatsnyder moet zyn. Zyne krachtige kleuren, zyne goed en sterk verlichte effecten in schaduwen en tinten, zyn niet gemakkelyk om die als het oorspronkelyke wêer te geven.

Demannez heeft eene kopersnede naar Navez schildery, de Waerzegster, tentoongesteld. Er zyn goede hoedanigheden, en zeer goede, in die kopersnede. Hier en daar zyn er verscheidene deelen die te hard zyn, niet voor wat de buitenomtrekken betreft, maer wel voor het inwendige, het lichaam. De lynen zyn te ver van elkanderen, en het zyn tusschengelaten witte plekjes die de gravuur een te hard voorkomen geven. Die lynen moesten meer gevoed, ofwel digter nevens elkander zyn.

De ligte deelen zyn niet toonvol genoeg, omdat de lynen te zwaar over elkander kruisen. Zy zouden moeten vryer en levendiger gesneden zyn; want hard en zonder toon is een der onnatuurlykste en der meest in het oog springende gebreken van eene gravuur. De hoofden zyn best verstaan als gravuur; er is kleur in, ze zyn krachtig en waarlyk het beste van geheel de plaat.

Die hoofden zyn met gemak en vlugheid gestoken, en wy herhalen het dat het te bejammeren is, dat de kunstenaar zyne plaat niet in evenredigheid heeft afgewerkt. De zamenhang, de kracht, en de modelering der hoofden hadden oneindig veel gewonnen, waren zy goed ondersteund geweest door het overige werk.

Verders heeft Demannez nog eenige kopjes tentoongesteld, te weten: Melpomène, naar Le Sueur, en de Geliefde van Titiaan, naar Titiaan. Beide kopjes zyn vloeijend, met gemak gestoken, ze zyn ligt van toon en allerliefst van bewerking. Door het bewerken van de lynen alleen kan men zien dat het vrouwenkopjes zyn. Ook Leda, naar Leonardo dat Vinci, is fyn en goed gegraveerd.

Van A. Roux 's gezigten zullen wy geene melding maken, omdat my soortgelyke gravuren, zooals hy die uitvoertd, niet als kunst kunnen beschouwen. Wy zeggen dat zyne twee engeltjes, naar Raphaël (niets dan een hoofd met twee armtjes) slecht van teekening, en vormen zyn; de gravuer ervan is vuil; zy zyn hoegenaamd niet in het karakter van Raphaëls schildering; die zoete en fyne toon is niet het minst verstaan; het is een gebrekkig werk, dit is alles.

Dat Roux vele studiën naar de Antieken en het levend model doe, om zyn graveerstael en zyne teekenpen met gemak te leeren behandelen, en eens een bekwaem plaatsnyder te worden.

(Wordt voortgezet).

D. Verest.