De Vlaamsche School. Jaargang 7

Palamedes
Een klinkdicht van Vondel.

Aan de Redaktie der Vlaemsche School.

Mijne Heeren,

Dezer dagen zond mij mijn hooggeachte vriend, de heer J.A. de Laet, wiens langdurig stilzwijgen op letterkundig gebied zoo algemeen wordt betreurd, eenen brief, of laat mij liever zeggen, eene kritische studie over de betrekkelijke waarde der verschillige lezingen van 't beroemde klinkdicht, dat door Joost van den Vondel aan het hoofd van zijnen Palamedes werd geplaatst. Er bestaan van dit klinkdicht twee teksten: de oorspronkelijke, welke wordt gevonden in den druk van 1625, en een tweede, die, door Vondel zelven veranderd, aan het hoofd van het in 1652 herdrukte treurspel voorkomt. In mijne Dichterhalle heb ik dezen laatsten tekst opgenomen, mij echter voorstellende, in de aanteekeningen, die op het einde van mijn werk zullen worden gevoegd, de varianten van den ouderen tekst van dit beroemde klinkdicht op te geven. Daar de Dichterhalle, welke bij afleveringen verschijnt, nog niet kompleet is, kon dit mijn voornemen aan mijnen smaakvollen vriend

[p. 22]

niet bekend zijn: beklaagt hij het dan ook in zijne kritische studie, dat de oudere tekst van het klinkdicht, welke hem, mij dunkt te regte, als de verdienstelijkste voorkomt, in de Dichterhalle wordt gemist, zoo zal hij, hoop ik, niet zonder genoegen vernemen, dat ik steeds van zin ben geweest, aan de varianten van den ouderen tekst eene plaats in te ruimen. Waarom ik den tekst van 1652 in de Dichterhalle heb ingelascht, om de varianten van 1625 voor de aanteekeningen te bewaren, heeft zijne reden hierin, dat de veranderingen, zijn het dan ook geene verbeteringen, toch door Vondel zelven werden gedaan, en mijn eerbied voor den grooten dichter mij deed besluiten, mijn subjectief gevoelen over de waerde van beide lezingen, hetwelk ik met genoegen zie met dat van mijnen schranderen vriend overeen te komen, slechts in de aanteekeningen op te nemen.

Ik kom u verzoeken, Mijne Heeren, de kritische studie van den heer J.A. de Laet, die zich door fijnheid en keurigheid van smaak onderscheidt, eene plaats in uw tydschrift te verleenen, overtuigd dat zij voor onze jonge dichters, die maar al te weinig bij den grooten Vondel ter schole gaan, menigen voortreffelijken wenk bevat.

Aanvaardt, Mijne Heeren, de verzekering mijner bijzondere hoogachting.

J.F.J. Heremans.

Gent, 20 januarij 1861.

Antwerpen, den 15 January 1861.

Waerde en Hooggeleerde Vriend,

Onlangs doorliep ik uw puikwerk, de Nederlandsche Dichterhalle, waerin gy aen eenige myner stukken, hoe gering ook in waerde, welwillend een plaetsken hebt ingeruimd, en ik hield onder anderen stil by Vondels klinkdicht op Palamedes. Het kwam my wonder voor, dat ik nagenoeg koel bleef by dit meesterstuk van hem die ons schier niets dan meesterstukken heeft achtergelaten. Meer dan honderd mael voorzeker had ik die veertien verzen gelezen en telkenmale hadden ze my eene huivering over 't lyf gejaegd; in uwe Dichterhalle was het sonnet nog wel altyd een juweeltje, maer bleef de gehalte de zelfde, de vorm toch schokte niet langer myn gemoed.

Was ik minder vatbaer geworden voor 't genot van het schoone? Zou iets wat my honderd mael geroerd had, de honderd en eerste mael plotselings alle tooverkracht hebben verloren?

Die vraeg, ik beken het U ronduit, scheen my niet toe, als zynde genoeg van belang ontbloot om onopgelost te blyven, te meer dewyl ze ook wel hare oplossing kon vinden in eene verfyning van mynen smaek; want ik bemerkte, - iets wat my nooit te voren gebeurd was, - zoo niets tastbare feilen, dan toch zwakte en lamheid in Vondels klinkert.

Wat my altyd en bovenal in het klein gedicht had aengegrepen, was niet alleen de kern der gedachte, maer ook eene trots van tael, eene epische ruwheid, eene even frische als krachtige weêrgalm uit den heldentyden, welke het geenen dichtere uit den christenen tydvakke ooit gegeven werd met de zelfde reinheid en volheid als Vondel te laten hooren.

Nu echter, in uwe Dichterhalle, werd het my te moede, als of men den ouden Joost by Feitama had ter schole gelegd, om hem daer de goede fransche manieren te leeren. Was het inderdaed het stuk van Vondel dat ik las of de vertaling zyns magtigen zangs in min of meer nieuwerwetsch hollandsch?

Eens die twyfel ontstaen, was hy even gauw opgelost. Tusschen het luttel boeken dat ik bezit, tel ik de eerste uitgaef van ‘J.V. Vondelens Palamedes oft vermoorde Onnooselheyd. Gedruckt nae de copye. Te Amselredam, by Jacob Aertsz. Calom, boeckvercooper op 't water, in de vyerige Calom. Anno 1625.’

Daerin had ik het klinkdicht leeren kennen en daerin ook ging ik het nog eens opzoeken om het met der lezing van de Dichterhalle te vergelyken. Ach, vriend lief! nu of nooit was het zaek, eenen ouden uitroep te verjongen: Quantum mutatum ab illo! Lees en oordeel. Het sonnet der Dichterhalle luidt:

Het leedt geen zeven jaer, of Palamedes schaen
Ging 's nachts de tenten van zijn rechteren doorwaeren,
Die, rijzende verbaest met opgereze haeren,
Een schim vernamen, straf mishandelt, blont en blaeu.

De baert hing dick van bloet: de keel ging schor, en flaeu.
Zy riepen: ‘Och, wie komt ons met een toorts vervaeren?’
Hy sprack: ‘Ick ben 't, en lees uw vonnis uit dees blaeren,
Die mijne onnozelheit ten rove gaeft aen 't graeu.’

Zy sidderden van schrik: zy vloden niet, maer vloogen,
Dan ginder heen, dan hier, voor 't branden van zijne oogen.
Hy staptze na, en liet een bloetvleck waer hy tradt,

Tot dat het schemerlicht, in 't oosten opgheloocken,
D'angstvalligheit verdreef van 't naer en yslijck spoocken,
De vadermoorders vondt van 't knaegen afghemat.

Heeft nu Vondel zelf zyn klinkdicht later uitgegeven zoo als het in de Dichterhalle is overgedrukt, dan levert dit feit enkel een slagend bewys te meer op, van deze lang erkende waerheid, dat elke verandering geene verbetering mag heeten en dat het voorzichtig is, by der keuze, alle bekende teksten van het zelfde stuk te vergelyken. Immers het klinkdicht, zoo als het uit Vondels brein en hert is geboren, luidt aldus:

Ten leed geen seven jaer, of Palamedes schaeu,
By nacht, de tenten ging der Rechteren doorwaeren:
Die resen op verbaest met opgeresene hayren,
En sagen daer een' schim mishandelt, blond en blaeu.

Sijn baerd hing dick van bloed: sijn' keel was schor, en flaeu:
Wie komt ons, riepen sy, in 't duister dus vervaeren?
By toortslicht, sprack hy, ick uw' straf lees uit dees' blaeren:
Die myne onnooselheydt ten roove gaeft aen 't graeu.

Sy zidderden van schrick, sy vlooden niet, sy vloogen,
Dan ginder, dan weêr hier, voor 't branden sijner oogen,
Hy stapte hen na, en liet een' bloedvleck waer hy trad;

Tot dat de schemering des dageraeds ontloocken,
D' angstvalligheyd verdreef van 't naer, en yss'lijk spoocken,
En vond de Vaderbeuls door 't knaegen afgemat.

Wat dunkt U, vriend lief? - Ge zyt een al te keurig schryver, een al te diepvoelend en scherpziend kritikus, dan dat het nuttig zou zyn, uwe aendacht in te roepen op het verregaend verschil der twee lezingen. Niet alleen in dichterlyke waerde, maer zelfs wat spelling en spraekleer betreft, staet de tekst van 1625 oneindig boven dien welke in de Dichterhalle is overgenomen.

En ofschoon Vondel zelf verklaert, zich niet heel veel met der orthographie te bekreunen, en hun die erom in 't harnas varen, voor de schenen werpt, dat ze ‘om geytenwol twisten,’ getuigt hy toch, ook hierin naer de meest mogelyke zuiverheid te hebben gezocht, vermits hy bekent, ‘noyt zichzelven daerin te hebben konnen voldoen.’

[p. 23]

Hoe zou hy dan ‘opgerezene hayren,’ hebben kunnen verwisselen tegen ‘opgereze haeren?’ En, de tyden verwarrende, schryven: ‘Hy stapt ze na en liet’ enz.: daer hy eens gesteld had: ‘Hy stapte hen na, en liet enz.’; om hier niet eens te gewagen van den min of meer onkeurigen eersten naemval ze, waermede de vierde naemval hen is vervangen.

Laet my liever toe, waerde en hooggeleerde vriend, niet voor U, maer voor hen die aenvangen met der ernstige studie van de gewrochten onzer letterreuzen, en wien gy met zoo gelukkig een gevolg de baen breekt, hier een woordeken te reppen over de innige, de meer zakelyke waerde der twee lezingen. De vergelyking zal, op zyn minst, het nut hebben, te bewyzen dat de vorm, naermate zyner slordig- of keurigheid, zyner lamheid of kracht, de gedachte doet wegduiken of voorkomen en ze verlemt of staeft.

Laten wy poogen deze waerheid toe te lichten. De lezing van 1625 is:

Ten leed geen seven jaer, of Palamedes schaen
By nacht, de tenten ging der Rechteren doorwaeren:
Die rezen op verbaest met opgerezene hayren,
En sagen daer een' schim mishandelt blond en blaeu.

In dezen vierling mangelt het zeker aen leven noch kracht, aen kleur noch zwier. Het beeld is volledig. Palamedes treedt voor; de rechters ryzen op met opgerezene haren, en zien ‘een' schim mishandeld, blond en blauw.’ Er is hier noch een woord te veel noch een te weinig; 's lezers gedachte wordt niet opgehouden, niet afgeleid. Men ziet de rechters, men ziet de schim, en wie vatbare zenuwen heeft, zet reeds zyn doodverw, zoo als Vondel plag te zeggen, by dit even krachtig gekleurd als scherp afgeteekend tafreel. Zelfs de oude vorm der dubbele negatie draegt niet weinig by tot der kracht van den inzet.

Hooren wy nu de lezing der Dichterhalle:

Het leedt geen zeven jaer, of Palamedes schaen
Ging 's nachts de tenten van zijn rechteren doorwaeren,
Die, ryzende verbaest met opgereze haeren,
Een schim vernamen, straf mishandelt, blont en blaeu.

Reeds de inzet is lammer. Het achterwege blyven des expletivums laet zien dat de zoogezegde verregelmatigers onzer tael, haer verre van den weg der echte volmaking hebben doen afdolen en dat wy, naermate het toenemen van gezond oordeel en goeden smaek, meer en meer de nu braekliggende, maer, God lof, niet ontvruchtbaer geworden grondvormen onzes ouden taeleigens zullen terugeischen.

Maer zie eens, vriendlief, waer, ook in zake van woordvoeging, die zucht naer schoolsche en schynbare regelmatigheid heendryft! Vondel had, in de eerste lezing, de scaena bepaeld, en dan eerst, dáérin de actie laten gebeuren. Dezer dichterlyke noodwendigheid ten gevalle, stelde hy stout weg het werkwoord achter het voorwerp of régime indirect, en trof niet alleen daerby het beoogde doel, maer gewon, wat meer is, eene kracht in de wending die het halfvers laet klinken als het dreunen eens reuzenvoets.

Dat achterzetten des werkwoords kon er by der schoolgeleerdheid niet door. Het moest dan heeten: ‘Ging 's nachts de tenten van enz.’ De scena - de nacht - en, met deze, de kleur van de strofe, wordt hier eene byzaek. De hoofzaek is het gaen van de schim, en weet de lezer nog dat ze by nachte gaet, toch is en blyft voor hem verloren de indruk door de duisternis by der eerste lezing te wege gebracht.

En het slot van het halfvers? Treffend, in de eerste lezing, de actie daerstellende, verliest het in de tweede alle beduidenis en sterft weg in den lammen vorm van een hulplidwoord.

Het derde vers gaet niet minder mank aen het zelfde gebrek aen gevoel van juiste verhouding tusschen gedachte en uitdrukking, verhouding die nochtans alleen machtig is om het dichterlyk beeld in zyne volkomenheid daer te stellen. Zal de indruk met bliksemsnelheid treffen en een blyvend spoor laten in 's lezers gemoed, dan is het noodig dat dezes geest geen enkel oogenblik worde afgewend van de richting der gedachte, ja, zelfs niet eens, door eenigen tusschenzin, in 't vervolgen dezer richting worde opgehouden. Dat had de groote Vondel begrepen, of om juister te spreken, gevoeld, - want zelden redeneert de dichter met der muze, - toen hy, in 1625, het schoone vers uit zyne pen liet vloeijen:

Die resen op verbaest met opgeresene hayren.

Hoe is verbaesdheid, vervaerdheid, angst, foltering des gewetens bondiger en tevens krachtiger en vollediger uit te drukken dan in dien regel, waerin de daed - vergeef my het petitio verbi - dadelyk is.

Hoe klinkt nu de tweede lezing?

Die, rijzende verbaest met opgereze haeren.’

Met wat traegheid, wat verlemming het, middels een participium praesens, tusschenzinnig geworden ryzen, dit vers slaet, zal ik U, beste Vriend, wel niet moeten doen opmerken. Maer niet alleen het vers is verlemd; met den vorm is het tevens de gedachte des dichters. Waer blyft het krachtige beeld, de snelle, zenuwschokkende beweging? Schynt het U niet toe, als had hier een slag van des schoolmeesters plek den tooverstaf van den dichter verbroken?

Met den vierden verze is het voorwaer al even erg gelegen. Vondel had effen af geschreven:

En sagen daer een' schim mishandelt, blond en blaeu.

De tweede lezing legt hem in den mond:

Een schim vernamen, straf mishandelt, blont en blaeu.

Wat is de eerste lezing eenvoudig en juist; de tweede gezocht en bezyden de dichterlyke waerheid! Iemand die verbaesd is, ziet, dat is, hy drukt zyne gewaerwording onmiddellyk uit en gebruikt zeker daertoe het meest alledaegsch en tevens, waer het de werking der zintuigen geldt, krachtigst en meestomvattend woord. Of vernemen nu in het klinkdicht even zoo wel te pas koomt als zien, laet ik U liefst zelf beslissen, verzekerd als ik ben, dat uw fyn gevoel tegen al het zwakke, onvoldoende, ja, oneigene der uitdrukking zal opkomen.

En dan nog is het hinkende vernemen niet eens de plaets van het snelle, levendige zien kunnen treden, zonder het vers daerby met eene weinig keurige inlasching te bederven. Trouwens wat is het adverbiael byvoegelyk naemwoord straf wel anders dan een stopwoord? Veeleer dan het kracht by te zetten, verzwakt het hier het denkbeeld van mishandeling.

In den ganschen vierling is de mannelyke vorm van Vondel gelubd, maer, en dat is een triomf voor de schoolgeleerdheid, de syntaxis, zoo als de heeren schoolmeesters die verstaen, wordt met aller plecht geëerbiedigt. God zegen ons alle, en beware voor de plek Neêrlands tael en Neêrlands dichters!

En nu, vriendlief, hebben wy, leider! nog het ergste niet afgezien.

In den tweeden vierling, joeg my immer de eerste lezing die huivering over 't lyf, waervan ik U daer flus gesproken heb. By der tweede, kon ik moeijelyk ee..en glimlach bedwingen. Vondel zong in 1625.

[p. 24]

 

Syn baerd hing dick van bloed, syn keel was schor, en flaeu

 

Wie komt ons, riepen sy, in 't duyster dus vervaeren?

 

By toortslicht, sprack hy, ick uw straf lees uyt dees' blaeren:

 

Die mijne onnooselheydt ten roove gaeft aen 't graeu.

Even als in de aenvangstrofe, blyft hier het vers denzelfden tred gaen als de gedachte. De schim wordt nader afgeteekend, en het oog van den lezer wordt er niet van afgewend, neen, dan zelfs niet wanneer zyn oor wordt getroffen door den angstkreet der rechters. En weder, - merk het wel aen - koomt het beeld van de nacht de naerheid van het schriktooneel verdubbelen. En de toorts, - want in beide lezingen speelt de toorts hare rol, - wat doet die hier? Dient ze niet om in het holle der nacht een bloedrood licht te laten blaken op het bloedig vonnis? Ze voegt iets akeligs te meer by der akeligheid des ganschen.

In de tweede lezing daerentegen, is juist het meest indrukwekkende, de somberheid der scaena, de nare duisternis die den mensche schrik inboezemt, omdat ze hem van genot eens zintuigs berooft, teenemael weggecyferd. Het woord moge U hier vreemd schynen, ik heb het met inzichte gebruikt, want gansch de verandering schynt my berekend om - zoo men het heet - klaerheidshalve, den antwoorde: ‘Ick ben 't’ eene plaets in te ruimen, alsmede om de syntaxis te wreken over de zonde waeraen Vondel zich hier by herhaling had plichtig gemaekt: het stellen van het werkwoord achter het voorwerp. ‘Ick uw straf lees’ dat is waerlyk te hard voor schoolmeesters ooren, veel fyner, het spreekt, dan die eens dichters. ‘Ick ben 't en lees uw vonnis’ dat kan er ten minste door en zal den dichtere, by eenen spraekkundigen exame, geen puntje doen verliezen. Of echter de geest in de eigene mate zal getroffen zyn door het gladgestrekene en afgeronde: ‘Ick ben 't en lees uw vonnis,’ als door het ruwere en (wy zullen dadelyk zien welker schoonheid ten gevalle) eenigzins stootende: ‘By toortslicht ik uw straf lees’ dat valt ten minste zeer te betwyfelen.

Vondels klinkert wordt vooral gekenmerkt door de snelle opvolging der beelden, dezer nauw en innig verband en, om de wraek langs den eenen kant, den schrik langs den andere, diep in 's lezers gemoed te prenten, iets hortends in versbouw en woordvoeging. Daerom ook is, als het ware stelselmatig, waer zulks doenlyk was, het voorwerp nagenoeg onmiddelyk achter het onderwerp en voor het werkwoord geplaetst. Zoo in den eersten vierling: Palamedes' schaeu - by nacht - de tenten - ging. De opvolging der gedachten blyft streng logisch: de dader - de toon of kleur - de plaets - de daed. - In den tweeden vierling: By toortslicht - ick - uw straf - lees.

Wat is er, logisch en poëtisch, schooners uit te denken dan die snelle opvolging, dat innig samenhouden veeleer van het beeld der straffende schim en van de daed zelve der straf? De woordvoeging moge den schoolmeesteren eenigermate aenstootelyk zyn, denker en dichter hebben vrede met den vorm.

Maer keeren wy tot de weggecyferde scaena terug.

Als of het nu al niet erg genoeg was, deze zoo maer vlot weg aen den eenen kant te schuiven, moest den ganschen vierlinge iets kinderachtigs, ja, iets belachelyks worden bygezet. De booze rechters zyn hier niet beangstigd door de schim, niet gefolterd van hun geweten, zy worden vervaerd gemaekt met... eene toorts! Waer blyft toch al de grootschheid en grootheid van den ouden Joost! Ik zeg het U in vollen ernst, waerde vriend, al had ik met eigenen oogen Vondel aldus zyn meesterstuk zien verminken, dan nog zou ik de getuigenis myner oogen in twyfel trekken. Neen, dat kan Vondel niet gedaen hebben.

Met der verandering in de drielingen staet het al weinig beter geschapen.

In het eerste vers des eersten drielings, koomt het trage, slepende maer al de levendigheid der eerste lezing wegnemen. Er is tusschen de twee teksten het zelfde verschil als tusschen daed en verhael, gezicht en geheugen. Hierby is nog aen te merken, dat de verandering door niets, laet ons niet zeggen gebillykt, maer, effen af, aengewezen is. En, jammer genoeg! heeft men het daerby niet gelaten. Het beeld was nog te sprekend, nog te vol beweging en leven. ‘Dan ginder, dan weêr hier;’ dat rukt en schokt. Maer, om Gods wil, wat zegt toch het flauwe ‘Dan ginder heen, dan hier?’ Als beeld heeft het weinig om 't lyf; de klank is mat, de maet ongepast en zonder beweging. Over het ‘hy stapt ze na, enz.’ zyn wy reeds genoegzaem ingelicht, en wanneer ik de tweede lezing afkeur, zal ik - fortuna juvante - zelfs de schoolmeesters langs mynen kant hebben.

Het aenvangsvers van den tweeden drieling is, in de eerste lezing, even grootsch als eenvoudig:

‘Tot dat de schemering des dageraeds ontloocken.’

Waerom hieraen iets veranderd? Voorzeker niet om te verbeteren. Wat eene waerde heeft toch het verregezocht, opgesierd en pronkend:

Tot dat het schemerlicht in 't oosten opgeloocken?

Lustte het my hier eens, op myne beurt, den schoolmeesteren met der plek op den vingeren te geven, de gelegenheid ware niet dan al te gunstig ertoe. Opgeloocken! wat zal dat toch beteekenen? Luiken is sluiten; ontloken en ontsloten staen gelyk. Wat wil opgeloken dan eigentlyk zeggen? Aen opgesloten valt er natuerlyk niet te denken en eenen anderen zin kan er, met der grammatica voor de oogen, bezwaerlyk worden aen toegekend. Wordt op al eens voor open gebezigd, zoo als in een boek opslaen, dan toch blyft opengeloken, opengesloten, voor ontloken of ontsloten, louter onzin.

Was het wel der moeite waerd, een prachtig vers te veranderen om er eene taelfout in te wringen?

En zie eens, waerde vriend, hoe hier alweêr de fyne tint van Vondels eerste lezing door den retoucheur plomp en onbarmhertig is weggekladderd. Vondels ruwheid, - als het dan toch eens zoo heeten zal, - vloeit enkel voort uit hoogstverfynden kunstgevoele. Zet hy hier en daer eenen grellen of matten toon, een wat te helder licht of te sombere schaduw, dan is het, dat hy die niet kan missen tot het daerstellen van eene treffende harmonie in het gansche.

‘Tot dat de schemering des dageraeds ontloocken.’

Is er in dat traeggaende, lispelende vers, in die opvolging van suizende klanken, geene welgelukte onomatopeia? Het schemert, de dageraed klimt, en, met der nacht, verdwynen de spooken. Maer, - en hier is Vondel al wat hy zyn kan, - met den dage, by den vollen lichte, staet hy weder daer in zyne volle kracht; zyn vers lispelt niet meer, het steekt de bazuin; het halfvers sterft niet meer weg in eene half-slepende sylbe, het drukt vast en beraden den voet op het hoofd van den neêrgeslagen vyand:

En vind de vaderbeuls door 't knaegen afgemat!

Wat is toch in vergelyking met der dreunende sylbe, die hier het halfvers laet donderen als een wraekgeroep en juichen als een zegekreet, de tweede lezing, waer het flauwere woord vadermoorder den vloekvorm vaderbeul vervangt? En wel enkel met den inzichte, een

[p. 25]

koppelwoord te laten wegvallen, dat er dan toch niet kan gemist worden, tenzy ten koste der klaerheid en zachtvloeijendheid.

Nu, waerde en hooggeleerde Vriend, moet ik U verzoeken, het

H. HUBERTUS.
(Zie kunst- en letternieuws, 5^e jaerg. bl. 40.)
standbeeld door a. eenaeme, beeldhouwer te gent.
plaetsneê van j. gons, naer eene phothographie van j. d'hoy.

my wel te willen vergeven dat ik U zoo lang heb opgehouden met eenen enkelen klinkert van den grootmeester onzer nederduitsche dichtkunst. Onder de weinigen die zich ten onzent met kunstkritiek bezig houden, staet gy wel op den eersten rang, en met u, by uitzondering, een staeltje myner eenzame studiën onder het oog te leggen, heb ik ook wel eenigzins het bydoel, te bewyzen, hoe hoog eene achting ik U toedraeg en hoe zeer ik uwe bemoeijingen waerdeer, ter loutering van smaek en tael en styl.

By geval enkel en door eene ligt te bevroeden vergissing, mogelyk ook wel uit hoofde der schaerschheid van Paladmedes' eersten druk, is de gebrekkige tekst van Pieter Brakmans uitgaef in uwe Dichterhalle geslopen. Edoch in welk musaeum ontdekt de kunstkenner niet hier en daer een min of meer gelukte (soms hooggeroemde) kopy, waervan het origineel ergens bestoven en gehavend vergeten ligt.

J.A. de Laet.

Nota. - Toen ik bovenstaende schryven aen professor Heremans toezond, was ik niet bekend met der heerlyke nieuwe uitgave van Vondels werken, door M^r. Jan van Lennep verzorgd. Sedert eenige dagen pas is die voorhanden op onze stadsbibliotheek; waer ik dan ook inzage ervan heb genomen. Met genoegen heb ik bestadigd dat, over 't algemeen, myn gevoelen nopens de betrekkelyke waerde der twee teksten met dat van den geleerden Noordnederlander overeenkoomt. De gansche Palamedes heeft in 1652 de zelfde verbetering ondergaen als het klinkdicht. Wordt er my tyd toe gegund, dan koom ik wel eens terug op die zonderlinge verandering.

J.A.D.L.