De Vlaamsche School. Jaargang 6

Een bezoek in de bergruine van Paestum te Brussel.

Verscheidene malen hebben wy reeds den pronktempel eens mans bezocht, die door zyne eigene bazuin en ook door de belgische en fransche papiertrompetten eenen europischen naem erlangd, en zich boven des lands hoofdstad eenen verheven zetel gevestigd heeft.

De vervallene heidentempel van Paestum in Zuiditaliën verhief zich onder 's mans leiding als gelykkleurig namaeksel dier oude puinhopen, en dient hem tot woning en tevens tot oefenplaets zyner reuzige ondernemingen.

Wiertz, wiens naem een echtduitsch voorkomen heeft, werd in 1806 te Dinant geboren, alzoo in der bekoorlykste streek onzes lands, welke elken onzer voor de natuer en hare schoonheden zoude ingenomen hebben. Wiertz is geen man, my of u gelyk; op hem past even zoo min de ellemaet, waermede men andere kunstenaers meet ofwaerdeert; hy zit, een donderende Zeus, op zynen luchtigen troon en slingert van tyd tot tyd zyne geestesspranken, zyne bliksems op de bevende menigte, die met zienden oogen zelve niet zien durft.

De gevoelens over 's mans waerde zyn uiterst uiteenloopend; hier is hy verguisd en ginds verhemeld. Daerdoor wordt het voor velen zeer moeijelyk eene gepaste en juiste meening op te vatten en te handhaven. Die moeijelykheid moet zeer groot zyn, vermits Wiertz zelf door de afwykendste beoordeelingen beteuterd, onnoozel beweert, dat de menigte en de kunstenaers zelven geen oordeel te vellen in staet zyn over de hun ten toon gestelde voorwerpen.

Dus doende behoeft de kunstschepper eenvoudiglyk zyne eigene goedkeuring, die des honderdspaltigen gemeens is hem volstrekt onnoodig, zoo niet hinderlyk.

Plaetsen wy ons eenen oogenblik op de hoogte des kunstenaers en ook zoo, dat wy ongenaekbaer zyn te midden van den veelstemmigen verwarrenden alleman, en laet ons eens beproeven of wy, met goedwilligheid en rechtvaerdigheid gewapend, geen gezond en bevoegd oordeel zullen winnen nopens de voortbrengsels onzes kunstschilders.

Er bestaet een nauw verband tusschen den man en zyne werken, dat men niet lichtzinnig mag verbreken. Ziel en gedachten gaen by begaefden wezens op hunne voortbrengsels over. Men behoort dus te weten, wat de man beoogt, die ons hert te verwinnen zoekt: omgekeerd laten sprekende werken ons eenen blik werpen op eenen wel aengelegden tuin of in eenen doolhof van gedachten.

Een doolhof verleidt, verbaest, kwelt en martelt hem, die er zonder leiddraed inloopt; zulken doolhof bezit en doorloopt menig kunstenaer levenslanglyk zonder het te wanen; of hy daerdoor gekweld of gemarteld wordt, laten wy hem zelven beslissen.

De nieuwsgierigheid lokt vele menschen tot den kunsttempel van Wiertz; velen hopen er aengenaem verrast te worden, weinigen gaen er opgeruimd of vrolyken geestes van daen. Sommigen ontvangen er den indruk, welken egyptische pyramiden op ons maken, zy zyn verrukt?... neen..., zy zyn getroffen, verbaesd.

Wiertz heeft alle vakken der kunst- en zelfs des handwerks beoefend, hy maekt aenspraek op de algemeenste algemeenheid in kunst en wetenschap. Hy bouwt en pleistert, hy maelt spin en mug, peerd en olifant, duimlange dwergen en eenen vyftigvoet⁽¹⁾ hoogen reus, die alle reuzen en reuzekens van Belgiën beschaemt en verplettert; verbeeldt u, hy heeft op zynen ongelikten teen vingerdikke hairtjens en een cyclopenoog midden op zynen voorhoofde; hy eet met huid en hair een mensch van natuerlyker grootte, zoo als wy eenen boterham zouden eten.

Het stelsel over het schoone, dat de bewooner van Paestum zich te zynen gerieve gebouwd heeft, schynt eene groote overeenkomst te hebben met Victor Hugo's vermaerder leere: le ‘laid c'est le beau’ of liever gelyk hy in zynen werke, Le Rhin, werkelyk zegt: ‘c'était hideux mais c'était beau.’ Dat zulk stelsel aenhangers heeft gevonden, is overbekend, en toch kunt ge maer niet begrypen, hoe men het aenleggen zal om de schoone kunsten door de leelykheid te vervangen, wellicht zullen wy dat straks beginnen in te zien. Het klinkt althans vreemd, als iemand beweert, dat het lieve, schoone, bevallige, treffende, geestige, dichterlyke en wat dies meer is, eenmael de vlagge zal stryken voor het leelyke, afstootende, walgelyke, lompe, woeste en wat dies minder is. Om zulks te verwezentlyken, daertoe behoort natuerlyke en buitengewoone menschenvernuft.

Zy die uit den poel der wangedrochten hunne helden en heldinnen sleuren, om er alles edele, schoone en goede in te versmooren, die hebben ook geen gewoon menschenvernuft, anders liete men die fransche romannenscheppers gerust zich wentelen in modder en slyk.

Alzoo heeft ook onze belgische kunstenaer eene hoogere

(1) Ik durf met onzen akademiker niet schryven: eenen vyftigvoetigen reus.

[p. 78]

begaefdheid; men moet hem hulde brengen wegens zyne dichterlyke denkbeelden, die hy met vaster, stouter hand op het doek werpt. Hem mangelt het nog aen oorspronkelykheid, nog aen kracht, nog aen trotsheid om alles te durven. Bovendien is Wiertz een geniael schryver, die met grooter spitsvoudigheid de leemten ontdekt en de tegenstrydigheden zyner vitteren. Hy heeft menigen onbevoegden scherpschieter uit den zadel geworpen en gebrandmerkt.

Des te meer spyt het ons te moeten aenstippen, dat de schilder, welken wy zulke hoedanigheden toekennen, luttel waerde hecht aen alles, wat lief en aengenaem is aen hart en geest. Sommige zyner kleinere gewrochten, die hem snipperwerk schynen, trekken ons meer aen dan zyne hooveerdige kunstgevaerten. Wel is waer, Wiertz laet, gewis voorbedachtelyk, ook in zynen behagelyken stukken zwakke plekjens, waerop de kritiek schieten kan. En toch geven ons juist die kleine stukken de verzekering, dat Wiertz een veel merkweerdiger kunstenaer zoude geworden zyn, indien hy niet uit eener troebele bron zyn noodlottig stelsel geput hadde. ‘De jonge heks, die voor den eersten keer op den bezemstok vertrekt; het naekte meisjen, dat de bedgordyn wegschuift; Venus by Vulcanus; Esmeralda by den leelyken Quasimodo’ en eenige andere stukjens bewyzen voldoende, dat het bevallige en lieve niet buiten's kunstenaers bereik lag.

Maer het buitengewoone, het overdrevene, het reuzige en het zinnebeeldig philosophische zwaeyen over den kunstenaer hun oppergezag. Wiertz ware de man, die ons, ware het noodig, eene splinternieuwe godenleer scheppen zoude; ook hult hy met voorliefde menschen handelingen in zinnebeeldige verdichtsels. Hy bezit de gave om eenen gedachtenkring door nevelwolken te doen schemeren. Jammer, de man denkt, dat cannibaelsche tooneelen: vleeschhouwers, moordenaers, onthalsden, verpesten, doodkisten, lyken en verminkten met onafzienbaren gruwelen, alleen geschikt zyn om het volk te stichten en te verlichten. Hy waent, helaes, dat er een hoop monsters en Quasimodos noodig zyn om eene enkele Esmeralda te doen uitsteken.

Wanneer wy voor den reuzendoeken van Wiertz staen, dan ware het goed, dat wy tevens een boekjen te lezen kregen, om eigentlyk te weten, wat wy er voor te denken hebben. Dry aenschouwers hebben dry uiteenloopende zienswyzen, zulks bewyst, dat de gedachte niet zonnenklaer uitgedrukt is. Wanneer men voor ‘Christu's zegeprael’ den bal zoo erg ziet misslaen, als wy het zagen, dan pochen wy niet op helderheid.

Over de bekleeding der persoenen belyden wy een voor allemael, dat het ons telkens onmogelyk was te zeggen, uit welker stoffe de kleederen gemaekt waren. Laken, zyde, linnen of wol, het lykt naer alles en gelykt op niets. Hierin, zoowel als in velen geestesscheppingen des meesters, heerscht de grootste willekeurigheid. Het dunkt ons zelfs, dat Wiertz de nabootsing eener natuerlyke drapery zyner onwaerdig acht, en dat hem zulk eene dier byzaken is, die hy voor jaren in zynen patientotype berispte en kasteide.

Na dezer hoogst noodige hekeling, bestadigen wy met dankbaerheid, dat Wiertz door ‘zynen aerdschen groote,’ door zynen ‘reuzekensreus’ der dwingelandy aller Napoleonen den nek breekt; wy kunnen echter met moeite de vrage terughouden: waerom moet die reus dry hooge verdiepingen hoog en zoo kolossael zyn, dat de breede tempelhalle niet breed genoeg is om toe te laten, dat hy van top tot teen aenschouwd worde?

Indien het des meesters ernstige bedoeling is met dezer schildery, zoo als met dergene welke het ‘laetste geschut’ voorstelt, tegen dwang en kryg te velde te trekken, dan zullen wy de bedeesde vrage doen, of Wiertz niet veel duidelyker en treffender ware, indien hy zyne gewrochten op eenen honderd- ja duizendmael kleineren maetstaf stelde? Eene klaer uitgedrukte gedachte, om heilzaem op den aenschouwer te werken, heeft toch die overdrevene uitgestrektheid niet noodig. Verbeeldt u eenen oogenblik eene reekse van welbekenden voorwerpen, waervan sommige tienvoudig vergroot worden, en zegt dan of zoo iets onder natuerlyken dingen, natuerlyk is? Komt of stormt de gedachte kryschend en schreeuwend aen het licht, gelyk reuzekensreus, dan zal de menschelyke blik dezelve moeijelyk vatten. Het zoude gemakkelyk kunnen bewezen worden, dat de gedachte des kunstenaers op eene vatbaerdere wyze konde uitgedrukt worden, by voorbeeld.

Het Magasin pittoresque konde door de zinnebeeldelyke (allegorische) teekeningen van Wiertz, of liever Wiertz konde door middel van zulken tydschrift, eenvoudiger zyne gevoelens aen den man brengen. Onze voorouders waren verlekkerder dan wy op zulke reuzenbeetjens; ook loopen puer philosophische gedachten, in nog ongekenden mythen uitgedrukt, groot gevaer schipbreuk te lyden.

Wy zien het gaerne, dat de groote historie groote wanden vinde om er de heldendaden der landgenooten op te nemen; wy achten het een misgreep, eene verdoling, wil men eene gedachte, die door de houtsneê opgehelderd, leert en bevalt, wil men die gedachte tot nooit geziener grootte spannen en rekken. Men denkt onwillekeurig aen kikker en os.

Mogen wy nu nog een woord zeggen over des kunstenaers neiging tot allerlei vinnigheden en vaerdigheden. Dat hy by voorbeeld een standbeeldjen maekte, dat op den grooten teen in evenwicht bleef, zulks behoort tot der plastiek, en wy behoeven er niet om te klagen; maer dat hy eenen dikken kykvorsch op den muer schildert, die door een gaetjen gezien een vrouwenaenzicht vertoont, zulks is eene voor Wiertz niet te pryzene aerdigheid; zoo min als wanneer hy ons, ons eigen afbeeldsel in der gedaente eens zotten bultenaers door eene groote opening

[p. 79]

zien laet. Kykt gy daerna achter de schermen, dan ziet gy in der kwart opene deur, de helft eener poedelnaekte vrouwpersoon. Zonder van den oogenbedriegenden sleutel en nagel te gewagen, die tegen den wand geschilderd zyn, vinden wy nog tusschen den schermen twee lieve verlustigingen des kunstenaers. De eerste stelt ons eene grynzend lachende kindermoorderin voor, die de bovenste helft haers liefdepands half omwindelt, terwyl de onderste helft in den ketel op den viere kookt. De twee voetjens steken allernatuerlykst en allerakeligst uit den pot. Deze aerdigheid wordt door de tweede nog overtroffen. Een slachtoffer van den cholera verbreekt de doodkist, waerin het opgesloten is. Hoe natuerlyk dat alles ook zyn mag, ik kan niet zeggen, dat ik er genoegen in vinde. Mag ik dat alles onder de schoone kunsten rangschikken?

Zulker aerdigheden hebt gy een redelyk aental by onzen schilder, zoo als: de gedachten eens van den romp gescheidenen hoofds gedurende de eerste minuten, enz. enz.

Dat Wiertz verder aenspraek maekt op eene nieuwe matte schilderwyze, weten wy; of die wyze door de praktiek zal aengenomen worden, dat zal ons de tyd leeren. Hy vinde voor de muerschildering iets beters, dan het bestaende, wy wenschen hem geluk daermede. De vinder der olieverw kon ook een pluimken aen zyne kap steken.

Ten slotte herhalen wy deze onze overtuiging; de schilder wil volstrekt eene nieuwe baen inslaen en ware het zelfs eene verkeerde. Het buitengewoone, overdrevene, het reusachtige, zinnebeeldige en de gruweltooneelen spoken in zynen hoofde en brengen zyn penceel op hol.

Het is spytig eenen man te zien, die zulken aenleg voor de historieschildering heeft, en die zynen tyd verkwist aen beuzelachtigheden, waerby men vraegt: waertoe dient dat? zyne geestesrigting is noodlottig. Hy veracht de ideale schoonheid. Zyne bewonderensweerdige oorspronklykheid slyt en martelt zich af op hersenschimmen en akelige droomeryen. Mogt hy de nog ledige wanden zyns tempels met edelen beelden versieren, hem faelt daertoe nog de kracht, nog de knapheid.

Beter inzicht en goeden wil wenschen wy den manne toe, opdat hy beter woekere met den ryken penning, dien hem God heeft beschoren.

J.M.D.