De Vlaamsche School. Jaargang 6

Arbeid en ledigheid.
(Vervolg en slot, zie bladz. 1 en 11.)

Wanneer het volgend schoone jaergety weêr dáér was, bezochten Désiré en Félicité op nieuw de badplaetsen. Zy waren nu driftige, hardnekkige spelers geworden. Elken dag dien God verleende, togen zy naer het speelhuis, waer zy zich altoos aenboden vooraleer er nog iemand anders te vinden was, en nimmer verlieten zy het tapis vert dan toen alle overige spelers reeds verdwenen waren. Somtyds geviel het ook wel eens dat het lot hun gunstig was; maer toch waren zy er verre van af de bank te doen springen; want op eens dat zy wonnen, verloren zy negenmael. Zulks zou hun de oogen hebben moeten doen openen, en het verlies dat zy byna dag op dag ondergingen, zou hun het spel hebben moeten doen ontvluchten. Zoo hadden, ten minste, wysredenerende lieden gehandeld; maer de broeder en zuster waren geene wysredenerende lieden: zy waren onder den invloed van het spel, en wanneer men slaef is dier drift, - en wie treedt het speelhuis binnen zonder het te worden? - dan speelt men altoos voort, altoos, zonder omzien.

[p. 18]

Het spel is eene noodlottige drift. Een speler wordt voortgedreven door iets machtiger dan hy zelf. Hy zou willen ophouden, het speelhuis ontvluchten; toch zou hy niet kunnen. Even als de wandelende jood moet hy voort, voort, altoos voort, zoolang tot dat zyne gansche fortuin verspeeld is; tot dat hy van ryk arm is geworden; tot dat hy, van zyne vroegere weelde vervallen, zyne toevlucht moet nemen tot den bedelzak, de misdaed, of, - wat maer al te dikwyls het geval is, - de zelfmoord.

De zelfmoord? zou het spel den mensch zoo verre kunnen brengen? hem zoo diep doen dalen? Niet dan al te dikwyls; want het meestendeel der spelers zyn lafhertigen, die niet eens, zoo als de Franschen het heeten, savent prendre leur parti en braves; dat wil zeggen, dat zy niet weten van den nood eene deugd te maken; dat zy de zielskracht missen die zy zouden dienen noodig te hebben om, wat zy met kaert en dobbelsteenen hebben verspeeld, door moed en aenhoudende werkzaemheid te herwinnen.

Ook zoo ging het nu met Désiré en Félicité. Eerst aenzagen zy het spel als een hulpmiddel tegen de verveling; maer toen zy een gedeelte hunner fortuin hadden verspeeld, waren zy als aen de tafel vastgenageld: hun inzicht was toen het verlorene te herwinnen. Ongelukkiglyk ging het hun niet naer wensch. Wel integendeel; want na eenige zomers achtervolgens de badplaetsen te hebben bezocht, kwam er een dag, dat zy zich in de droeve noodzakelykheid bevonden elkander te moeten bekennen, dat het laetste overschot hunner fortuin ingebrokkeld was; dat de croupiers hunne laetste goudstukken tot zich hadden geschard. Dit was voor beide eene bittere teleurstelling: in plaets van de bank te hebben doen springen, waren zy doodarm en bezaten den moed niet in den arbeid hun bestaen te zoeken. Désiré en Félicité hadden willen voortspelen; nu zy geen geld meer hadden, wilden zy hun woord verpanden; maer het woord van geruineerde lieden is by de croupiers, die niets dan banknoten en klinkend goud kennen, geene gangbare munt. Er bleven dus de speelzuchtige broeder en zuster niets over dan, met lichtbeladene koffers en doozen, de laetste badplaets waer zy trente et quarante hadden gespeeld, zoodra mogelyk te ontvluchten.

Maer waer moesten zy zich thans heen begeven? Verre gaen, konden zy niet, daer zy geene middelen bezaten om de reiskosten te betalen. In de naest bygelegene stad hielden zy dus stil en betrokken er een der voornaemste hotels; doch na er eenige dagen te hebben verbleven, reisden zy verder, slechts eene zaek vergetend, te weten: den weerd te betalen. Zoo deden zy nu overal waer zy afstapten: in de eene plaets vertoefden zy eene week, in de andere eene maend, in sommigen nog langer, en altoos reisden zy verder, zonder naer hunne rekening te vragen. Maer om van de eene plaets naer de andere te reizen behoefde hun toch geld, en dit hadden zy niet. Hunne juweelen waren verkocht eer zy uit de laetste badplaets vertrokken; zoo dat zy zich genoodzaekt zagen tot lage middelen hunne toevlucht te nemen. Zy kochten dan in de winkels en by de goudsmeden, shals, zyden en cachemieren stoffen of juweelen, die zy naer hun hotel deden brengen en vergaten te betalen, en deze voorwerpen verkochten zy tegen spotpryzen, in de eerste stad de beste waer zy aenkwamen: Désiré en Félicité waren nu des chevaliers d'industrie in den vollen zin des woords. Doch, daer zulke lieden van dag tot dag talryker worden, konden zy by vele winkeliers niet slaegs komen, en daer de policie een waekzaem oog in het zeil hield, was het hun niet mogelyk, lang tot de aftruggelary hunne toevlucht te nemen. Er kwam dus een dag dat zy niet voor- noch achteruit meer konden; want reeds hadden zy zulk groot getal winkeliers bedrogen, dat de policie het signalement van Désiré en Félicité door de dagbladen had bekend gemaekt.

Werkzame lieden zyn doorgaens moedig; terwyl zy die de ledigheid beminnen, uitermate laf zyn. Hadden Désiré en Félicité sints lang de kennissen die zy in de muziek bezaten, willen benuttigen, zy hadden ruimschoots in hun bestaen kunnen voorzien: doch daertoe ontbrak hun zelfs het gedacht; zy zagen nu slechts twee uitwegen: het gevang of de zelfmoord. Het eerste schrikte hun af, daerom verkozen zy de laetste: - het leven, - dachten zy, - was hen nu toch tot last geworden.

Ofschoon de gedachte der dood hen deed huiveren; ofschoon er hen een traen in de oogen blonk, toen zy hunnen keus tusschen beide hadden te bepalen, toch besloten zy dat, eer de dag zou ten einde zyn, zy zich van het leven zouden hebben beroofd...

Dit zou nu het einde zyn van hen die in weelde waren groot gebracht, van hen die, - hadden zy slechts gewild, - tusschen de gelukkigsten der aerde hadden kunnen worden gerekend. Yselyk einde!

Doch gelukkig voor beide, was er iemand die hen van naby bewaekte.

In de laetste stad, waer zy onder een valschen naem verbleven hadden, had iemand hen herkend; dadelyk had deze bemerkt dat de broeder en zuster niet in welstand verkeerden, en daer hy de door de policie in de dagbladen opgegevene signalementen had gelezen, had hy de zekerheid

[p. 19]

verkregen, dat zy op niemand anders dan op Désiré en Félicité konden worden toegepast. Hy volgde hen dan ook overal op. Een avond zag hy den broeder alleen het hotel verlaten, eenige straten doorkruisen en, eindelyk, by een wapenmaker binnen treden. De vreemdeling bleef voor het venster des wapenmakers staen en zag hoe Désiré een pistool, alsook eenig poeder en lood kocht, een stuk geld op de toonbank wierp; waerna hy den winkel verliet en den weg van het hotel hernam.

- De broeder en zuster hebben iets beslissends in het zicht, - dacht de vreemdeling; - doch ik zal er by zyn.

En Désiré werd nogmaels door zyn bewaker opgevolgd. Aen het hotel gekomen, traden beide, de eene voor, de andere na, binnen. Désiré klom de trappen op; zyn bewaker deed hetzelfde. Op het tweede verdiep opende mynheer Robyns de deur eener kamer, waer hy binnen trad.

Doch vooraleer hy den tyd had deze achter zich te sluiten, sprong de vreemdeling, die hem achtervolgd had, insgelyks het vertrek binnen.

By deze onverwachte verschyning, stond Désiré gansch onthutst en zyne zuster, die een weinig verder de kamer in, op een sopha zat, sprong verschrikt recht. Désiré en de vreemdeling bleven een oogenblik tegenover elkander staen, zonder dat een beider een woord sprak. Eindelyk toch besloot Désiré een einde te stellen aen dezen voor hem zoo onrustbarenden toestand, en dacht den vreemdeling te vragen wie hy was en waerom hy zich veroorloofde, ongeroepen, by hem binnen te treden; doch deze, zulks bemerkende, was hem voor, en vroeg:

- Désiré Robyns, kent gy my niet?

De broeder van Félicité mat den vreemdeling van het hoofd tot de voeten, waer op hy ‘neen’ schudde.

- Ik ken u echter zeer goed, - hernam de vreemdeling.

- Gy kent my niet, - onderbrak hem Désiré spytig; - myn naem is niet Robyns; ik heet Daniël Van Ouwerkerke.

- Ja, - sprak de vreemdeling, - gy noemt u thans Van Ouwerkerken, gisteren heette gy u Roelofs, verleden week Bosschaerts, over eene maend Liebrechts, en hoe duivel! weet ik nog meer; maer uw echte naem is toch Désiré Robyns... De policie kent u onder al de valsche namen die gy u sedert eenigen tyd hebt gegeven; alleen uw echte naem is haer nog onbekend; doch lang zal het niet aenloopen, of ook dien zal zy kennen. Uwe aftruggelaryen zyn voor haer geen geheim meer; uw signalement staet in alle dagbladen te lezen; binnen kort, misschien heden nog, zult gy in hare handen zyn.

- Gy bedriegt u, mynheer, - antwoordde Désiré koelbloedig, - gy bedriegt u; ik ben niet wien gy denkt.

- Ik bedrieg my niet, Désiré; het is niet van heden dat ik u heb opgevolgd; reeds sedert eenige dagen heb ik u niet uit het oog verloren. Zeg my, wat zyt gy voornemens te doen met het pistool dat ik u daer zoo even zag koopen.

- Hemel! - gilde Félicité en sloeg zich de handen voor het aengezicht.

- Wie zyt gy, mynheer, die my, in myne wooning, rekening over myn doen en laten durft vragen! - sprak Désiré Robyns gramstoorig; - weet gy wel, dat ik het recht heb u hier buiten te werpen.

- Wees kalm, vriend, - antwoordde de vreemdeling; - want zoo gy dit laetste deed, begingt gy eene laffe daed. Ik heb u niet opgevolgd, om u den bekrompen staet waerin gy verkeert te verwyten; maer wel om u ter hulp te komen Toen ik u dit pistool, dat gy dáér, in den zak uws kleeds, hebt weggeborgen, zag koopen, kreeg ik de verzekering dat het tyd werd ter uwer redding toe te snellen. Nu ik hier ben, zeg my wat ik voor u doen kan.

- Maer wie zyt gy dan toch? - vroeg Désiré met nieuwsgierigen angst.

- Désiré, kent gy uw oude kollegiemakker, kent gy Lambrecht Daelemans dan niet meer? - vroeg de vreemdeling, Robyns by de handen vattend; - ja, niet waer? Ik zie het in uwe oogen, dat gy my nog kent. Wat zal ik doen om u te redden?

- Ik dank u, vriend, - antwoordde Désiré eenigzins ontroerd; - ik dank u voor uw welwillend aenbod; doch er is niemand die wy redden kan.

- Hoe! gy weigert myn aenbod? Gy verkiest liever eene laffe daed te begaen? want het pistool dat gy gekocht hebt, waertoe is het anders bestemd?

Désiré zweeg en blikte ten gronde; zyne gansche houding verried dat hy ten uiterste ontroerd was. Félicité stortte voor des vreemdelings voeten op de knieën en terwyl zy de armen tot hem uitstrekte, sprak zy smeekend:

- Och! mynheer, red ons! in 's hemels naem, red ons.

- Maer begrypt gy dan beide niet, onderbrak haer Désiré, terwyl hy haer by den arm vatte, om haer van den grond te doen opstaen, - dat ik, de zoon eens millionaris, geene aelmoes kan aenveerden, en vooral niet van u, den zoon van geringe burgerouders?

- Ook bied ik u die niet aen, - antwoordde Lambrecht Daelemans, altoos even zachtmoedig, daer hy de

[p. 20]

gemoedgesteltenis waerin zyn ongelukkige vroegere schoolmakker verkeerde maer al te wel begreep en eerbiedigen wilde; - ik kom u slechts voorstellen, eene zekere som ter leen te geven, die gy my later, wanneer het u best gelegen valt, zult terugbezorgen. En wat nu de zwarigheid betreft, die gy denkt te zien in de geringheid myns stands, die moogt gy gerust ter zyde schuiven; want zoo het waer is, dat myne ouders slechts geringe burgerlieden waren, dan ook is het waer, dat ik, door aenhoudenden arbeid, in het bezit ben van een vermogen dat jaerlyks aengroeit, en my hopen laet eens een vermogend man te worden.

- Uw aenbod is schoon, mynheer, - sprak Désiré, - het treft my diep; doch ik kan er niet in toestemmen.

- Dan verkiest gy een zelfmoorder te worden?....

Désiré zweeg nogmaels. De vreemdeling greep hem by de handen en hernam:

- Robyns, vriend, zeg my, waerom weigert gy myn aenbod? Het is nogthans het aendenken onzer oude vriendschap die my u heeft doen volgen, ten einde u te kunnen redden.

- Nooit zou ik u een penning kunnen teruggeven, - stamelde Désiré.

- Welaen, Désiré, broeder, - sprak nu Félicité, zich oprichtend, - indien gy het aenbod uws vriends blyft van de hand wyzen, dan stem ik er in toe. Ik zal werken om in beider bestaen te voorzien, arbeiden om eens hetgeen wy heden ontleenen, te kunnen teruggeven.

- Goed zoo! dat is het! - riep nu mynheer Daelemans in verrukking uit, - blyf in deze goede gedachte volherden, mejuffer, en gy zult het leven, dat u zoo even nog onverdraegzaem toescheen, beminnen; want de arbeid alleen maekt den mensch gelukkig. Wat ik u zeg, komt u thans misschien nog als eene alledaegsche machtspreuk voor; maer eens, ik hoop het, zult gy my bekennen dat gy ondervonden hebt, dal het iets meer, dat het eene waerheid is.

- Ik geloof u reeds, mynheer, zonder het te hebben ondervonden, - sprak Félicité, - want: de ledigheid is het oorkussen van den duivel, heb ik ook steeds eene ydele machtspreuk gewaend, en de ondervinding heeft my geleerd, dat zy slechts wysheid en waerheid bevat. Indien nu de eene waer is, kan de andere onmogelyk falen.

Lambrecht Daelemans, Désiré's oude schoolmakker, ried thans de broeder en zuster aen, zoodra mogelyk het land te verlaten, ten einde de nasporingen des gerechts te ontvluchten, en in den vreemde, door den arbeid, trachten in hun bestaen te voorzien. Om hun in staet te stellen zulks te verwezentlyken stelde hy Félicité eene genoegzame som gelds ter hand om hunne reize te betalen en een nog al geruimen tyd het noodige te verschaffen, indien het ongeval wilde dat zy niet spoedig bezigheid vonden.

Reeds den volgende dag vertrokken de broeder en zuster naer Oostende, van waer zy met den mailboot naer Engeland stoomden. Daer zouden zy plaets nemen op eenen anderen boot, die hen naer Amerika zou overvoeren.

Er waren ongeveer vier jaer verloopen sedert het vertrek van Désiré en Félicité Robyns, en nog had Lambrechts Daelemans niets van hen vernomen. Hy begon te denken dat de broeder en zuster zich in de nieuwe wereld zoo min als in de oude, aen den arbeid hadden kunnen gewennen, en misschien het armzaligste leven leidden dat kon worden uitgedacht. Hy nam dan ook het besluit niet meer aen hen te denken, en wat de som gelds betrof die hy hun had geleend, deze dacht hy nooit meer te zullen terug zien. Groot was dan ook zyne verwondering, toen hy, op zekeren dag dat de amerikaensche koerier was aengekomen, tusschen zyne handelsbrieven, een brief met het opschrift eener vreemde hand aentrof, en nog grooter werd deze wanneer hy, na den brief te hebben opengebroken, onder het schrift het handteeken van Félicité Robyns bemerkte. Hy haestte zich dan ook het schrift te lezen, dat omtrent het volgende inhield.

Savannah, 13 july 18..

Geachte Heer,

Misschien hebt gy reeds meer dan eens gedacht dat gy, nu omtrent vier jaer geleden, toen gy ons door uwe welwillende tusschenkomst, uit de beklagelyke omstandigheden waerin wy ons bevonden, reddet, uwe hulp had verleend aen ondankbaren uwer meêwaerdigheid onweerdig. En niet zonder eenige gegrondheid; want sedert ons afscheid te Oostende, lieten wy u niets van ons hooren. Gy zult ons dit vergeven, mynheer, wanneer ik u zal hebben gezegd, dat ik u geene tyding wilde geven, vooraleer ik u de som, die gy ons zoo edelmoedig ter hand steldet, kon terug beschikken. Thans dat ik dit kan, voldoe ik met wezentlyk genoegen aen deze voor my dierbare plicht. Ingesloten vindt gy eenen wissel voor hetgeen wy u schuldig zyn, en tevens bied ik u mynen innigen dank aen voor uw edelmoedig gedrag jegens myn broeder en my. Wees verzekerd, mynheer, dat gy door uwe edelmoedige tusschenkomst geene ondankbaren hebt gered; maer lieden die diep rampzalig waren en thans het leven, dat hun toen

[p. 21]

ondragelyk scheen, hebben leeren beminnen. Maer wat zeg ik! Neen, wat ik u schryf is niet heel en gansch waer. Wy zyn met ons twee, en er is slechts een gelukkige; slechts een beider heeft het leven leeren waerderen en beminnen.

Toen wy hier aenkwamen, herinnerde ik my wat gy ons hadt gezegd, namentlyk: dat de arbeid den mensch gelukkig maekt. Men hadt my altoos vezekerd dat ik kennis der muziek bezat en tamelyk goed de piano bespeelde. Ik stelde my dan ook, van den eersten dag af, als leermeesteres der muziek aen, en op korten tyd verkreeg ik vele leerlingen, tot de beste familiën van Savannah behoorende, wier ouders my rykelyk betaelden. Niet alleen stelde my zulks in staet om ruimschoots in ons bestaen te voorzien; maer ik ondervond ook dat het waerheid was wat gy had gezegd. Ja, de arbeid doet de beslommeringen aen het leven verbonden vergeten; de arbeid doet het leven achten en beminnen; de arbeid maekt den mensch gelukkig. Toen ik ryk was, deed ik niets, en ik verveelde my dag in, dag uit, en thans dat ik werk van den morgend tot den avond, ben ik te vrede en gelukkig. Dit alles ben ik u verschuldigd.

Gelukkig!... Den ik het wel? Neen, en ik geloof niet dat de mensch, op aerde, volkomen gelukkig kan zyn. De Heer heeft het misschien alzoo geschikt. En toch gevoel ik dat ik het zou kunnen zyn, indien niet zekere omstandigheid het belette. Volgens myn uiterlyk te oordeelen, ben ik gelukkig, en elk die my ziet denkt ook aldus; ook wacht ik my wel iemand, wie het ook zy, te zeggen wat my schort.

Doch u, die zoo edelmoedig jegens ons handeldet, kan ik het niet verzwygen; u wil ik deelgenoot maken van wat ik niemand anders zou willen bekennen.

Myn broeder is er verre af gelukkig te zyn, en dit bewolkt mynen hemel, die anders helderblauw zou schynen. Hy heeft zich aen den arbeid niet kunnen zetten; ook verveelt hy zich zoo zeer als immer. De dagen schynen hem maenden en meer dan eens heeft hy zich willen... Neen, dit woord kan ik niet neêrschryven. Genoeg zy het u te weten, dat ik genoodzaekt ben, hem altoos en overal te bewaken; want anders weet ik niet wat er zou kunnen gebeuren. De hemel geve, dat hy nimmer zyn rampzalig voornemen ten uitvoer brenge. Mocht hy eens het geluk des arbeids leeren kennen, zoo als ik het thans ken, dan ook zou het leven hem niet meer ten last verstrekken. Hiervoor bid ik dagelyks den goeden God; doch wanhoop byna myn wensch ooit te zien verwezentlyken.

Nog eens, geachte heer en redder, ik bedank u hertelyk voor uwe edelmoedige tusschenkomst, en noem my,

Uwe immer dankbare vriendin,

Félicité Robyns.

De lezing van dit schrift vergenoegde Lambrecht Daelemans, niet zoo zeer omdat hy zich terug in het bezit zag der door hem aen de broeder en zuster geleende som gelds, dan wel omdat hy de verzekering had verkregen dat hy, ten minste, een beider, het leven had leeren waerderen en beminnen.

Er verliepen nu wederom eenige jaren, zonder dat mynheer Daelemans iets betrekkelyk hunner vernam, en wellicht ware hem nimmer diesaengaende iets verder ter wete gekomen, zoo hy niet, voor handelszaken, genoodzaekt ware geweest, eene reize naer Amerika te doen. In de nieuwe wereld bezocht hy het meestendeel der byzonderste handelsteden; ook te Savannah had hy bezoeken af te leggen. Het eerste huis waer hy zich aenmeldde, was dit van een der byzonderste handelaren der stad, en het belang dat hy stelde in het lot van Désiré en Félicité Robyns, spoorde hem aen iets hunner betrekkelyk te vernemen. Hy vroeg dan ook zynen handelsvriend of hy de broeder en zuster kende.

- Of ik hen ken? - antwoorde deze, - Mejuffer Robyns, was hier geacht en bemind; zy was eene lieve juffer, die zich in elke goede familie mocht aenbieden en er ook gezocht werd. Men dacht hier algemeen dat zy van goeden huize was, al verkeerde zy dan ook in geringe omstandigheden, toen zy met haer broeder hier aenkwam. Myne dry dochters heeft zy leeren zingen en pianospelen. Gy ziet wel dat ik haer goed heb gekend

- Was?... Heb gekend?... - Vroeg mynheer Daelemans eenigzins verwonderd, - bewoont zy dan deze stad niet meer?

- Sedert een paer jaren is zy overleden.

- En haer broeder?

- Is insgelyks dood... doch dezes einde was rampzaliger als dit zyner zuster. In de nieuwe wereld moet men arbeiden zoo wel als in de oude, misschien meer nog; wy Amerikanen stellen den arbeid boven alles. De Engelschen zeggen: Time is money, en wy: Working is happiness. Désiré Robyns kon zich den arbeid niet eigen maken, en toen zyne zuster stierf, had hy weldra de kleine fortuin die zy hem naliet, verteerd. Er was dan niemand meer die voor hem zorgen zou. Wel waren er eenigen der

[p. 22]

gewezen leerlingen zyner zuster, die hem hulp aenboden, doch om deze te aenveerden was hy te grootsch: alle hulp stiet hy van de hand.

- En hoe kwam hy dan aen zyn einde? - vroeg mynheer Daelemans.

- De rampzalige heeft zich gezelfmoord, - was het antwoord des Amerikaens.

Lambrecht Daelemans bracht nu het gesprek op een ander onderwerp, niet te min dacht hy:

- Dit is een bewys te meer ten voordeele der waerheidsspreuk, dat de ledigheid het oorkussen des duivels is, dat zy den mensch ontzenuwdt en voor de laegste daden vatbaer maekt. De grootvader van Désiré en Félicité was slechts een gemeen havenwerker, maer hy beminde den arbeid en was gelukkig. Hun vader was zyne fortuin verschuldigd aen zyne werkzucht, en, na zyne dood, verteerden zyne kinderen deze fortuin in ledigheid. Désiré en Félicité waren rampzalig, en het was eerst toen de laetste begon te arbeiden dat zy het leven leerde waerderen; terwyl haer broeder, die de ledigheid bleef beminnen, een zelfmoorder werd.................................................................................

En nu, myn zoon, nog eens, wanneer ik niet meer zal zyn, overlees dan deze regelen opzettelyk voor u geschreven: zy zullen u den arbeid en het leven leeren beminnen, even als uw vader die beminde; zy zullen u, even als uw vader, de ledigheid doen haten en vluchten. Wanneer u iemand het italiaensche Dolce far niente mocht roemen, antwoord dan steeds met het amerikaensche working is happiness.

Johan van Rotterdam.