Over eenige verouderde woorden en vormen der Nederduitsche tael.
(Vervolg zie bl. 115, 124, 140 en 158 dezes jaergangs).
V.
De woorden froh en unfroh werden oudtyds vertaeld door vro en onvro. Zoo leest men in de Rymkronyk van Melis Stoke, vierde boek, vers 406 &c.
Oec weet ic wel dats niet gebrac,
Dattie van Holland vochten so,
Dats de Grave was wel vro,
Ente Vriesen begonsten wiken.
‘Ook weet ik wel, dat het niet ontbrak, dat die van Holland zoo vochten, dat de graef wel vrolyk was, en de Vriezen begonnen te wyken.’
En in Reinaert, vers 1048.
Doe wart Tiebert vro, ende in hogen,
Ende riep: al heil, wil God, edel vogel.
‘Toen werd Tibert bly en verheugd, en riep: al heil, zoo 't God wil, edele vogel.’
Vers 983.
Dien conine wart dat herte onvro.
‘Den koning werd het hert bedroefd.’
Voor buchstabe, boekstave:
Vers 459 &c.
Dus spraken die boecstave
An den sarc op den grave.
‘Dus spraken de letters aen den zerk op het graf.’
Menige andere woorden zyn er, die de Duitschen behouden hebben, en die ons zyn ontgaen. De Engelschen ook hebben er vele, die wy ook hadden, maer die in onbruik geraekt zyn. Ik zal er maer eenige meer van aenhalen.
In het engelsch wordt het woord anders vertaeld door else, en in het deensch door ellers. Het oud vlaemsch el behoort aen den zelfden stam en heeft dezelfde beteekenis
Vers 569 &c.
Die moet ic eten, dor den noot,
Als ic el niet mach gewinnen.
‘Die moet ik eten, door den nood, als ik anders niets kan winnen.’
Vers 3245.
Dit waren de woorden en niet el.
Het engelsch woord fear, vrees, werd oudtyds vertaeld door vare, waervan gevaer, en vervaerdheid afstammen:
Vers 2298 &c.
Ooc seide soet bi sulken lijctekine,
Opwaert stonden, van groten vare.
‘Ook zegde zy het by zulke waerteekens, die ik kende zoo waer, dat my alle myne haren opwaerts stonden van groote vrees.’
Vers 2826.
Hine wiste wat doen van vare.
Hy wist niet wat te doen, van vrees.
Quean in 't engelsch wil zeggen een slecht vrouwmensch, welk men niet moet verwarren met queen, koningin. In het oud vlaemsch zegde men quene.
Vers 6342 &c.
Die lelike quenen, met sterken steven,
Hadden ons so gerne gesmeten!
‘De leelike wyven, met sterke staven, hadden ons zoo geerne geslagen.’
Smijten wordt ook gebruikt voor slaen. Zie het engelsch to smite, treffen.
Om een gezegde van iemand aen te halen, gebruiken de Engelsch quoth he, zegde hy. Dit verbum bestond in het oudvlaemsch onder den vorm van quedden, en meent aenspreken. Zoo komt het in Reinaert voor:
Vers 1106 &c.
Neen, lieve neve, sprac Reinaert,
Sulc mochte ons gemoeten,
Hi soude ons quedden ende groeten.
‘Neen, lieve neef, sprak Reinaerd, zulk een mogt ons ontmoeten, die ons zou aenspreken en groeten.’
De Denen hebben quoede, zingen, dichten.
Voor het woord waerom had het oudvlaemsch twi, welk in verband staet met het engelsch why:
Vers 1195 &c.
O wi! Tibert, twi sidi blode?
‘O wee! Tibert, waerom zyt gy bevreesd.’
Vers 2323 &c.
Het was te spade, ic seggu twi:
Sin eigin bliven emmermeer.
‘Het was te laet; ik zeg u waerom: zy die te voren vry waren, zullen zonder wederkeer, zyn eigendom blyven immermeer.’
Er is een zeker getal woorden, die in het duitsch, het engelsch en het vlaemsch, byna eender zyn, en die, mits eene kleine verandering, van een dier talen tot de anderen kunnen overgebragt worden. Zoo wordt, by voorbeeld, de zamenvoeging der dry letters oud, in vlaemsche woorden, in alt of old veranderd, om er duitsche, en in old, om er engelsche van te maken. De volgende lyst zal dit duidelyk doen begrypen:
| Vlaemsch. |
Duitsch. |
Engelsch. |
| Oud. |
Alt. |
Old. |
| Goud. |
Gold. |
Gold. |
| Koud. |
Kalt. |
Cold. |
| Vouwen. |
Falten. |
To fold. |
| Houden. |
Halten. |
To hold &c. |
En, gelyk van zelf spreekt, is het omgekeerde insgelyks waer; want, als men van oud, alt en old kan maken, moet men ook van alt en old, oud kunnen vormen. Dit is toch niet altyd het geval. Men kan, ten byspel, niet zeggen een boud man in plaets van een moedig man, noch onder de moude in plaets van onder de aerde, alhoewel men in 't
Auteursrechtvrij