De Vlaamsche School. Jaargang 5

Antwerpsche Parnas der XVI^e en XVII^e eeuwen.
(Vervolg, zie bladz. 121.)

II. Lieven van Brecht.

Lieven Van Brecht⁽¹⁾, of, naer 's tyds gebruik, verlatynd, Laevinus Brechtus of Brechtanus, werd omstreeks het jaer 1515 te Antwerpen geboren.

Waer hy zyne lagere studien deed is onbekend, en weinig of geene byzonderheden heeft men over 's mans leven; het blykt slechts dat hy later een kweekeling was in het kollegie van den Valk te Loven, vanwaer hy reeds vroegtyds in het klooster der minderbroeders rekollekten, ter zelfder stede, trad.

De beoefening der latynsche dichtkunde werd, te midden zyner ambtsbezigheden, zyne eenige uitspanning; en hoe veel gemak hy in de versvorming bezat, blykt uit de ongedwongenen vloeijendheid welke men in zyne dichtstukken aentreft.

Ten jare 1548 voerde hy, in reeds genaemd kollegie van den Valk, een treurspel in vyf bedryven ten tooneele, met name Euripus, kristelyk treurspel over de onstandvastigheid des menschelyken levens⁽²⁾.

De Dramatis personae zyn de volgende:

Venus en Cupido, in duivelsche gedaente gedurende het eerste, vierde en vyfde, - in menschelyke en prachtig opgetooid, gedurende het tweede en derde bedryf.

De jonge Euripus, eerst als een arme reizer omhuld, daerna in kostbare kleederen, welke hem door Cupido bezorgd worden; eindelyk, deszelfs ziel, gansch zwart, afschuwelyk en geketend.

De Vrees Gods, onder de gedaente van eenen ouderling, met witten baerd en in priesterlyk gewaed.

De Tyd van genade, een gevleugeld wicht, als een engel, met eenen zandlooper in de hand.

De Dood, met eenen schicht gewapend.

De Pest, sleepdraegster des doods, met boog en pylen.

Rei van kryschers.

Rei van duivelen.

Euripus, luisterend naer den raed der Vreese Gods, is den weg der deugd ingeslagen, iets wat Venus maer gansch niet aenstaet, ook treedt zy op, bitterlyk aen Cupido over zulke afwyking van harer zyde klagend:

‘Siccine, Cupido, spiritu afflatus novo,
Euripus esse noster amens desiit,
Ducemque sequutus tetricum Dei Metum;
Evasit ungues ille nostros improbus...
- Evasit, inquis? (zegt Cupido) Non, per atras Cerberi
Ditisque fauces: sed calore improvido
Repente tactus (ut juventus assolet),
Patere coeli regna iam putat sibi...’

en hy besluit met te verklaren dat hy zoo iets niet dulden zal. Veel moeite heeft hy niet noodig om Euripus over te halen, die wel van goeden wil is, doch tevens al te zwak om den aenlokselen der ondeugd te wederstaen. Een hevige stryd doet zich nu op tusschen Venus en Cupido, ter eenre, de Vrees Gods en den Tyd van genade, ter andere zyde. Euripus staet te midden. Lang aerzelt hy om langs dezen of genen kant over te hellen; doch het kwaed, met zyne verleidende bekoringen behaelt den zegeprael. Euripus stort zich in het verderf. De Dood, gevolgd door de Pest, treft schielyk den ongelukkige, en hy wordt in het diepste der hel nedergeplotst. Het vyfde bedryf heeft dan ook in de hel plaets. De ziel van Euripus wordt er hevig door de hellevegen en duivelen gefolterd, en zelfs door hare verlyders, op eene smadelyke wyze bespot. Zy berouwt zich te vergeefs over haren afval; te vergeefs vaert zy tegen haer lichaem uit:

‘Vah, putre corpus; vah, cadaver foetidum,
Dignum quod omnes vultures, corvi, canes
Lupique carpant, mordeant, rodant, vorent,
Mihi quod malorum caussa poene es unica....’

Het is te laet; de straf moet eeuwig duren, en niet zonder reden, huilt ten slotte de ongelukkige ziel.

‘Vae, vae mihi! vae, vae mihi! vae, vae mihi!’

Ziedaer, in korte woorden, het onderwerp der tragaedie, en, hoe door en door ook hetzelve, van byna de schepping der wereld af, behandeld is geweest, men kan niet ontkennen dat van Brecht het op eene zeer eigenaerdige wyze heeft voorgesteld. Het plan is zeer eenvoudig uitgebreid; de knoop behendig ingewikkeld, en de ontwikkeling even behendig aengebragt; deze ontwikkeling geschiedt op het einde des vierden bedryfs, met den dood van Euripus: het vyfde bedryf is dus gansch overtollig; maer de dichter wilde eens dadelyk en met levende kleuren afmalen hoe het in de hel met eenen verdoemden al gestaen en gelegen is, en waerlyk, hy kwyt zich zoo wel van zyne taek dat, indien het schouwburg in den Valk de middelen van mise en scène onzer huidige tooneelen bezat, dit vyfde bedryf voorzeker menigen

(1) Ik begryp niet waerom Paquot hem te Brecht wil geboren hebben, evenmin als hy Anna Byns van Binch herkomstig maekt: waer blyven dan de familienamen?

(2) Euripus, tragaedia christiana, autore F. Livino Brechto, antverpiensi é familia Franciscana Louaniensi.

[p. 188]

toeschouwer (men vergeve my de uitdrukking), het kiekenvleesch zal hebben doen krygen.

Bestatigen wy hier nog, ter loops, dat het treurspel van Van Brecht, met zyne chooren, geheel en al op den leest van de tragaediën Seneca's geschoeid is. Het is dus te verwonderen dat de schryver zich later zoo zeer beklaegde over de neiging zyner tydgenoten tot der ouden nabootsing. ‘Onze letterkundigen zegt hy in den opdragtsbrief van den doodstryd der HH. Marcus en Marcellianus, spreken nergens meer als van Homerus, Virgilius, Cicero, Aristophanes en Euripides, en de schilders, de steenkappers, de beeldhouwers, de stikwerkers en de goudsmeden denken maer enkel meer aen ons de geschiedenis, de daden, de zeden en de gedenkteekenen der ouden voor oogen te stellen.. doch, voegt hy er by, nu het toch zoo is zal ik ook maer wat ouds opdisschen, en my naer den gemeenen trant schikken.’

Wat tael en versbouw van Euripus betreft, deze zyn, in het algemeen, zorgvuldig bearbeid, hier en daer geeft de laetstgenoemde wat al te zeer blyken der daedveerdigheid van den dichter, en levert de eerste eenige bastaerduitdrukkingen op. Van Brecht vraegt er zelf verschooning om in zyne narede, en wel in name der kristelyke liefde.

‘Precor inde cunctos, si quid illatinius,
Minusve cultum vel decorum occurrerit
In actione non pusilli temporis
Animo velitis devorare candido,
Ut christiana dictat ultro charitas.’

Het gewrocht is opgedragen aen vorst Joris van Oostenryk, bisschop van Luik, hertog van Bulio, graef van Loon. De goedkeuring gegeven door de kanselry der Leuvensche akademie en onderteekend door den bekenden Ruard Tapper, noemt het een zeer geleerd en godvruchtig boek, dat met veel nut zal worden uitgegeven en der jeugd in de scholen voorgelezen.

Dat hetzelve, des tyds, magtig veel byval vond, blykt uit de vyf uitgaven, welke er in korte jaren van verschenen, namelyk te Leuven by Martinus Rotharius 1549 in 12^o, ibid. P. Phalesius en M. Rotharius 1550; te Keulen, by J. Genepaeus 1555 in 12^o; ibid. Joan Waen, 1556 in 12^o, ibid. Rutgeert Velpius 1568, in 12^o.

De overige werken van Brechtus zyn:

1^o Sylva piorum carminum,’ opgedragen aen Guilielmus à Pictavia, aartsdiaken van Famennes, benoemden bisschop van St. Omaers, en gedrukt te Loven by Reynier Velpius 1555. in-12^o. Hetzelve bezat zeven en dertig zangen, zoo lier- als treurliederen, leerspraken en anderen. In een aental dezer gedichten is er wederom kwestie van de hel, het geliefkoosde voorwerp des schryvers, en voorwaer, zoo de goede pater eenigen tyd zyns levens in de hel doorgebragt had, zou hy over derzelver gelegenheid niet beter kunnen spreken als hy doet; ten voorbeelde de volgende versen uit ‘den brief der duivelen aen de minnaers dezer wereld:’

‘............ (Vos) mortuos
Regaliter tractabimus,
Pro floridis nam vestibus
Mundique pompis, vos graves
Candentis aeris laminae
Flammis adurent stridulis.

Pro saeculari gloria

Eritis perenne opprobrium
In infimum mersi lacum
Subter cloacas Tartari.

Pro dissolutis gressibus

Saltare cum Proserpina
(Flagris adacti flammeis)
Furiisque compellemini.

Pro cantilenis lubricis

Vae personabit horridum,
Lamenta, planctus, verbera,
Blasphemiaeque perpetes.

Pro delicatis ferculis,

Angues, colubros, dipsadas,
Coenum palustre et stercora
Prunasque devorabitis.

Condigna demum pocula

Lauto dabuntur gutturi,
Nam fel draconum et aspidum
Mistum bibetis sulphure.....’

2^o ‘Carmen quo Christus in cruce extensus ac sanguinolentus cum peccatore expostulat et eundem ad poenitentiam invitat:’ een treurdicht dat zich achter de tweespraek: ‘de Isaaci immolatione’ van Philicinus bevindt. Antwerpen, J. Steelsius, 1543. in-12.

3^o Een lofdicht op Anna Byns gedrukt aen het hoofd van hare Refereinen, in de uitgaven van 1559 en 1646.

Verders gaf onze dichter in het licht: ‘Eene gedenkwaerdige geschiedenis, behelzende den doodstryd van eenige doorluchtige martelaren, met andere zaken op eene wyze godsvrucht gegrondvest en waerdig om gelezen te worden, (door eenen onbekenden schryver) met eene voorrede en eenige godvruchtige gedichten, opgedragen aen Viglius van Zuichem⁽¹⁾. Loven, Mart. Rotarius. 1551. in-12.

Paquot meldt nog: ‘Vita beatae Christinae virginis cognomento mirabilis, auctore Thomâ Cantipratano, ad operis decorem verbis sententiisque locupletata a F. Levino Brechto.’ Handschrift in de abdy van St-Marten te Loven.

P. Van Brecht stierf gardiaen in het klooster van Mechelen, den 19 september 1558.

(Wordt voortgezet.)

J. Woutersz.

(1) Memorabilis historia complectens agones illustrium aliquot martyrum, etc.