De Vlaamsche School. Jaargang 5

[p. 185]

Eenige werktuigen van Galileus.

Onder de talryke

Plaet 1. - schets van j.-b. huysmans.

verzamelingen van allen aerd die de vlyt der oudheidskundigen heeft vergaderd, zoude men misschien te vergeefs de werktuigen gaen opzoeken die men in de aloude tyden tot meet- of natuerkunde gebruikte; in latere eeuwen, en byzonder naer maten dat men tot de onze nadert, vindt men al meer en meer instrumenten die de natueronderzoekers bezigden als hulpmiddelen der menschelyke zintuigen, om gemakkelyker, juister of inniger de geschapene voorwerpen te onderzoeken, of buitengewoone verschynsels te verwekken.

Grootendeels zyn zulke gereedschappen door de geleerden zelfs verveerdigd, en leveren des te meer belang op dat de handen, die ze maekten of gebruikten, aen mannen toebehoorden wier naem door groote ontdekkingen onsterfelyk is. Dit is voorzeker het geval voor de overblyvende instrumenten van Galileus.

De hierby gedrukte afbeeldsels hebben wy te danken aen onzen talentvollen kunstschilder den heer J.-B. Huysmans, die ze ter plaetse heeft geteekend, en met de uitnemendste dienstwilligheid ons tot inlichting eene nota, vergezeld met een exemplaer van zyne reisbeschryving van Italië en het Oosten, heeft toegezonden.

De uitstekendste ontdekking van Galileus is misschien wel die der gelyktydigheid of isochronismus van den slinger, welke hy bemerkte by het aenschouwen der hêenen wêerzwieringen van eene lamp hangende aen het gewelf der kathedrale kerk te Pisa. De plaet 1 verbeeldt deze lamp welke van brons is, en aen Vincento Possenti wordt toegeschreven.

Galileus had nauwelyks den ouderdom van 18 jaren bereikt (1672), toen hy de belangryke ontdekking deed, die hy later tot het meten van den tyd toepastte.

De ontdekking, in gewoone woorden gezegd, bestond in het volgende:

Het een of ander zwaer lichaem aen het einde van eene lange koorde opgehangen en hêen en wêer zwaeijende, maekt eene beweging welke, in uitgestrektheid en rasheid, allengskens vermindert en dit evenrediglyk, zoodanig dat de laetste slingering zoo lang duert als de eerste.

Galileus gebruikte slechts den eenvoudigen slinger, een draed met een lood, wiens slingerende bewegingen hy telde om gedurende zyne sterrekundige waernemingen den tyd te meten. Het was zyn zoon Vincens Galileus die denzelven aen de uerwerken toepastte.

De plaet 2 stelt ons eenen witten marmeren steen voor in den muer boven de deur van het huis dat Galileus eertyds te Florenza bewoonde, geplaetst; het ingekapt

[p. 186]

italiaensch opschrift dat men er op leest vertaelt zich als volgt: ‘Hier woonde eertyds Galileus. De majesteit van Ferdinandus II, der Medicissen, ontweerdigde zich niet voor

Pl. 2.

de macht vat het geestvermogen te buigen.’ De overblyvende werktuigen van Galileus worden bewaerd in het natuerkundige Museum van Florenza, waer men eene nieuwe zael bemerkt aen de nagedachtenis van den grooten man toegewyd, en met deszelfs standbeeld, door Arist. Costoli gemaekt, versierd. Men vindt er zyne twee teleskopen en zynen passer. De eene teleskoop (pl. 3) is

Pl. 3.

Pl. 4.

eene buis in geel hout; de andere (pl. 4) is met bruin leer overtrokken en met vergulde biezen versiert. Hy verveerdigde deze teleskopen by het zien der verrekykers van den hollandschen brillenmaker Metius die de eerste zienbuis met glazen aen de Staten-Generael in 1609 aenbood. Van over ouds gebruikte men wel zienbuizen, maer zonder glazen. Die van Metius, zoowel als die van Galileus, waren samengesteld uit twee glazen schyven, gelyk onze oude zienbuizen of onze hedendaegsche jumelles de spectacle.

Pl. 5.

Pl. 6.

Het glas by de oog, is wederzyds inhollig (pl. 5, A); het glas naer het voorwerp, is wederzyds bol zoo als men ziet B.

Het glas B alleen geeft een afbeeldsel vergroot, en dus nader voorkomende, maer het onderste boven; het glas A, brengt dit afbeeldsel terug recht.

De plaet 6 verbeeldt een passer van Galileus, welken hy oorlogsmanspasser noemde; hy is uit koper gemaekt. Wy hebben aengaende dit werktuig geene verdere inlichtingen bekomen, maer het is denkelyk dat het niet een gewoone passer, maer wel een soort van haek is, dragende op zyne oppervlakte liniën en verdeelingen. Men gebruikte deze instrumenten om meetkundige berekeningen zonder becyfering, alleenlyk op eene grafische wyze te maken. Galileus had dit tuig verveerdigd ten dienste der ingenieurs voor de welke hy eene verhandeling over de versterkingskunde schreef.

By middel van zyne zienbuizen ontdekte onze beroemde sterrekundige de bergen van de maen, de gezelplaneetjes van Jupiter en de vlekken der zon. Hy hield zich ook met schoone kunsten bezig, maer kon in weerwil der poogingen zyns vaders, in het muziek niet gelukken. Verders ondervond hy de wet van het evenredige versnellen der lichamen in het vallen, en hunne gelyke rasheid, niet tegenstaende hunne verschillende zwaerte.

Galileus was een der verdedigers van het wereldstelsel van den kanonik Copernicus, die het zelve ontleende aen de werken van den kardinael Cusa en aen die van Philolaüs, Pythagorischen wysgeer; echter hield hy zich niet te vrede met het als een natuerkundig stelsel voor te

[p. 187]

dragen, maer wilde het door de schriftuer bevestigen en zyne tegenstrevers als goddeloozen en ketters bevechten. Hierom werd hy voor de inkwisitie gebracht. Na verscheidene jaren in ballingschap te hebben geleefd op een buitengoed welk hy bezat in den omtrek van Arcetri, werd hy blind, dry jaren vóor zyne dood, en stierf te Florenza in 1641. Zyn borstbeeld door Canova, bevindt zich op de Promotheka van het kapitool te Roomen met het opschrift:

‘Galileo Galilei, nato MDLXIV † MDCXLII.’

C. Ommeganck.