De Vlaamsche School. Jaargang 5

De nationale zaek der Belgen.
(Vervolg en slot, zie blz. 58, 75 en 99 dezes jaergangs.)

Reeds hebben wy het verleden onzes vaderlands en dat onzer natie onder het oogpunt van stoffelyk welzyn en onder dat van staetkundigen geest beschouwd; laet ons nu eenen vluchtigen oogslag werpen op de geestesontwikkeling, op de wyze van zien en denken onzer voorouders.

Van voor Karel den groote, kennen wy weinig over den geestestoestand der Nederlanders, ten zy dat zy de kristene zendelingen, die hen het geloof hunner vaderen wilden doen afgaen algemeen slecht ontvingen; menige geloofsverkondiger heeft in de Nederlanden zyn bloed voor zynen goddelyken Meester gestort. De wreedheid onzer voorvaderen kwam meest voort uit verkleefdheid aen hunnen ouden godsdienst, dien de kristene zendelingen wilden uitroeiën.

Doch alhoewel wy van de beschaving onzer voorvaderen weinig kennen, deelen wy het gevoelen niet der schryvers die willen doen gelooven hebben dat onze voorouders eene soort van wilde mannen waren. Hy die hunnen godsdienst kent, weet dat deze niet van grootheid en van verhevene gedachten ontbloot was, en dat het volk, by hetwelk men die gedachten beoefend ziet, van alle beschaving niet kan verstoken wezen, maer dat het van de rede moest kunnen gebruik maken. Zeker verschilde hunne beschaving van die der Romeinen; zy had een ander doel: zy leidde niet naer de Elyzesche velden der Olympische godheden, maer naer het Walhalla waer de helden met Woden eeuwig leefden.

Met den kristenen godsdienst namen onze voorvaderen dan ook de Roomsche heschaving aen, en deze schynt ten tyde van Karel den groote vooruitgang gedaen te hebben. Karel zelf werkte aen de beschaving zyner stam- en taelgenooten mede. Hy nam tot onderwysmiddel de tael zyns volks en trachtte ze te beschaven. Er is ons uit dien tyd eene psalmvertaling overgebleven, waervan wy hier een staeltje mededeelen:

Ginathi mi, Got, ginathi mi: wanda ant thi gitruot sila min.
Genade my, God, genade my: want aen di getrouwt ziele myn.

In an scado fitheraco thinro sal ic getruon, untis farleit unrecht
En aen schaduw vederen dyner zal ik getrouwen, tot dat verlyde onrecht.

Ruopan sal ic te Gode hoista, Got, thia wala dida mi.
Roepen zal ik tot den hoogsten God, God, die wel deed my.

Een ander stuk uit de IX^e eeuw, is de Heliand, dat is de Heiland of het lied van Jesus' leven, gelyk men het nog noemt. Zie er hier de eerste verzen van met de vertaling welke wylen de heer van den Hove er van heeft gegeven.⁽¹⁾

Managa⁽²⁾ waron - the sia hiro môd gispôn,

Menige waren - welke hun moed aenporde,

That sia (gerno) begunnen - Godes word (cûdhian),

Dat zy vlytig begonnen - Godes woord te verkondigen,

Reckian thât girûni - that the rikio Crist,

Te vertellen de geheimenis - dat de ryke Crist,

(Mahtig) undar mancunnie - maridha gifrumida

Machtig onder het menschdom vermaerde dingen verrichtte

Mid wordum endi mid wercum.

Met woorden en met werken.

Dit stuk is maer van in 1830 gekend en D^r Vilmar⁽³⁾ zegt dat dit ‘het voortreffelykste, volmaekste, en verhevenste gedicht is, dat de kristelyke poëzy aller volkeren en aller tyden voortgebracht heeft: hy noemt het een overheerlyk gedicht, dat in enkelen deelen, schilderingen en trekken volkomen met de Homerische zangen kon vergeleken worden.’

Benevens deze stukken van godsdienstigen aert hebben wy uit dit tydvak het Nevelingenlied, een heldendicht,

(1) Taelverbond, onder het bestuer der heeren P. Génard en J.-F-J. Heremans. 1853.

(2) Het valt in het bestek onzes artiekels niet de uitgaven van D^r van den Hove met die van D^r Köne te vergelyken.

(3) Taelverbond, bl. 10 (1853).

[p. 163]

waervan het verhael op de boorden des Rhyns plaets grypt; volksagen als de Goedroen, het Hildebrandslied, het Lodewykslied, het Roelandslied, de sage van den Zwaenridder, van Liederyk van Buc; romans, als de Ferguut, Karel en Elegast dien van Perchevael, Floris en Blancefloer, dien van Lorreinen, dien van Walewein, dien der vier Heemskinderen enz. enz., eenige andere eigenaerdige gedichten ala de Bere Wisselau enz., doch het voortreffelykste aller gedichten uit dien tyd en hetgeen onzen lande meest eigen was, is het dierenepos.

Grimm heeft bewezen dat de dierenfabel by de Vranken overoud was. Deze geleerde en ook D^r Jonckbloet⁽¹⁾ houden staen dat de byzonderste persoonaedje uit het dieren epos, de vos, eenen naem van gothischen oorsprong draegt; want zeggen zy: Reinhart, Reinaert, luidde vroeger Reginhart en nog vroeger Raginohart, Ragnohart; een eigennaem, die in de oorkonden van de zevende tot de negende eeuw, veelvuldig voorkomt. Ragin of regin beteekent in het gothisch raed en by het gerecht der Franken waren de raginboron, de raedgevende, de raedplegende en oordeelende vryen. Raginhard beteekent dan raedkundige, raedgever, en de vos komt ook steeds als zoodanig in de sage voor. Het fransche woord Renard is niets anders dan het dietsche Reinaert, want in het romaensch is de naem dezes diers, volp, vuolp of volpe.

Grimm beweert en Jonckbloet neemt het aen, dat de dierenfabel reeds in de vierde, vyfde en zesde eeuw den Franken, toen deze nog zuiver dietsch spraken, bekend was. ‘Sedert dien tyd, zegt Jonckbloet, groeide en bloeide de dierfabel in den mond des volks, wiesch aen, vervormde zich, deeg uit tot een breed epos en ging over in de geschrevene letterkunde, nu eens onder de hand der geestelyken in de klassieke tael der geleerden, dan wêer in het dialekt des volks, in 't fransch of vlaemsch; want Vlaenderen en Noord-Frankryk is het terrein waer het dierenepos gekweekt werd, de tegenwoordig bekende vormen aennam en zich over geheel Europa verspreidde.’

De eerste dierensagen die wy kennen zyn in latynsche verzen geschreven. Onder deze heeft men den Versus de Gallo welke aen Alcuinus toegeschreven wordt, den Ecbasis Captivi (X^e eeuw) den Luparius, den Isegrimus en den Renardus Vulpes. De twee laetste dezer gedichten zyn op vlaemschen bodem ontstaen. Eindelyk verscheen de Nederduitsche Reinaert de Vos. Elke lezer kent er den inhoud van, want wie vlaemsche burgerzoon heeft dit boek in zyne jeugd niet gelezen? Het is gansch vlaemsch van toon en zeden, het heeft, zegt Grimm, ‘eine ganz flandrische färbung,’ maer waer het geschreven wierd en door wie blyven onbekend, men weet alleen dat:

Willem, die den Madoc maecte,
Daer hi dicke omme waecte,
Hem vernoyede so haerde,
Dat davonturen van Reinaerde
In dietsce ongemaket bleven,
(Die hi hier hevet vulscreven)
Dat hi die vite dede soeken
Ende hise naden walscen boeken
In Dietsce dus hevet begonnen.

De oorspronkelyke tekst van Reinaert de Vos is in onze eeuw reeds vyfmael in druk gegeven geworden. Vooreerst door Gräter in 1812, door Grimm in 1834, deze geleerde verbeterde de menigvuldige feilen welke in den text door Gräter geleverd voorkomen; voor de derde mael door Willems (1836) die nog vele verbeteringen aen den text toebracht en aengaende het gewrocht menig punt vaststelde. D^r Snellaert gaf in 1850 het werk van Willems weêr uit en D^r Jonckbloet met de uitgave dezes laetsten niet te vrede, nam het op zich eenen nieuwen tekst te leveren, welke hy door eene voortreffelyke inleiding deed vooraf gaen (1856). By dit alles is zich in 1859 een nieuwe latynsche Reinaert komen voegen. Hy is uitgegeven geworden door M. Campbell, bibliothecaris der kk. boekery te 's Hage en draegt voor titel: Reynardus Vulpes. - Poëma ante annum 1280 a quodam Balduino e lingua teutonica translatum.

Dat er in den Reinaert eene satyre tegen de hoogere standen verborgen ligt, lydt geenen twyfel, doch op welke individus zy wyst is tot heden toe onbekend.

Met regt mag de Nederduitscher zeggen dat zyn Reinaert onder allen de voortreffelykste is.

De Hoogduitschers hebben een gedicht van Heinrich de Glichesoere, dat blykbaer naer een fransch voorbeeld is vertaeld geworden. De Franschen hebben twee en dertig verschillende Reinaerts, die meer dan 40,000 verzen bevatten; de oudsten zyn van de eerste helft der XIII^e eeuw.

De Reinaert de Vos was, om zoo te zeggen, de eerste strael van volksvryheid in ons land. Met dezes verschyning ontstaet ook de burgery, met hare eigenaerdige denkwyze en behoeften, welke eenen ganschen ommekeer in de letterkunde bewerkten.

De hervormde letterkunde had het verspreiden van allerlei nuttige kennissen en wetenschappen tot doel, en het is Jakob van Maerlant, die na zelf twee romans de Alexander en de Oorlog van Troja geschreven te hebben, eerst met de ridderpoëzy afbrak, en die de eerste pooging deed om zyn volk op het pad van waerheid en kennis voor te lichten. Het schoonste deel zyns levens heeft hy doorgebracht met ten behoeve zyner landgenooten nuttige werken uit het latyn te vertalen. ‘Als men overdenkt, zegt M.C.A. Serrure⁽¹⁾, dat wellicht menigvuldige bezig-

(1) Geschiedenis der midden-Nederlandsche Dichtkunst, D. I, bl. 138, Amsterdam, bij Van Kampen.

(1) Geschiedenis der Nederlandsche en Fransche letterkunde in het graefschap Vlaenderen. Gent. 1855.

[p. 164]

heden dien man overlasteden, dat hy misschien slechts bepaelde uren aen de letterkunde kon toewyden, dan vindt men geenen lof genoeg om hem te pryzen, die aen de godsgeleerdheid den Rijmbybel, aen de wysbegeerte den Wapen Martyn, aen de natuerkunde den Bestiaris, aen de geschiedenis den Spieghel Historiael verschafte, en terzelfder tyd tot stichting van zyne lezers het Sinte Clara-leven, den Sinte Franciscus, Het boek van den Houte en zoo talryke kleine godvruchtige dichtstukjens vervaerdigde; daer hy elders tegen de misbruiken van sommige standen zich manmoedig verheft, en eindelyk den laetsten doodsnik van het verkwynende Jerusalemsche koningryk gehoor gevende, de Nederlanders tot bystand hunner bezwykende medekristenen oproept. Was Jacob de eenigste zyner tydgenooten niet, die in den didaktischen of zedeleerenden zin schreef, men mag hem toch als den hervormer der wetenschap, den schepper der oprechte beschryvende poëzy aenzien, en te recht was het dat de Brabander Jan Boendale in de XIV^e eeuw, hem in dezen zin den vader van alle Dietsche dichters noemde.’ Ook mogen wy hier byvoegen dat Maerlant een der grootste, mannen zyner eeuw was.

In de school van Maerlant ontmoeten wy vooreerst twee berymde kronyken: de Grimbergsche oorlog, of het episch verhael van den oorlog, welke de Berthouten tegen Godevaert II en Godevaert III, hertogen van Braband, voerden, (de schryver dezes werks is onbekend) en de Slag van Woeronc (Woeringen) door Jan van Heelu (?). De dichter bezingt Jan I in den veldslag van Woeringen, waeraen de schryver ook persoonlyk deel nam. Het gedicht bevat niet min dan 8948 verzen.

Daerna hebben wy nog in Maerlants school, Melis Stoke en de pastoor van Velthem, die elk eene berymde kronyk geschreven hebben; daerna Jan Boendale, een der geleerdste mannen zyns tyds; hy schreef de Brabantsche Yeesten, Jans Teestye, de Lekenspieghel, die dietsche doctrinale⁽¹⁾, van den derden Edewaert, enz.

De werken van Jan Boendale onderscheiden zich allen door netheid van tael, door keurigheid van uitdrukking, door bevalligheid van styl en duidelykheid van voordracht; wellicht mag men hem onder spraekkundig opzicht als de zuiverste schryver zynes tyds aenzien. Hy stierf waerschynelyk in 1351.

Tot deze school mag nog gerekend worden Dirk Potter, de schryver der Minnen loep, waerschynelyk eene navolging van Ovidius' Herscheppingen of van Boccacio's Decamerone. Potter stierf den 30 april 1428.

De school van Maerlant heeft nochtans den roman en het episch verhael niet geheel gedood; en alhoewel de byzonderste volksschryvers in didaktischen zin schreven, waren er andere die het vak der verbeelding beoefenden.

Uit dien tyd hebben wy de Roman van Limborch; de vertaling van den Roman de la Rose door Hein van Aken, de berymde vertaling uit het latyn van het leven der H. Lutgardis, door Prof. Bormans uitgegeven. Als dichters treden dan nog op Colpaert, Baudewyn van der Loren, Jan Knibbe, Augustynken, Willem van Hildegaerdsbergen, enz. Laet ons ook den held van Van Heelu's epos zelf, Hertog Jan I, niet vergeten, die als nederduitsch minnedichter bloeide, en het fransch uit zyn hof verbande.

Volgens Prof. Serrure zouden er nederduitsche tooneelstukken, in de burgondische bibliotheek berusten die tot 1280-1320 opklimmen. Dat deze stukken vertoond zyn geweest, laet geenen twyfel over, en deze geleerde meent dat de Codex het repertorium eener tooneelmaetschappy is geweest. Een stuk dat ook zeer oud is, is de brabandsche kluchte van Playerwater, in 1838 door M. Mertens uitgegeven.

Dit zy gezegd van de middeneeuwsche dichters, echter waren er toen ook zeer verdienstelyke prozaschryvers. Onder deze munt de mystieker Jan van Ruysbroek, prior der abtdy van Groenendale, uit. Hy werd omtrent 1293 te Ruysbroek, by Brussel geboren. Zyn voornaemste werk, het Cieraet der geestelyke bruiloft, is in 1859 door Prof. David in den oorspronkelyken tekst uitgegeven geworden. Dit werk is alleropmerkelykst voor de kennis onzer oude tael, en tevens ook voor de verhevene godvruchtige gedachten die er in voorkomen. Ten tyde van Ruysbroek, leefde in het zelfde klooster, broeder Jan van Leeuw, bygenaemd de goede kok van Groenendael, die ook een tiental prozawerken heeft geschreven.

Een ander merkweerdig gewrocht uit de dertiende eeuw is: het leven van Jesus, door G.J. Meijer, hoogleeraer te Groningen, in 1835 uitgegeven. Dit stuk herkomstig uit de abtdy van St-Truiden, schynt in Limburgschen tongval geschreven te zyn. De tael is zuiver, de uitdrukkingen zyn kernachtig, menig verhael is er fiks in afgeschilderd.

De school van Ruysbroek schynt na hem Braband verlaten te hebben, om zich in Deventer te gaen vestigen; daer bracht zy inderdaed mannen voort als Geert Groot, Florens Radwyn, Gerlach Petersz en Thomas van Kempen.

Zie daer eene zeer onvolmaekte schets van de volkslitteratuer onzer voorvaderen. Welke andere natie, dan de Nederlanders, kan nog op zoo eenen middeneeuwschen letterschat wyzen? Voorzeker de Franschen niet. Zyn zy ons nu vooruit, in de middeneeuwen waren zy achteruit. Dit is misschien de reden waerom Franschen en Franschelaers van de tyden vóor de Renaissance, niet geerne hooren gewagen.

In de middeneeuwen bestond er ook eene letterkunde voor de klerken of de geleerden, en deze bedienden zich van het latyn. Onder de schryvers uit ons vaderland herkomstig, en die zich van die tael bedienden, vinden wy: de Brabanders

(1) Dit werk wordt ook eenen anderen dichter toegeschreven.

[p. 165]

Thomas Cantimpratanus en Willem van Meerbeke, de Gentenaer Hendrik Goethals, bygenaemd doctor solemnis, Alanus van Ryssel, bygenaemd doctor universus⁽¹⁾, Jan van Weerden, de luister van het order der Citensers, Zeger van Gulleghem, die Dante onder zyne leerlingen telde, Jan van Aerdenburg, Frans van Dixmude, Odo van Douai, die door den H. Lodewyk in de Sorbonne te Parys als leeraers aengesteld wierden. Vergeten wy ook dien Minderbroeder van Gent niet, dien warmen vaderlander, die den stryd der vlaemsche gemeenten tegen de fransche koningen geboekt heeft.

Buiten dezen letterschat, mogen de Nederlanders nog op eenen anderen schat roemen. Wat zyn er vele zaken waer het beschaefd Europa heden mede pronkt, zonder wel te weten van waer zy komen. De akkerbouw heeft ten onzent van de vroegste tyden af gebloeid, want in onze zoo bevolkte steden was er eene groote verbruiking; altyd wisten onze vaderen gul om te gaen met volkeren van anderen godsdienst en van andere kleeding, en hierdoor hadden de vreemden by ons gestichten, factoryen, consulaten, enz., eer daer elders eenige schyn van was; de grond van het hedendaegsch volkenrecht, de consulaten in vreemde koopsteden, de wissel en de wisselhandel, de openbare koopliênhallen Borzen genaemd; de zeerechten en schikkingen op de scheepvaert, en alles wat dit vak aengaet, komen van ons. Alles wat de Engelschen en Franschen in dat vak bezitten, is van ons nagemaekt. Het is ook ten onzent dat de Lombaerden, de eerste bergen van bermhertigheid hebben geopend.

De scheepstimmer en de zeevaert zyn heden nog gansch vlaemsch van aert; al de volkeren noemen de windstreken met nederduitsche namen; al wat wy in de scheepvaert uitgevonden hebben, wordt nog overal met nederduitsche namen genoemd; hebben de Franschen ze geradbraekt, mât, mât de misaine⁽²⁾ zyn hierom niet minder mast en bazuinmast; câle niet minder kiel: stribord en basbord, niet minder stuerboord en nederboord; hamac, niet minder hangmat, Bélandre, bilandre, houcre, hourque, chaloupe, flûte, paquebot, yacht, niet minder bylander, binnenlander, hoeker, sloep, fluit, pakboot en jacht.

Eenige schryvers rekenen ons ook de toepassing der magneetnaeld op de zeevaert toe, doch anderen spreken dit tegen.

Vond Columbus Amerika, het was een Nederlander Betencourt geheeten, die de Azorische eilanden gevonden en ze aen de Spaenjaerden verkocht heeft, en na zyne wederkomst de mare deed loopen van een ander vast land over genen kant dier eilanden gelegen.

Was het de Nederlander Laurens Coster niet die de boekdrukkunst uitvond; kunst, die later in Antwerpen welig bloeide?

Wie hebben aen de genees- en heelkunde meerdere diensten bewezen dan van Wesele (Vesalius), van Helmont, en later Boerhave en van Zwieten?

Zyn wy de uitvinders niet van het kanon en van de bommen? wierden de gezichttuigen, de brillen, de mikroskopen en de teleskopen door geenen Hollander uitgevonden? is het geen Bruggeling, die eerst van al den diamant sleep? vond Jan Van Eyck er de schildering met olieverw niet?

Guicciardyn schryft ons de uitvinding der glasschildering en ook die der kunstige uerwerken toe, ‘er zyn, zegt deze schryver, in Braband, meer uerwerken, dan in al het overige der weereld.’ Wy hebben ook de muziektuigen volmaekt en de muziek vooruitgebracht.

De Biervlietenaer, Willem Beukels, vond den middel om den haring te bewaren, en het was een Vlaming, die eerst aen de windmolens draeiënde kappen gaf.

Ten allen tyden muntten onze vinnige vrouwen uit in het maken van kanten, die weereldberoemd zyn geworden.

Het tapytenfabriek der Gobelins is te Parys door den Bruggeling Jans gesticht geworden, en het waren Oudenaerdsche werklieden die de tapytwevery naer Frankryk overvoerden.

En hoe komt het, zegt Verloy,⁽¹⁾ waeraen wy deze regelen ontleenen, dat wanneer wy een Franschman hooren spreken, wy met den mond open blyven staen, ons altyd gewillig achter hem houden en hem den toon boven ons laten nemen? Wy zyn niet altyd zoo nederig geweest. In Cesars tyden staken wy boven de Gallen of Franschen uit. Twee onzer medevaderlanders, twee Vriezen, zaten toen eens te Rome in het schouwburg, en bemerkten eenige vreemden in de eerste rangen gezeten. Zy vroegen wie deze lieden waren. Een roomsche hoofdman antwoordde dat het de gezanten waren der volkeren, die van het gemeenebest de meeste achting verdienden. - Dit zyn wy, antwoordden zy, en zy namen de eerste plaetsen in. - Zulke mannen waren niet gemaekt om voor den Franschman te kruipen. Nu doen wy het alleen, omdat wy, gelyk de andere volkeren, onze moedertael niet beoefenen en nochtans is zy de rykste schat, dien onze vaderen ons nagelaten hebben.

Het zal wel niet noodig zyn dat wy in het tydschrift waervoor dit artiekel bestemd is, van den roem der vlaemsche schilderschool, of in het algemeen der vaderlandsche kunstenaers gewagen, elke aflevering draegt hiertoe in het byzonder by.

Ons verleden is dus groot, en groot onder alle opzichten.

(1) Het schynt dat er twee schryvers met name Alain de l'Isle, geweest zyn; men twist zelf over de geboorteplaets. De werken des eenen zyn te Antwerpen, door P. Karel de Visch in 1654 in f^o uitgegeven geworden.

(2) Poitevin, Dictionnaire universel de la langue française, leidt het woord af van het italiaensche mezzana; dat is zoo wat, de knecht van de capucienen en de capucienen knecht.

(1) Over d'onacht der moederlyke tael. Maestricht 1780.

[p. 166]

Leeren wy het dan kennen, want wat al schatten houdt het nog verborgen, wat al moed spreekt het ons in!

Wie onder ons het verleden kent is een warm vaderlander en het is de mangel dezer kennis welke eenige onzer medevaderlanders achter het vreemde loopen doet. Leeren wy onze vaderen en tevens ons zelven kennen; zy waren groot onder alle opzichten, zy zyn navolgensweerdig; beoefenen wy den tolk aller kunsten en kennissen, onze zoo welluidende, zoo zwierige en zoo ryke moedertael. Spreken wy haer goed, gelyk de andere volkeren hunne tael spreken, en dulden wy geene straettael in onze gezelschappen. Laet ons het vreemde dorren verachten, het eigene hoogachten en Nederlanders van den ouden echten stempel wezen:

Recht op van lyf, recht op van ziel,
In vreugd of leed, door heel ons leven;
Niet links, niet rechts, maer 't hoofd geheven,
Wat of er buig', wat of er kniel'....
Dat 's nederlandsch, naer lyf en ziel.

H. van Walrave.

Viersel, den 13 Wynmaend 1859.