De Vlaamsche School. Jaargang 5

[p. 145]

Johan Snellinck.
(Vervolg en slot, zie bl. 130).

WIn de parochiale kerk van S^e-alburgis, te Audenaerde, bestond voorheen eene broederschap van sint Jacobus van Galiciën, welker altaer, in 1614, ganschelyk moest vernieuwd worden. Deken en ouderlingen, na rype beraedslaging over het onderwerp dat men in de altaertafel zou latenschilderen, ontboden den vriend Snellinck van Antwerpen, wien zy met de uitvoering belasteden. Hoedanig de conditiën er van zyn geweest, is ons onbekend en doet niets ter zake. Snellinck leverde zyn werk in het begin van 1616.

Dit tafereel op doek, hoog 2 met., 10 centim. en breed 1 met., 40 cent. verbeeldt de transfiguratie van Christus, op den berg Thabor.

Jezus, met eene bleek groenkleurige tuniek omhuld, is van de aerde opgeheven en omringd van eene heldere wolk, waerin lieve engelenkopjes zweven. Aen wederzyde zyn Mozes en Elias, het aenzicht tot Jezus gewend, en in eene sprekende gebaerde; het onderdeel hunner lichamen is bewolkt en onzichtbaer. Lager zyn gezeten Petrus en Jacobus die met verwondering de oogen op hunnen goddelyken meester gevestigd houden, terwyl Joannes, rechtstaende, in contemplatie schynt verslonden te wezen.

Rechts, aen den voet van het tafereel, staen deze woorden: In dekendom van Pieter Vanden Baese F^s Ians Ioan Snellinck F. 1616.

Beneden deze altaertafel, tusschen de beide voetstukken der kolommen, ziet men een langwerpig paneel, hoog 40 centimeters, waerop eene schermutseling tusschen christene en turksche ruiters verbeeld staet. Daer de schildering ons eventydig schynt te wezen, ware het niet onwaerschynelyk dat het eene toelage van den schilder is geweest; althans is het stukje niet opzettelyk gemaekt voor de plaets waer het zich bevindt. Jammer maer dat het zeer beschadigd is door de afschilfering der verf.

Overigens, dit tafereel is ongeschonden bewaerd gebleven en versiert nog het autaer voor welk het gemaekt is geweest.

Nog een fraei schilderstuk van den zelfden meester bevindt zich in gemelde kerk, in eene zyde-kapel, waer nu ook de doopvont staet. Het altaer van deze kapel behoorde voorheen aen de neering der Merceniers, onder de bescherming van den aertsengel Michaël.

Daer de tafereelen van Snellinck, even als zyne historische patroonschilderingen, te Audenaerde, een groeten byval vonden, waren de dekens en ouderlingen der nering overeen gekomen om het tafereel, dat moest dienen tot versiering van hun nieuwe altaer, aen diens kundigheid toe te vertrouwen. Na dat zy het ontwerp dat er op zou verbeeld worden, hadden vastgesteld, maekten zy met Snellinck een accoord voor de som van 480 ℔ Parisyse, te betalen in vier payementen van jare tot jare, boven een wynpot voor zynen zoon, van 4 ℔ 16 schell. p. - De eerste betaling gebeurde nog in het zelfde jaer 1616 dat de overeenkomst was aengegaen.

In de rekening der neering, van 8 mei 1616 tot gelyken date 1617, waeraen wy deze byzonderheid ontleenen, is er spraek dat het nieuwe tafereel bestaen zou uit een paneel met twee deuren; en daertoe hadden dekens en ouderlingen goedgevonden het oude triptyque van het altaer te laten dienen, dat naer Antwerpen aen Snellinck werd overgezonden.

Schoon de opvolgende rekeningen er geen gewag van maken, zullen er daer over wyzigingen zyn gebeurd, want het tafereel is niet op paneel, maer op doek, en schynt geene deuren te hebben gehad, wat overigens, ten aenzien der plaets, een slecht effekt zou gemaekt hebben. Dit tafereel versiert nog het oorspronkelyk altaer, boven welk St-Michiel in vol snywerk verbeeld staet, tusschen de Rechtveerdigheid en de Liefdadigheid. Deze beelden waren in 1615 gemaekt door een gentschen beeldsnyder met name Engelbert Van Zyl.

Het stuk is hoog 2 meters 15 cent. en breed 1 meter 40 cent.

De verbeelding is: de Verheerlyking van Maria in den Hemel; een grootsch onderwerp, hetwelk de schilder op eene eenvoudige en tevens weinig gebruikelyke wyze heeft behandeld.

De H. Maegd, gedost in een blauw kleed, zonder gordel, heeft de handen gevouwen en de oogen opwaerts. Boven haer is God de Vader, die met beide handen haer zegent. Aen wederzyde zyn, op eene wolk gezeten, God de Zoon en God de H. Geest, houdende elk in de eene hand een wereldsbol, terwyl de andere haer insgelyks de zegening toebrengt. Beneden zyn vier engelen die met een vrolyk gelaet de oogen op Maria hebben gevestigd. Eene ligte omwolking, met cherubyntjes doorzaeid, bekleed het halfronde bovendeel des tafereels.

[p. 146]

De dry persoonen der Godheid zyn afgebeeld in een middelmatigen ouderdom, met blooten hoofde, zonder straelkrans. De Vader heeft een gryzen baerd, en draegt een purperen mantel. De Zoon heeft bruin golvend hair en korten baerd; een rooden mantel bedekt, ten deele, zyne naektheid. De H. Geest verschilt weinig van gelaet, en is omhuld van een rooden tuniek.

De afbeelding der H. Dryvuldigheid, in dry persoonen, heeft thans iets zonderlings, iets ongemeens, dat schynt te stryden tegen de gewoone uitdrukking van dit Hoogheilige Mysterie. Dit bewoog ons daeromtrent eenige nazoekingen te doen, dewelke wy niet geaerzeld hebben hier gedeeltelyk neder te schryven, te meer om dat sommigen van gevoelen zyn dat dergelyke verbeeldingen door het concilie van Trente niet zyn toegelaten.

Een geleerd fransch priester, de heer J. Oudin, schryver eener Archéologie chrétienne, geeft daerop de volgende bemerkingen:⁽¹⁾ ‘De heilige Geest is somwylen onder eene andere en meer zonderlinge gedaente dan die van eene duif afgemaeld geworden: Ik bedoel onder de gedaente van eenen mensch.

Sints de zesde en zevende eeuw tot den huidigen dage, was de duif altoos het Symbolum geweest van den derden persoon der goddelyke Dryeenheid. Men begon slechts omtrent de tiende eeuw daeraen eene verandering toetebrengen, die toch nooit een grooten byval heeft gevonden: het was namelyk de verwisseling der figuer van eene duif in die van eenen mensch.

Omtrent het midden van de twaelfde, en gedurende de dertiende eeuw, hieldt men op van den H. Geest aldus te verbeelden, en men keerde weder tot de duif. Doch dit duerde niet lang: in de opvolgende eeuwen hernam men op nieuw, schoon niet uitsluitelyk, het afmalen der Dryvuldigheid, in dry menschelyke gedaenten, nagenoeg van gelyken ouderdom. Het was maer omtrent 1560, tydens Franciscus I koning van Frankryk, dat men eindelyk dit slach van verbeeldingen heeft verlaten, om er niet meer op terug te komen. Trouwens op dit tydstip reeds werden dezelve veel raerder gebruikt dan die, waer de duif alleen het Symbolum van den derden persoon der Godheid uitmaekt; misschien in evenredigheid van 1 op 1000. Men was als by transitie daertoe overgegaen, want meermaels vindt men dat de persoon van den H. Geest vertoond staet, nu met eene duif boven het hoofd, dan met dezelve op de schouder of op den arm.⁽²⁾

Er was vooral een onderwerp dat men in die tyden nog bleef de gewoonte houden op eene eigenaerdige wyze af te schilderen; ik bedoel de triomf, de krooning van de H. Maegd in den hemel, na hare opvaert. Deze krooning werd gedaen door de H. Dryvuldigheid in dry persoonen.’

Tot dus verre het geleerde onderzoek van den heer Oudin.

Uit het laetst aengehaelde ziet men dat onze voorouders, de Merceniers, in de afbeelding van hun onderwerp, waren getrouw gebleven aen de oude wyze, op welke men de gewoonte had gehad de krooning of zegening der H. Maegd in den hemel, voor te dragen.

Deze schryver maekt geen gewag dat de H. Kerk er zou tusschen zyn gekomen om dergelyke schilderingen te verbieden, of de oude altaertafelen, die de verheffing van Maria aldus vertoonen, als onkatholyk te verklaren. Trouwens ware het zoo geweest, zyn hoogw. de Cardinael, aertsbisschop van Mechelen, zou niet geaerzeld hebben over dit punt der nasporingen van den heer Oudin, in de belgische uitgave der Archéologie chrétienne, eene critische nota te hebben doen plaetsen, gelyk er verscheidene in voorkomen; want men weet dat deze uitgave byzonderlyk door zyne hoogw. wordt aenbevolen.⁽¹⁾

D^r. D.-J. Van der Meersch.

Audenaerde, july 1859.

(1) Archéologie Chrétienne..... par J. Oudin, curé de Bourron, correspondant du comité historique (de France). 3^e éd. appropriée à la Belgique... revêtue de l'approbation de Mgr. le cardinal-archevêque de Malines. Bruxelles 1827, in-8^o. page 307-308.

(2) Wy zyn in bezit van eene kopersnede, die schynt te behooren tot de tweede helft der XVII^e eeuw. De H. Dryvuldigheid is er verbeeld door dry persoonen in pauselyk gewaed; de H. Geest draegt eene omstraelde duif op de borst.

(1) .... Comme cet ouvrage est entièrement conforme à l'esprit de notre décrêt de 1839, et que d'ailleurs il est essentiellement propre à propager l'étude de l'archéologie chrétienne, nous en recommandons tout spécialement la lecture à notre clergé et aux élèves de notre grand et de nos petits séminaires. Malines, 18 avril 1849. Signé Engelbert, cardinalarchevêque, etc.

Nalezing.

By deze belangryke verhandeling, denken wy eenige woorden te moeten voegen. De geleerde heer Van der Meersch merkt met recht op dat er zeer weinig schilderyen van Snellinckx bekend zyn; doch wordt er in de laetste uitgave van den cataloog van het Antwerpsch musaeum slechts in het voorbygaen melding van dezen meester gemaekt, dit spruit hier uit voort dat er in het boek slechts gesproken wordt van de kunstenaren wier werken het Antwerpsch musaeum versieren, en wy van dezen schilder niet het minste voortbrengsel bezitten. Echter heeft men ten onzent zeer uitgebreide biographische inlichtingen over Snellinckx; zulks blykt genoegzaem uit de volgende aenhaling welke wy ontleenen aen een artikel door den geleerden heer Th. Van Lerius, ten jare 1854, in het Album der St.-Lukasgilde geplaetst:

‘Het register van de Sodaliteit der getrouwden behelst het volgende nopens dezen meester, die te Mechelen ten jaren 1544 geboren, op Vrydag 29 Juny 1597 als poorter van Antwerpen opgeschreven werd: ‘July 1610. Ad majorem Dei gloriam (ter meerdere eere Gods), in dese maent is de taffel (tafel, naemlyst) der officialen in de Sodaliteyt gehanghen

[p. 147]

geweest, ende in tleeste van de selve maent op drye dagen tyts, is de muer op en top geschildert geweest, van Joannes Snelinck, die syn erbeyt aen de Sodaliteyt geschonken heeft, ende is voor recompense (belooning) van wegen de Sodaliteyt gegeven 10 Philips daelders.’ - 1611 ‘Adi 12 Aprillis, syn in de Sodaliteyt gehanghen geweest de 7 doecken van de Passie Ons Heeren, by Joannes Snellinck geschildert. De selve doecken, lysten ende gordynen comen te costen ter somme van guld. 364-12 ½ stuyvers.’ Wy weten niet of de volgende aenteekeningen uit dit register insgelyks Hans Snellinckx raken: ‘Den eersten Novembris 1613 is in de Sodaliteyt gehanghen de achtste stuck schilderye, inhoudende de sententie Ons Salighmaeckers.’ - 1614. ‘Den 16ⁿ Juny is in de camer gehanghen geweest het stuck daer Ons Heer op den steen sittende, beweent wort van O.-L.-Vrouwe, de Heylighe Enghelen, ende de vier Evangelisten (sic).’

Uit de aenteekening van 1610, zou men kunnen besluiten dat Hans Snellinckx lid der Sodaliteit is geweest, doch, daer behalve eenige weinige uitzonderingen, slechts die Sodales welke eenige bediening hebben waergenomen, in het register der getrouwden zyn opgeschreven, blyft dit punt twfelachtig. Wat er van zy, Hans Snellinckx, die eenen vieren-negentigjarigen ouderdom bereikte, werd te Antwerpen in St.-Joriskerk begraven. Zyn gedenkstuk verrykt met zyn portret door Antoni Van Dyck, werd aldaer opgeregt, en versierde dezen tempel tot in het rampzalig jaer 1798. Het opschrift van dit epithaphium luidde aldus:

(Volgt het grafschrift zoo als op bl. 130.)

Behalve dit gedenkstuk, bevond zich nog in St.-Joriskerk, eenen zerk met latynsch opschrift ter gedachtenis van Hans Snellinckx en Paulina Cuypers

Antoni Van Dyck heeft het portret van Hans Snellinckx geëtst. Peeter De Jode (de oude?) bragt het afbeeldsel des meesters, dat door Van Dyck was geschilderd, op koper.

Men leest onder de plaet dat de figuerschilder Snellinckx patroonen voor tapyten vervaerdigde.

Andries Snellinckx, zoon van Jan en van Juffrouw Paulina Cuypers, was ook kunstschilder. Hy huwde Maria Claessens, welke hem overleefde en zyne erfgename was.

Voegen wy hierby, dat de heer P. Génard insgelyks voornemens is over dezen meesterte handelen, in zyn opstel: Les grandes familles artistiques d'Anvers, welkte Brussel, in het Revue d'histoire et d'archéologie verschynt.

De Redaktie.