Over eenige verouderde woorden en vormen der Nederduitsche tael.
I.
Het is nuttig eene vreemde tael te kennen, maer het kan ook zyn nadeel in zich hebben. Wie is er, die niet meer dan eens heeft opgemerkt, met welk eene verbazende gemakkelykheid, wy Nederduitschers, onze tael verfranschen, zoo haest wy een beetje fransch geleerd hebben? En hoe onbezonnen wy er in toestemmen, de oorspronkelyke schoonheid van het nederduitsch te laten verloren gaen? Dit zyn twee dingen, die dreigen onze tael te doen ontaerden, en waertegen wy ons, met alle magt en geweld, moeten verzetten.
Door de verfransching onzer sprake, meen ik niet zoo zeer de invoering van dit oneindig getal bastaerdwoorden, die ons van alle kanten komen overstroomen, dan wel eene andere invoering, die ook dagelyks gepleegd wordt, en, als men er niet op let, eene volkomen gedaenteverandering zal te weeg brengen. Ik meen het gebruiken van fransche wendingen, of zoogenaemde gallicismen.
Niet lang geleden, bevatte een vlaemsch dagblad, de volgende tyding: ‘Een man, gisteren avond aen de haven wandelende, deed eenen valschen stap, en had het ongeluk van in het water te vallen. Hy had schoon roepen, niemand kwam tot zyne hulp.’
De opsteller wilde zeggen, dat ‘de man struikelde en ongelukkiger wyze in het water viel, en, hoe hy schreeuwde of niet, er toch niemand was, die hem ter hulpe kwam.’ Maer de opsteller kon fransch, en de woorden un faux pas, il avait beau appeler, en à son secours, bragten hem zoodanig in de war, dat hy niet meer wist hoe hy vlaemsch vlaemsch moest schryven.
Ik wilde eenen vriend bezoeken, maer zyne vrouw zegde my, dat hy, daer was een half uer, van kleed was komen veranderen, en dat hy kwam van naer Brussel te vertrekken. Dit wilde zeggen, dat haer man, een half uer te voren, een ander kleed had aengetrokken en zoo even naer Brussel vertrokken was. Maer de vrouw kon fransch, en zy vertaelde op hare wyze: Il y a une demi-heure, il est venu changer d'habit, en il vient de partir.
In deze verduitsching van fransche woorden, of beter, in deze verfransching van vlaemsche vormen, gaet men zoo verre, dat het, op den duer, niet onnatuerlyk meer zoude voorkomen, indien iemand ons vroeg: Hoe draegt gy u? in plaets van Hoe gaet het? Men zegt immers in het fransch: Comment vous portez-vous?
Niet alleen krygen de vlaemsche uitdrukkingen een fransch kleedjen aen; maer by sommigen worden zelfs de gedachten en de gevoelens fransch. De held van een roman, by voorbeeld, heeft tegenspoed; alles gaet niet naer zynen zin. Dadelyk knypt hy zyne vuisten in een; hy heeft stuiptrekkende bewegingen; hy kykt met een dreigend gelaet op naer den hemel; een helsche spotlach zweeft op zyne lippen, en hy roept, met eene stem, die uit het binnenste zyner ziel schynt te komen: doemenis!
Nu vraeg ik u eens, of gy ooit een Nederlander, die niet van zyne zinnen beroofd was, zoo dwaes hebt zien te werk gaen? Maer de fransche helden laten gedurig hunne vuisten zien; zy krygen alle oogenblikken de stuipen; zy bedreigen gedurig den hemel, die er zich, gelukkig voor hen, niet veel in stoort; zy zyn zelden zonder de eene of andere helsche uitdrukking op hun gelaet, en de woorden damnation, amère dérision, en dergelyken, komen eeuwig en altyd uit het binnenste van hunne ziel; want de helden van fransche romans hebben niet alleen eene ziel, gelyk een eenvoudige Vlaming; maer zy hebben het binnenste en het buitenste van eene ziel.
Dit zyn aerdigheden, die men ook in onze nederduitsche werken invoert, en men gevoelt hoe diep ons deze fransche naâping zal doen dalen, indien er niet by tyds pael en perk worde aen gesteld.
O myne landgenooten! Weest wel op uwe hoede, en vergeet niet, dat elke fransche uitdrukking, elk fransch woord, waer gy het burgerregt aen verleent, een vyand is, dien gy in uw midden opneemt. Hy zal eene dusdanige inbreuk doen, dat gy, verre van hem nog te kunnen verdryven, zyne wetten, ja, zyne minste grillen zult moeten ondergaen.
Het is niet genoeg den vreemdeling, die onder ons wil indringen, het hoofd te bieden; het is ook noodig, den stamgenoot niet te verbannen. Een vlaemsch woord, eene vlaemsche uitdrukking, een vlaemsch gebruik, die gy verdryft, zyn niet alleen zoo veel vrienden en verdedigers die gy moet missen; het zyn ook openingen, die gy in uwe rangen maekt, opdat er de vreemdeling zich deste gemakkelyker moge in nestelen. Dit heeft men niet genoeg ingezien, wanneer men een zoo groot getal woorden, die schoonheid, rykdom en kracht aen de tael gaven, heeft laten verloren gaen.
Om niet te lang over deze dingen uit te weiden, zal ik eenige dier woorden en uitdrukkingen aenhalen, waervan wy het verlies te betreuren hebben.
Auteursrechtvrij