De Vlaamsche School. Jaargang 5

Boekoverzicht.

Original unpublished papers illustrative of the life of sir Peter Paul Rubens, as an artist and a diplomatist. Preserved in H.M. state paper office. Collected and edited by W. Noel Sainsbury, London 1859. - (Oorspronkelyke onuitgegevene schriften rakende het leven van heer Peeter Pauwel Rubens, beschouwd als kunstenaer en staetkundige. Bewaerd in H.M. staetsarchief. Verzameld en uitgegeven door W. Noel Sainsbury, Londen 1859.) in-8^o. xxxiv, 391 bl.

(2^e Vervolg en slot. Zie bl. 82 en 89).

Rubens keerde tot zyne werkzaemheden terug. Hy schreef nog eenige keeren aen Gerbier om hunne briefwisseling over den vrede te onderhouden, doch deze laetste kunstenaer wachtte zich wel te antwoorden. Rubens gewond door zoo veel onheuschheid, zweeg ook van zynen kant; echter bleef hy zyne dringende poogingen by Spinola voortzetten. Deze groote veldheer, eens, onderrichtingen van Spanje ontvangen hebbende, haestte zich den Antwerpschen schilder te verzoeken de betrekkingen met Gerbier op nieuw aen te knoopen. De onderhandelingen begonnen dan weder; doch zy bleven zonder uitslag, tot dat Rubens, eenigen tyd daerna, ertoe besloot zelf de reis van Spanje te ondernemen, om eindelyk de echte inzichten van koning Philips IV te kennen. De eerste der volgende brieven is uit Madrid geteekend.

Van Spanje keerde hy in de Nederlanden terug, en eenige dagen daerna, begaf hy zich tot koning Karel I van Engeland. Met dezen vorst gelukte Rubens erin de laetste hindernissen weg te ruimen, die zich tegen het sluiten des vredes verhieven. Deze werd eindelyk op 5/15 november 1630 geteekend.

Na de eendracht tusschen de twee vorsten te hebben bewerkt, had de kunstenaer de eer niet zyn handteeken op het traktaet te plaetsen; doch de nakomelingschap heeft sedert lang die ongekende groote heeren vergeten, wier namen onder het diplomatische stuk zyn te vinden, terwyl de naem van Rubens over roemrykere gedenkteekens glanst dan brooze vredeverdragen.

De groote kunstenaer mocht eindelyk een weinig rust, na zoo vele reistochten, genieten. Hy ging een nieuw huwelyk aen en leefde als een vorst in het luisterlyk paleis, dat hy zich te Antwerpen had laten opbouwen. Nochtans, korten tyd na zyne terugkomst, werd, door zyne Souvereine, eenen nieuwen oproep aen zyne diplomatische kennissen gedaen, en het gold niets minder dan den vrede met de Vereenigde Provintiën te sluiten. Het was gedurende deze ambassade, dat aen den kunstenaer die droeve onlusten werden berokkend, tydens welke een spytig en afgunstig edelman, hem dien onbegrypelyken brief dorst sturen, waervan alle levensbeschryvers onzes schilders gewagen.

In het werk, waermede wy ons bezig houden, vindt men vele stukken rakende Rubens' verblyf in Holland; verslagen van Gerbier en andere engelsche spioenen; brieven van den grooten meester, enz. Deze oorkonden zyn zeer belangryk en dienen om een aental historische punten op te helderen, die tot nu in het duister zyn gebleven.

Het zou ons onmogelyk zyn ze allen te ontleden, zonder voorafgaendelyk eene reeks van kleine doch zeer ingewikkelde en zeer duistere voorvallen en staetkundige schermutselingen te doen kennen. Overal ontwaert men de valschheid, de arglist der agenten, maer voornamenlyk van Gerbier, die klaerblykelyk naer België was gezonden om Rubens te bewaken en, door zyne geveinsde vriendschapsbetrekkingen, aen den vertrouweling van Isabella, staetsgeheimen of belangryke openbaringen poogen te ontrukken.

Doch de kunstenaer wacht zich wel hem deze te laten kennen. ‘Ik heb, schryft Gerbier in een zyner berichten, den heer Rubens gevolgd om te weten of hy voornemens is naer Holland terug te keeren. Hy is niet zeer mededeelig; ik heb niets van hem vernomen, dan een woord dat hy zich heeft

[p. 108]

laten ontvallen, enz.’ Gerbier geeft zich eene overgroote moeite om zyn beroep van navorscher uit te oefenen; hy zendt bulletyn op bulletyn, de minste daden van Rubens aenteekenende en dezes woorden overbrievende. Doch al dit bedryf gelukte hem zeer weinig; het Hof van Engeland scheen maer weinig aendacht aen zyne gezegden te slaên; want in weêrwil van al zyne vlyt, werd hy in verdenking gehouden en Rubens was zelfs verplicht hem een bewys van goed gedrag te geven.

Gerbier's verslagen, alhoewel zeer kortbondig, wekken hoogst onze nieuwsgierigheid op en stellen menig twyfelachtig punt vast. In een dezer verslagen, wordt er eene zinspeling gemaekt op het geschil tusschen Rubens en den hertog van Aerschot. ‘Ik heb u in mynen laetsten brief verhaeld, zegt hy, dat Rubens aen den heer Terestyn heeft geschreven, iets waerover de Staten zoo yverzuchtig zyn geweest dat men het water en het vuer eerder zou te saêm brengen, dan Rubens met de Staten van Holland; want de hertog van Aerschot voedt voor hem eenen grooten tegenzin voor een aental zaken te lang om hier te melden. Indien gy ooit heer Rubens, met zendingen in den Haag ziet gelast, dan zou ik my grootelyks bedriegen indien zy tot het maken van eenen vrede met de Staten kunnen dienen enz.’ En verder: ‘Gy hebt door myne vorige brieven gezien dat Rubens van hier (van Brussel) voor de zelfde zaek is gezonden, en het schynt dus dat................. en het is zeker dat dit de oorzaek is van de yverzucht des hertogen van Aerschot en van eenige Afgeveerdigden ten zynen opzichte, evenals van de protestatie, die zy aen de Infante hebben gezonden voor de hevige beleediging, die Rubens aen hunne eer en aen hunne probiteit heeft gedaen met hen zyne papieren niet te willen overhandigen.’ - Nochthans had Rubens volgens de byzondere bevelen der Infante gehandeld, die hem had aengemaend zich naer Antwerpen te begeven dry dagen vóór het vertrek der Afgeveerdigen, en met byzondere orde, niemand wie hy ook mocht wezen, te ontvangen, en zyne papieren, uit zyne handen niet te laten gaen, welke beweegredenen men ook mocht inbrengen. - Alle deze zaken bevestigen wat gezegd was. - De hertog van Aerschot komt te Antwerpen en wacht dat Rubens hem deze papieren brenge; doch Rubens was niet te vinden; hy schreef wat hy te zeggen had, waerdoor de hertog van Aerschot gelegenheid had aen Rubens eenen bytenden brief te zenden, waerin hy zyn gedrag over den hekel haelde, en welken hy eindigde met te zeggen, dat de handelwyze van den heer Rubens niet in evenredigheid met zyne hoedanigheid stond, en dat men geenszins kon aennemen dat hy, in zynen brief aen den hertog van Aerschot, beweerde dat hy de gelyke dezes laetsten was.

Men weet dat de onaengenaemheden door Rubens, gedurende deze onderhandelingen onderstaen, den uitmuntenden kunstenaer het besluit deden nemen vaerwel aen het staetkundig leven te zeggen, en eindelyk eene rust te zoeken, welke hem zoo hoogst noodig was. De haet des grooten Heeren was echter buiten alle grenzen gegaen; indien men Gerbier moest gelooven, dan zou de hertog van Aerschot, om Rubens in het verderf te storten, dezen laetsten beschuldigd hebben, voor den Prins van Oranje, patroonen van een tapytwerk te hebben geteekend, waerop de koning van Spanje en zyne onderdanen op eene afschuwelyke wyze waren voorgesteld; ‘doch, zegt Gerbier, deze uitvinding bewyst alleen den kwaden wil des hertogen, want Rubens heeft nooit aen zoo iets gedacht.’

Een ander engelsch agent, W. Boswell, had de ware oorzaek gevonden der yverzucht, welke Rubens had opgewekt. ‘Ik hoor, schryft hy van 's Hage, aen Sir J. Coke, dat Rubens van hier vertrokken is uit hoofde van eenige moeijelykheden, en voornamenlyk uit hoofde des tegenstands dien hy van wege de Afgeveerdigden ontmoet, omdat hy van hun korps geen deel maekt, of liever, omdat hy onmiddelyk minister huns konings is en hy meer bekwaemheid bezit dan een hunner, iets dat ten hevigste den nyd tegen hem heeft opgewekt.’

Rubens zette zich dan op nieuw aen het schilderen. De volgende brieven raken de tafereelen welke hy door Karel I gelast werd voor de banketzael van Whitehall uit te voeren.

In verscheidene dezer stukken is er spraek van Jordaens. Deze uitmuntende meester bevond zich in konkurrentie met Rubens voor de uitvoering van verscheidene schilderyen bestemd voor het kabinet van koningin Hendrika-Maria, te Greenwich. Een bestek werd eerst aen Jordaens gevraegd, welk 680 ponden bedroeg, doch Gerbier drong er op aen dat het werk aen Rubens werd toevertrouwd, ofschoon die laetste eene veel hoogere somme vroeg. De dood van Rubens stelde een einde aen deze onderhandelingen.

Verscheidene van Gerbier's brieven geven inlichtingen over de nalatenschap van Rubens, over de kunstschatten door hem verzameld, enz. De engelsche agent deed poogingen by zyn gouvernement opdat dit zich 's kunstenaers kabinet zou aenschaffen; maer men weet dat de verzameling werd verspreid en dat de koningen van Spanje, Frankryk, Polen, de keizer van Duitschland en de keurvorst van Beijeren er het grootste deel van aenkochten.

Het werk, waermede wy ons bezig houden, bevat in appendix, verscheidene belangryke stukken voor de geschiedenis der kunst: vooreerst eene briefwisseling over de beroemde verzameling van schilderyen, beeldhouweryen en antikwiteiten door den graef van Arundel gevormd. In eenige dezer oorkonden is er spraek van gekochte of aenbestelde schilderyen van verscheidene hollandsche en vlaemsche schilders, onder anderen, van Geeraerd Honthorst, Abr. Bloemaert, Mierevelt, Otho Vaenius, enz. Eene andere briefwisseling raekt de verzameling van antikwiteiten van Lord Dudley Carleton, waervan Rubens in bezit trad.

De laetste stukken der verzameling zyn brieven tusschen

[p. 109]

Gerbier en verscheidene persoonen gewisseld, over schilderyen en beelden toebehoorende aen den hertog van Mantua, stukken rakende schilders als Jan Torrentius, D. Mytens, enz.; eindelyk verscheidene andere oorkonden in verband met de schoone kunsten.

Het boek door den heer Sainsbury uitgegeven, biedt, gelyk men zien kan, een groot belang voor de geschiedenis der kunsten en wel byzonderlyk voor de geschiedenis van Rubens. Wy moeten echter eenige voorbehoudingen maken en dit wel voor de wyze in de uitgave dezer stukken gevolgd. Een systema aennemende gewoonlyk door de archivisten zyns lands gebezigd, heeft de achtbare uitgever zyne oorkonden enkel in engelsche vertaling gegeven, slechts den oorspronkelyken tekst mededeelende dier stukken, welke in het engelsch waren geschreven. Nochtans heeft hy in het appendix de vlaemsche, fransche, italiaensche en latynsche brieven van Rubens gegeven, doch hy heeft hetzelfde niet gedaen voor de brieven van Buckingham, Spinola, den abt Scaglia, Gerbier, enz. De brieven dezes laetsten zyn echter groot in getal, en zeer belangryk. Deze handelwyze wordt ten onzent als zeer gebrekkig beschouwd: ook geven wy den voorkeur aen diegene door Gachet aengenomen voor zyne Lettres inédites de Rubens: eerst de juiste oorspronkelyke tekst, - de vertaling daerna.

De tekst van een geschiedkundig stuk bezit een officieël karakter, dat in geene vertaling, hoe gewetensvol ook, kan worden overgebracht. Deze kan slechts als een byvoegsel worden aenzien, den lezer ten dienste, die de tael van het oorspronkelyke niet genoegzaem machtig is, doch nooit mag zy hoogmoedig genoeg wezen om de plaets van dit laetste in te nemen. In België is dit punt breedvoerig onderzocht geworden en goede regelen zyn door de koninklyke kommissie van geschiedenis, by den aenvang harer werkzaemheden, vastgesteld. Wy hopen dus dat de heer Sainsbury, die zich het recht van vertaling heeft voorbehouden, weldra den oorspronkelyken tekst zal doen kennen der brieven, die hy reeds heeft vertaeld. Alsdan, maer slechts alsdan, zal zyne uitgave aenspraek mogen maken op de ontvangst, verdiend door het belang der oorkonden, welke de uitgever in de archiven van Londen heeft opgezocht.

Ch. Ruelens.