De Vlaamsche School. Jaargang 5

De nationale zaek der Belgen.
(Vervolg; zie bl. 58 en 75 dezes jaergangs.)

Beschouwen wy nu het verleden onzes vaderlands onder het oogpunt van staetkundigen geest.

Na Karel den Groote werd ons vaderland op nieuw in twee deelen gesplitst, welke de Schelde tot scheidslinie hadden. Vlaenderen, op den rechter Schelde-oever gelegen, behoorde tot Westryk; Vlaenderen, op den linker Schelde-oever gelegen, Braband, Limburg, Henegau, Luxemburg, enz. behoorden tot Oostryk. Westryk werd later Frankryk, Oostryk het duitsche keizerryk.

Vlaenderen van Westryk later met dat van Oostryk versmolten, groeiden op, en worstelden lyf om lyf met gansch Frankryk en behaelden er dikwerf den zege over.

Van vóór Karel den Groote, vinden wy nochtans Vlaenderen van Westryk in twee deelen verdeeld: het eigenlyk Vlaenderen, waer de roomsche beschaving haren herscheppenden adem had laten overgaen, en Fleanderland, dat zich op den zeeoever van boven Duinkerken tot aen de Scheldemonding uitstrekte en bewoond was door een volksras, wiens leden op al de kusten der Noord- en Oostzee verspreid waren. Aen alle roomsche beschaving vreemd, waren de Flamings de zeden, de tael, den godsdienst der oude Germanen getrouw gebleven. Zy leefden zonder koning of vorst: hun bestuer was eene vereeniging of gilde, en onder de leden huns geslachts heerschte eene bewonderensweerdige broederlykheid. In Fleanderland even als op de Skandinaefsche kusten, zag men ze zich vergaderen om der gilde hunnen penning tot onderhoud van zieken en kranken te brengen.

Soms vereenigden zy zich in gastmalen, waer men eenen kelk rond gaf uit welken al de genoodigden de minne dronken. Zy dronken teugen, eerst ter eere hunner goden, Woden, Niord en Freya, daerna ter eere hunner helden en dooden. In deze vergaderingen wierden de hoofdmans der gilde gekozen, en al de aenwezigen beloofden elkander onderlingen onderstand.

In 743 had de kerkvergadering van Leptines deze vereenigingen plechtig verboden; in 779 voegde Karel de Groote hier nog een bevel tegen de gilden by; maer alles was toen onmachtig om den eenigen maetschappelyken bond, welke tusschen dat volk bestond, te verbreken.

In de volgende eeuw begonnen de Flamings nochtans kwade geburen te krygen. Ja, Rudolf van Guines was zelfs machtig genoeg om hen schatplichtig te maken, en hun te verbieden zich voortaen nog met messen te wapenen. Hy liet hun alleen hunne kolven behouden; dit was het wapen van Woden en na de scharmsax, het nationael wapen der Saksen, was het hun boven al ander lief.

Tot aen de kruisvaerten waren de andere deelen van Vlaenderen op zyn Roomsch bestuerd; de Flamings alleen bleven altyd een vry en onderscheiden volk; zy telden in Vlaenderen niet alhoewel zy soms hier of daer eenen vorst of een volk, als de Denen in Engeland en Robbrecht den Vries tegen Richildis, ondersteunden.

De kruisvaerten hebben de Nederlanders met roem overladen.

Godevaert van Bouillon, hertog van Lotharingen en markgraef van het H. Ryk, (Antwerpen was het hoofd der eerste kruisvaert). Hy was ook de dapperste veldheer des keizers, Hendrik IV, in den oorlog welken deze tegen den paus Gregorius VII voerde. Rudolf van Zwaben, dien de paus in Duitschland had doen keizer noemen, werd door Godevaerts eigene hand doorsteken en Hendrik IV kreeg in Duitschland op nieuw de overhand. Het schynt dat deze oorlog onrechtveerdig was, dat het Godevaert later berouwde er deel aen genomen te hebben, en dat zyn ontwerp van Hierusalem te gaen verlossen uit dit berouw zou gesproten zyn.

Hy nam Hierusalem in aen het hoofd van het gansche kristen leger en werd er tot koning uitgeroepen.

Vele schoone daden, welke de geschiedschryvers aen de Franschen toeschryven, zyn door de Belgen verricht geworden.

[p. 100]

Hoezeer men hier toen met nationael gevoel bezield was, blykt uit het volgende: Philips van den Elsasz vertrok met Rykaert, koning van Engeland, en met Philippe-Auguste, koning van Frankryk, naer het heilig land, in 1188, en alhoewel hy Vlaenderen van den franschen koning in leen hield, wilde hy zyne soldaten toch voor geene Franschen laten aenzien. De koning van Engeland gaf zynen krygslieden een wit kruis, die van Frankryk den zynen een rood en de graef van Vlaenderen, zoo machtig als de vorsten van wie hy veeleer de gelyke dan de leenhouder was, gaf den zynen een groen kruis.

In die zelfde kruisvaert verlosten de Vlamingen en de Engelschen den koning van Portugael van de Mooren, die eenige zyner steden in bezit hadden. De stad Sylva werd den Mooren onttrukt (1188) en toen de keizer van Marokka het volgende jaer andermael met een leger verscheen, werd hy op nieuw verslagen.

Baudewyn IX, graef van Vlaenderen en Henegau, na de Franschen uit zyn land geslagen te hebben, vertrok naer het Heilig Land en had te Constantinopelen invloed genoeg om zich de keizerskroon des Oostens te doen geven.

Ook zyn het Nederlanders, Bremers en Noorwegers aen wier hoofd de Brabander, Gilles van Leeuw, zich bevond, die in 1219 Damiata innamen.

Meer andere roemryke feiten zouden wy kunnen aenhalen, doch de gemeenten lachen ons weder aen.

Reeds hebben wy de Flamings schatplichtigen en half ontwapend gezien. Rudolf van Guines had ze nochtans weder vrygemaekt, maer Baudewyn met de Byl vervolgde ze strengelyk, In 1109 kregen zy een nieuw bevel van voortaen hunne kolf ook te verlaten.

Het zyn de Flamings, die Karel-den-goede vermoord hebben.

Door zyne voorgangers en door hem zelven streng vervolgd, schenen zyne bevelen en verordeningen hun een juk. Hunne gilden en gastmalen bestonden niet meer dan bedektelyk. Karel wilde hen zyne laten maken, hier tegen verzetten zy zich uit aller krachten, en zy zwoeren zyne dood. Zy hadden, men moet het bekennen, door hunne wreedheden en strooperyen al de strengheden van Karel verdiend. Niets dan hunne vryheidszucht, kon hun dat boos opzet doen smeden. Die vryheid was hun dan wel lief en groot! Men weet dat de samenzweerders woord gehouden hebben; dat zy rond het lyk in St.-Donatuskerk te Brugge de minne dronken en er hunne goden om redding aenriepen. Het scheen hun dat zy dit nog straffeloos zouden gedaen hebben. ‘Zoo wy Karel gedood hebben, wie zou hem komen wreken?’ riepen zy; maer gansch Vlaenderen liep toe om de moordenaers zynes graven te straffen.

Doch sedert dit tydvak nemen de Flamings deel in de zaken van Vlaenderen, en zoo haest Diederik van den Elsasz graef van Vlaenderen was, verklaerde hy de Flamings vry van alle byzondere schattingen; hy keurde hunne eigene wetten goed, en deze keure is het voornaemste gedenkstuk dat ons overblyft eener wetgeving nog geheel van de ruwheid der oorsprongelyke zeden van Fleanderland doordrongen. Zy is de bron aller latere keuren en by gevolg aller gemeenten geweest.

Van toen af begon het onderscheid tusschen de Flamings en de andere bewooners van Vlaenderen op te houden. De Flamings namen den godsdienst en de zeden hunner landgenooten aen, en deze kwamen weder tot de oude voorvaderlyke instellingen van gilden en gemeenten, welke de Flamings bewaerd hadden.

Van nu af aen beginnen de gemeenten zich te verheffen. Van Diederik van den Elsasz tot aen de dood van Wyt van Dampierre stygt de macht der gemeenten en de politieke beduidenis der massa's immer hooger en hooger, zoodanig dat zy als het middenpunt en als de ziel des ganschen lands in de geschiedenis voorkomen, en als dusdanig niet alleen door hunne graven, maer ook door vreemde machten, zoowel door Frankryk als door Engeland behandeld worden.

Elke gemeente had hare keure, die de vryheden en voorrechten der burgers bekrachtigde en de grondwet der gemeente was. Deze keuren maekten van sommige gemeenten eene soort van gemeenebest. Sommige dezer keuren wierden voor voorbeelden in hunne soort gehouden. Zoo roemde men de keure van Dendermonde, en degene welke der stad St.-Dizier in Champagne gegeven wierd, was een afschrift der keure van Yperen.

Een groote geestdrift heerschte in de Vlaemsche gemeenten, en deze ging zelfs tot de naburige gemeenten van Braband, Henegau, Holland, Frankryk en Engeland over.

Braband heeft ook groote gemeenten gehad, maer er was een grondig onderscheid tusschen de Brabandsche en de Vlaemsche gemeenten.

Deze laetsten bestonden uit een eenvoudig bestanddeel. Zy waren gevormd door eene samenscholing van werkers, nyveraers en handeldryvers. De edelen bewoonden in het land kasteelen en sloten, in de welke zy soldaten en dienstknechten van allen slach onderhielden en rondom dewelke de laten en lyfeigenen de landen voor den heer beploegden. De keure maekte geen onderscheid, elke poorter kon tot alle bedieningen geroepen worden. In Braband integendeel waren de gemeenten uit een tweevoudig bestanddeel samengesteld: het volk of de burgery en den adel⁽¹⁾. De laetste speelde in de gemeente heer en meester; en om tot eene ware gemeente te komen heeft de burgery de overheersching des adels moeten verbreken. In Brussel heeft

(1) Deze adel was toch ook maer eene soort van gilde of eene bevoorrechte burgery; want de baroenen en heeren uit Braband zyn hieronder niet gerekend.

[p. 101]

men dikwils gepoogd zulks te doen, en nooit is men er in gelukt; maer in Loven, dat toen de grootste stad van Braband was, heeft de volksgezinde meiër Peeter Coutherele het volk eenen toegang gebaend tot alle plaetsen en ambten, die tot dan toe de adel alleen bekomen kon.

De Lovenaren bezaten toen zoo groote vryheden als de poorters van eene Vlaemsche gemeente, en hun invloed is in Braband niet minder groot geweest dan die der poorters ééner gemeente in Vlaenderen.

‘In de middeneeuwen, zegt Warnkoenig, maekten de gemeenten byna het middenpunt des ganschen politischen levens uit.’

Erasmus vergeleek ze aen de gemeenebesten van Solon en Lucurgus.

‘Ten tyde, zegt Huig de Groot, dat men de landen tusschen de edelen verdeelde, alsof zy de prys hunner overwinningen geweest waren, hadden de steden voorrechten en wetten verkregen, die de grondslag hunner vryheid waren. De zorg over 's lands belangen was eertyds aen twee orden toevertrouwd, aen die der edelen en aen die der burgers; op sommige plaetsen vormde de priesterschap de derde orde. Deze orden vergaderden zich om de belangrykste vragen op te lossen en het was slechts by hunne eenparige toestemming dat men belastingen eischen, het bestuer of zelfs de waerde der munten wyzigen mocht. Aldus had men voorzien van zelfs, dan, wanneer de vorsten goed waren, hun te beletten slecht te worden. De openbare bedieningen wierden er bekleed door poorters, wier adel en wier deugden hen aenbevolen, maer geene vreemdelingen mochten hiertoe geroepen worden. Dit stelsel hield langen tyd recht en billykheid staende.’

Een amerikaensch geschiedschryver⁽¹⁾ zegt van de Nederlanden: ‘Zelden zyn al de provincien vereenigd geweest, maer er was natuerlyk verband tusschen hen in geaerdheid, geschiedenis en ligging. Leven, beweging en geruisch was er ten allen kante. Eene bevolking vol levenskracht zwermde in al de bloeiënde steden eener in een gedrongene doch hoogst wel bebouwde streek. Hunne schepen waren de vaertuigen der weereld; hunne kooplieden voerden met hunne eigene fondsen en hunne eigene fregatten eenen krachtigen oorlog, wanneer men op hunne voorrechten inbreuk maekte; hunne fabrieken waren over den ganschen aerdbodem geprezen, hunne burgers bezaten eene prinselyke weelde, zy leefden met koninglyke pracht en oefenden eenen grooten staetkundigen invloed uit, de vryheidsliefde was hun overheerschende drift.’

En Artevelde de grootste der Vlamingen en de grootste staetkundige der middeneeuwen, hoe zeer verhief hy Vlaenderen en ‘zyn Gent’ niet! Zyn zoon Philips, een voorbeeld van heldenmoed, was zyns vaders weerdig.

Motley zegt nog van Gent. ‘Erasmus, die een Hollander en een hoveling was en zeker voor de woelzieke Vlamingen geene party trok, zegt nochtans dat er in de geheele kristenheid geene stad was, die met Gent kon vergeleken worden, onder het opzicht van grootte, macht, staetkundige instelling, noch onder het opzicht van beschaving harer inwooners. Het was eerder een gemeenebest dan eene stad. Werkzaemheid en weelde, gelyk te Gent, was een spreekwoord geworden. Dagelyks luidde men de klokken en de bruggen over de menigvuldige rivierarmen, die de straten doorsnyden, wierden opgetrokken opdat alle bezigheden zouden gestaekt zyn, wanneer de legers van werklieden naer hun werk gingen of er van daen kwamen.’

Alles heeft maer zynen duer in de wereld, en zoo ging het ook met de gemeenten. Na dat zy zich boven hunne graven en hertogen hadden verheven, nadat zy de koningen hadden doen buigen, en Europa de wet gegeven hadden, vielen zy door innerlyke verdeeldheden ondermynd, en overwonnen door de alleenheerschappy.

De schoonste tyd der gemeenten was reeds voorby toen de hertogen van Burgonje zich machtig genoeg zagen om ze te overmeesteren. Onder Jan Onversaegd poogden de Vlamingen nog eens de hunne vervallene nationaliteit heroptebeuren. Zy vroegen hem dat het land in het vlaemsch zou bestuerd worden. Zy verkregen dit en de afgeveerdigden besloten dat al de stukken door 's graven bedienden, den vier staten van Vlaenderen in het fransch toegezonden, als niet te recht gekomen zouden aenzien worden, en dat zy die dit niet zouden uitvoeren uit het land zouden gebannen worden. ‘Zoo lang’ zegden zy, ‘als wy de tael onzer voorouders bezitten, zyn wy vry.’

Voorwaer eene schoone les voor die hedendaegsche zwakke zielen, die van hunne moedertael niet houden en in Vlaenderen fransch hakkelend ronddwalen, en niet eens denken, - die zelfs niet weten, - hoe hunne voorouders spraken. - Maer wat zeg ik, - ‘voorouders?’ - neen, dit zyn hunne voorouders niet, - want dat volk bewoonde vroeger nimmer den vlaemschen bodem.

(Wordt voortgezet).

H. van Walrave.

(1) Motley, The rise of the dutch republic, D. I, bl. 53.