De Vlaamsche School. Jaargang 5

De brandbrief.
(Vervolg en slot, zie bl. 31, 37, 45, 51, 60, 69, 77 en 85.)

De veropenbaring van Karel Rampelberg had voor gevolg, dat het hof van kassatie van Braband het vonnis, vier jaer geleden, door het hof van assisen der provincie Antwerpen tegen Jakke Luyfels uitgesproken, verbrak, en een nieuw onderzoek bevool, en daer het hof van assisen van Antwerpen eene eerste mael scheen te hebben gefaeld, werd deze taek thans opgedragen aen den rechter van onderzoek der stad Brussel. Daer Karel Rampelberg beleed dat hy de schryver was van den bedoelden brandbrief, en hy tot de minste omstandigheden die er mede in betrek stonden, wist aen te duiden, viel deze taek aen den rechter van onderzoek der hoofdstad niet zeer zwaer, en er bleef hem ook weldra geen twyfel meer of de ter dood veroordeelde was de schuldige, en Jakke Luyfels, die op de Grootemerkt van Antwerpen voor dit feit had te pronk gestaen en nu sedert meer dan vier jaer in het rasphuis van Gent zat opgesloten, was het slachtoffer eener gerechtelyke dwaling. Dien ten gevolgen werd deze dubbele zaek voor het hof van assisen der provincie Braband verzonden.

Het was, zoo ik het wel voor heb, op het laetst van oogstmaend 1843, dat Karel Rampelberg en Jakke Luyfels voor de gezwoornen van Brussel verschenen. De ter dood veroordeelde vergenoegde zich niet met het afleggen der bekentenis dat hy de dader van het misdryf was, maer verhaelde ook al de omstandigheden die er mede in betrek stonden; hy zegde ook, dat hy zich op den avond aengeduid tot het nederleggen van de door hem bepaelde som

[p. 92]

geld in den uitgeholden olm, naer de Spillebeek had begeven; maer er, in plaets van het geld, een brood had gevonden. Deze verklaring loste nu op eens het raedsel op, hoe het kwam dat men het brood niet in den boom had ontdekt, toen men van wege het gerecht naer de Spillebeek was gegaen om het er te zoeken. En dat zyne verklaring echt was, hieraen viel niet te twyfelen. Het brood had hy eener arme vrouw gegeven, die, hy, in het terugkeeren, op de baen had ontmoet, voegde hy er by, en deze vrouw, - die niemand anders was dan de eigene zuster van Jakke Luyfels, - was komen verklaren, dat zy inderdaed, dien avond, een brood had gekregen van den ter dood veroordeelde.

Wat nu het schrift des brandbriefs betrof, dit geleek, wel is waer, niet aen de gewoone schryfwyze van Karel Rampelberg; doch hy verklaerde opzettelyk een misvormd geschrift te hebben gebezigd, om dat men des te moeijelyker zou kunnen raden wie de schryver was. En om te doen zien dat zyne getuigenis echt was, vroeg hy, benevens den ingezonden brief, papier, pen en inkt, en bootste zulkerwyze het schrift des brandbriefs na, dat het den heeren rechters en gezwoornen byna onmogelyk was, het echte schrift uit het nagemaekte te onderscheiden; het eenig verschil dat er tusschen beide bestond was, dat de inkt des echten briefs door den tyd eene rostachtige kleur had verkregen, terwyl de kleur van het nagebootste schrift zien liet dat het versch verveerdigd was.

Eene omstandigheid waeraen men tot hiertoe weinig aendacht had gehecht was, dat tydens het onderzoek der beschuldiging die op Jakke Luyfels berustte, een brief was gezonden geworden aen den prokureur des konings, waerin men dezen openbaren ambtenaer waerschuwde, dat de betichte onplichtig was; doch daer zulks nog al meer geschiedde, en zulke waerschuwingen gewoonelyk door leden der familie of vrienden der beschuldigden werden ingezonden, had men dien brief, denkende dat hy van weinig nut kon zyn voor het bewyzen der al of niet plichtigheid des beschuldigden, ter zyde gelegd. Karel Rampelberg bekende, dat ook dit schrift door hem was gezonden geworden en, even als hy het schrift des brandbriefs had nagemaekt, bootste hy ook dit der waerschuwing na.

Ik ook was als getuige opgeroepen geworden. Ik verklaerde dat myn persoonelyk gevoel van eerst af was geweest dat Jakke Luyfels onschuldig was, en legde wyd en breed de ontmoeting uit die ik met Karel Rampelberg had gehad op het oogenblik dat Jakke Luyfels op de Grootemerkt van Antwerpen, te pronk stond. Hiertoe moest zich natuerlyker wyze de rol bepalen dien ik in deze zaek had te spelen.

Toen de getuigen gehoord waren, kreeg de prokureur des konings het woord. Het viel hem, in tegenwoordigheid der bekentenis van den ter dood veroordeelde, niet zeer moeijelyk te bewyzen dat Karel Rampelberg de ware plichtige was en men, gevolgenlyk, Jakke Luyfels onschuldig had veroordeeld. De verdediger des eersten nam slechts het woord om te verklaren, dat hy, in aenmerking der schuldbekentenis van Karel Rampelberg, het onnoodig oordeelde iets ter zyner verdediging in te brengen, en geloofde, de zaek heel en gansch aen de wysheid der gezwoornen te mogen overlaten. De advokaet van Jakke Luyfels bracht hulde aen de welsprekende redevoering van den prokureur des konings, eischte in eenige warme woorden de eerherstelling van den onschuldig veroordeelde en eindigde met insgelyks te verklaren, dat hy hieromtrent volle vertrouwen stelde in de wysheid der gezwoornen.

Nu werden door den voorzitter van het gerechtshof de twee volgende vragen den twelf gezwoornen ter beantwoording voorgesteld:

Eerste vraeg: Is Jakke Luyfels, geboortig van Esschen, hier tegenwoordig, schuldig op 24 december 1838, een brandbrief te hebben gezonden aen Pauwel Gyselynckx, pachter, te Esschen?

Tweede vraeg: Is Karel Rampelberg, geboortig van Esschen, hier tegenwoordig, schuldig op 24 december 1838, een brandbrief te hebben gezonden aen Pauwel Gyselynckx, pachter, te Esschen?

De taek der gezwoornen was nu ook niet moeijelyk. Na eenige stonden in de kamer hunner beraedslaging te hebben doorgebracht, keerden zy terug in de gerechtzael, en hun voorzitter verklaerde plechtig, met de hand op het hert, en met eene stem die de diepste aendoening verried, dat het antwoord der gezwoornen, by eenpaerheid van stemmen, luidde:

- Op de eerste vraeg: neen; op de tweede vraeg: ja.

Gevolgenlyk verklaerde de voorzitter des gerechtshofs, dat Jakke Luyfels onplichtig was aen het feit waervoor het hof van assisen der provincie Antwerpen hem vroeger had veroordeeld, en zich tot den ongelukkige richtende, begon hy hem eene aenspraek te houden, waerin hy hem bewyzen wilde dat het gerecht had gefaeld; doch dat hy het tegenwoordig oogenblik moest aenzien als het schoonste zyns levens, daer hem nu niet alleen de vryheid, waervan hy zoo lang was beroofd geworden, werd teruggeschonken, maer hy ook tevens ten volle in zyne eer werd hersteld. Maer de menigte liet hem den tyd niet om zyne welsprekende redevoering te voleindigen; zy liet hem zelfs den tyd niet tot het geven van het bevel dat Jakke Luyfels zou worden in vryheid gesteld. Neen, eer hy zoo verre was, en niet tegenstaende hy alle teekenen van goed- of afkeuring strengelyk had verboden, was de menigte vooruitgesprongen en had den man die aen de kaek had te pronk gestaen en meer dan vier jaer op het rasphuis had gezeten voor eene misdaed die hy niet had gepleegd, onder het aenheffen van juichende kreten, op de schouders getild, en hem de gerechtszael uitgedragen. Ik was rechter en het was

[p. 93]

my dus plichtshalve verboden aen deze openbare hulde deel te nemen; doch ik was ook mensch, en myn hert deed my het ambt dat ik bekleedde vergeten: ik liep met de juichende menigte mede, klapte, even als zoo vele andere, in de handen en zwaeide vergenoegd den hoed boven het hoofd.

Het was wel zoo als het de voorzitter van het gerechtshof had gezegd: Jakke Luyfels was op dit oogenblik de gelukkigste der menschen. Zyne oogen blonken van zalig genoegen; hy wilde tot de omstaenders spreken; - wellicht om hun te bedanken voor de deelneming in zyn lot, deelneming die zy hem zoo openhertig en luid betoonden; - doch de aendoening belette hem zulks. Hy kon slechts de hand op het hert leggen, terwyl hy hen met lachend gelaet toeknikte. De menigte scheen op dien stond ook zyn inzicht ten volle te begrypen; want allen riepen nu, als uit één mond:

- Leve Jakke Luyfels! Leve de onschuldig veroordeelde! -

En deze kreet werd door allen tot drymael herhaeld.

Nauwelyks was echter de laetste juichtoon weggestorven, of Jakke Luyfels blikte eenigzins angstig in het ronde, en langzamerhand verdween van zyn gelaet de laetste strael van blydschap waermede het een stond vroeger zoo mild was overtogen.

- Waer is myne vrouw?... - murmelde hy half binnen 's monds, als of hy vreesde deze vraeg luide uit te brengen; - ik zie myne kinderen niet!...

Niemand antwoordde; want weinige wisten wat er van de vrouw en kinderen des ongelukkigen was geworden. Dit stilzwygen der hem omringende menigte, in verband met de afwezigheid der dierbaren, moest den armen man onheilspellend voorkomen; want de laetste vonk van geluk was van zyn gelaet verdwenen, en terwyl het wrange nat der smert in zyne oogen opwelde, morde hy eenigzins spytig:

- Toen ik onschuldig veroordeeld werd, bevonden zich allen op myne baen; en thans, dat myne onschuld ten volle gebleken is, thans dat ik in myne eer ben hersteld en de vryheid heb teruggekregen, snelt my niemand te gemoet om my aen het hert te drukken!... God weet, ware het voor my niet beter geweest, ginder verre, op het rasphuis te hebben mogen blyven dan in het geboortedorp weder te keeren!...

By deze woorden, wrong zich de arme man de gebalde vuisten tegen de slapen en we ende luid snikkend.

Gelukkig voor hem, dat niemand der aenwezigen hem op dien stond zegde wat er van zyne vrouw en kinderen was geworden; hadde iemand die onvoorzichtigheid begaen, wellicht ware de arme man van droefheid bezweken.

Ja, de dierbaren hadden hem op dien stond moeten te gemoet snellen; zy hadden hem moeten aen het hert drukken en met kussen overladen.

Doch was hen dit wel mogelyk?

Neen, de armen konden het niet.

Wilt gy er de reden van weten? Zoo ja, luistert dan:

Na de veroordeeling van den onplichtige, waren zyne vrouw en kinderen genoodzaekt geweest hunnen toevlucht tot den bedelzak te nemen. De openbare weldadigheid moest alleen in hun bestaen voorzien. In den beginne hadden eenige medelydende zielen hen eene snede brood, een stuk geld of een kleederstuk toegestoken. Doch de weldadigheid is eene bron die by velen spoedig opdroogt. Zoo was het ook met hen het geval geweest. In den beginne vloeide de bron mild; doch allengs nam zy af, tot dat zy ten leste gansch droog werd. Toen waren de twee oudsten kinderen, - want de moeder was ziekelyk en uit dien hoofde kon zy het dorp niet verlaten, - genoodzaekt somtyds twee uren verre over de heide en door de bosschen te loopen om aen de hoeven de weldadigheid af te smeeken. Nu kregen zy iets voor hunne ziekelyke moeder en hunne kleine zusterkens, dan werden zy onmedoogend doorgezonden.

Eens, - het was in den beginne van den eerst volgenden winter, - hadden de twee jongskens van den onschuldig veroordeelde, als na gewoonte, des morgens hunne hut verlaten, om aen de hoeven te gaen aenkloppen, en toen hen geopend werd, zouden zy weenend zeggen:

- Geef ons, in Godes naem, een stuksken brood voor onze ziekelyke moeder en voor onze arme kleine zusterkens! Het is niet voor ons, maer voor hen dat wy er u om smeeken! De hemel zal het u dryvoudig loonen.

Aen hoevele hoeven hadden zy aengeklopt? Hoeveel meer gegoede menschen dan zy hadden hun de deur voor het aengezicht geworpen en ongetroost laten heengaen?

God, Hy die voor allen rekening houdt zoo wel van het goede als van het kwade, weet het alleen.

Genoeg zy het te weten dat de avond viel, de heide een voet hoog met sneeuw overdekt lag en de bedelzak dien zy aen den hals droegen, ledig was.

Zy waren zoo moede van links en rechts rond te loopen, dat zy nauwelyks op de beenen konden blyven staen, en zy hadden niets om hunne ziekelyke moeder en hunne arme kleine zusterkens aen te bieden.

Waerom zouden zy zich huiswaerts spoeden?

Afgemat van vermoeidheid zegen zy op de besneeuwde heide neder en sliepen er weldra naest elkander in.

Zy vonden er den eeuwigen slaep;

Want den volgenden morgend vond men de twee arme schepseltjes, met den ledigen bedelzak op de borst, de kleine armkens rond elkanders halsken gestrengeld, en mond aen mond, als of zy vooreerst nog eens elkander vaerwel hadden gekust, versteven op de besneeuwde heide liggen.

Dit was de oorzaek waerom de twee kleine jongskens hun vader niet stonden af te wachten toen hy in vryheid werd gesteld.

En vrouw Luyfels, waerom snelde zy haer man niet

[p. 94]

te gemoet? waerom was zy niet dáér om hem aen het hert te drukken?

Gy zult u herinneren, dat ik u heb gezegd dat haer aengezicht, toen ik haer de eerste mael ontmoette, bleek en beendering was, en hare stem een geluid gaf zoo hol en heesch als of het uit een kelder kwam. Gy zult u ook herinneren dat ik u van eerst af die vrouw als ziekelyk heb voorgesteld. En zoo was het ook. De ongelukkige moeder leed aen de koorts, en deze zette zich op eene teering. In den beginne van den eerstkomenden winter was zy zoo zwak en krank dat zy hare ellendige hut niet meer kon verlaten; toen was zy genoodzaekt, hoe diep het haer ook griefde, hare kinderen alleen uit bedelen te laten gaen. Gy weet, hoe hare beide jongskens op de besneeuwde heide, verre van allen die hun dierbaer waren, bevrozen en den laetsten adem uitbliezen. Wanneer men haer dit akelig nieuws bracht, ontving de arme vrouw den genadeslag. Omtrent dry weken later, kwamen hare twee oudste meiskens aen eene hut uit de buert aenkloppen, en zegden bitter schreijend, dat hunne moeder van haren stroozak niet wilde opstaen; dat zy hun niet meer, zooals vroeger, wilde tegenlachen, en op hunne vragen niet antwoordde. De buren snelden spoedig naer de hut van den onschuldig veroordeelde, en vonden er, niet alleen het koude lyk der moeder, maer ook dit van haer kleinste kind, dat aen de verdroogde borst der rampzalige den dood had ingezogen. Beide, moeder en kind, waren tot God teruggekeerd.

Daerom was zy er niet toen haer man in zyne eer werd hersteld.

En de twee kleine meiskens?

Nu hunne moeder er niet meer was, konden zy voorzeker niet in hun bestaen voorzien. De gemeente had medelyden met de arme onnoozele schepseltjes. Zy deed hen uit de hut, waer zy, in betere dagen, het levenslicht ontvingen, opnemen, om in het armenhuis te worden verzorgd en opgevoed.

Dit was de oorzaek waerom hun vader hen niet aen het hert mocht drukken op het oogenblik dat zyne onschuld werd uitgeroepen.

Toen Jakke Luyfels, in zyn geboortedorp wedergekeerd, deelgenoot werd dezer reeks van rampen, sloeg hy zich de handen voor het aengezicht en snikte bitter schreijend:

- Wee! wee!... Waerom heeft men my, ongelukkige, niet liever, onwetend dezer rampen, in het rasphuis laten sterven?...

Ziedáér, vrienden, het gevolg eener enkele gerechterlyke dwaling.

Hier zweeg de oude rechter Liebrechts. Het einde zyner droevige geschiedenis had onze herten verpletterd en onze tong als met lamheid geslagen; want niemand onzer dorst het wagen een woord te spreken.

Na eene tamelyk lange poos elkander aldus sprakeloos te hebben bezien, hernam onze oude vriend het woord.

- Welnu, - sprak hy, - heb ik, als verhaler, uwer verwachting beantwoord?

Al de aenwezigen zwegen nog. Alleen de rentmeester Lauters waegde het op eenigzins spytigen toon te vragen:

- Maer, in 's hemels naem, hoe staet toch uwe droevige geschiedenis in verband met de zaek van den te recht staenden landman? omdat het gerecht éens heeft gefaeld, is dit toch immers geene rede dat dit altoos het geval is.

De oude rechter keerde zich nu tot den heer Daniels en vergenoegde zich met hem te vragen:

- Heeft men het dagblad reeds gebracht?

Deze richtte zich op en verliet dadelyk, zonder te spreken, het vertrek. Een stond later keerde hy echter terug, met het gevraegde dagblad in de hand, dat hy, by zyne intrede, den rechter overreikte. Deze opende het, wierp er een vluchtigen blik in, en zegde:

- De landman die heden voor het hof van assisen onzer provincie verscheen, is vrygesproken van het misdryf dat hem ten laste werd gelegd...

- En wie zegt u, - onderbrak hem de rentmeester, - dat het gerecht niet wederom heeft gefaeld? - Omdat het zich eens in dwaling heeft laten brengen, vriend Lauters, - antwoordde nu de oude heer Liebrechts met de eigene woorden des rentmeesters, - geloof ik echter niet dat dit eene rede is, om er uit op te maken dat dit altoos het geval is. Ik ken u goed, en geloof niet dat gy styfhoofdig genoeg zyt om zulks te beweeren.

De rentmeester voelde zich voor goed geklopt; ook beet hy zich eenigzins spytig op de onderlip, en zweeg alsof hy op eens de spraek had verloren. De oude rechter, dit bemerkende, hernam spoedig:

- Nu, nu, wy worden daerom geene kwade vrienden. Ik heb u alleenelyk de geschiedenis van den rampzaligen Jakke Luyfels willen verhalen, om u te doen zien, dat er by sommige lieden een beklagensweerdig vooroordeel bestaet; namenlyk dit: zoodra iemand voor het gerecht moet verschynen, noemt men hem plichtig; en zelfs dan, wanneer zyne onschuld ten volle is bewezen, weigert men nog hieraen geloof te hechten. In zulk geval houdt men zich te vrede met de woorden: er moet toch iets van aen zyn, anders ware hy niet vervolgd geworden. Zoo stoot men dikwyls een braef onschuldig mensch, die slechts het ongelukkig slachtoffer is geweest van het noodlottig toeval uit de samenleving. Waerom laet men niet liever het gerecht zynen vryen loop? Waerom eerbiedigt men niet dezes uitspraek? Handelde men aldus, dikwerf zou men menig rampgeval voorkomen. En zelfs, wanneer iemand is veroordeeld geweest, en zyne straf heeft onderstaen, waerom doet men dan niet al wat mogelyk is om zulk mensch, liever dan hem als een paria te schuwen en uit de maetschappy te verbannen, al wat mogelyk is om hem op den goeden weg, dien hy voorzeker nooit had moeten verlaten, terug te

[p. 95]

brengen. De maetschappy is een boom waervan wy allen de takken zyn, gezonde en ziekelyke takken. Deze laetste zyn de veroordeelden. Het gerecht is de groote heelmeester. Het gevang is voor den veroordeelde het gasthuis. Wanneer een verooreeldde het gevang verlaet is hy aen de beter zyde; doch gansch genezen, kan men niet zeggen dat hy is. Er behoeven hem dan nog de zorgen der gezonden; worden hem deze niet geweigerd, dan mag men hopen dat hy weldra gansch hersteld zal zyn; doch laet men hem aen zyn eigen over, wordt hy door de gezonden geschuwd en verstooten, zoo hervalt hy weldra, niet alleen in zynen vroegeren ziekelyken staet, maer deelt de verrotting aen anderen mede, tot dat men zich, ten langen leste, genoodzaekt ziet hem van alle anderen te verwyderen. Wanneer een tak gansch gerot is geworden, wordt hy door een goed hovenier afgekapt om de overige takken tegen het bederf vry te waren; wanneer een lid van het menschelyk lichaem door den heelmeester ongeneesbaer wordt geoordeeld, wordt dit lid verwezen om te worden afgezet, ten einde te voorkomen dat de ontsteking tot andere deelen des lichaems voortloope. Zoo ook handelt het gerecht. Wy zouden allen iet of wat hovenier, iet of wat heelmeester hoeven te zyn; wy zouden niet mogen vergeten, - en toch doen wy het, helaes! maer al te dikwyls, - dat de Heer zelf heeft gezegd, dat er in den hemel meer vreugd is om een zondaer die zich bekeert, dan om duizend rechtveerdigen die nooit éene zonde bedreven. Wilt gy myn oordeel kennen omtrent het vraegpunt of het gerecht kan falen, zoo zal ik dit niet ontkennend beantwoorden; maer toch moet ik er byvoegen, dat myn gevoel is dat dit niet dikwyls geschiedt. Wat my betreft, omdat ik weet dat zulk kan gebeuren, smeek ik, telkens dat ik eene gerechterlyke uitspraek heb te doen, van den hemel af, dat hy myn verstand zou gelieven te verlichten.

Wy knikten allen toestemmend, en deze mael verklaerde zich ook de rentmeester Lauters voor genoegzaem overtuigd; want hy ook maekte eene goedkeurende beweging met het hoofd.

Wat my betrof, ik besloot het verhael van den ouden rechter Liebrechts, dat my zoo veel belang had ingeboezemd, mynen vrienden, den lezeren der Vlaemsche School, mede te deelen.

Johan Van Rotterdam.