stukken zyn grootendeels onuitgegeven en strekken der nagedachtenis onzes kunstenaers grootelyks tot eer.
Rubens werd door eene edele en grootmoedige gedachte gedreven. Zyne reizen en zyn talent hadden hem in betrekking gebracht met eene menigte persoonen die eenen machtigen invloed uitoefenden op de lotbestemmingen der volkeren. In zyne samenspraken met Vorsten en Grooten had hy onophoudelyk aengedrongen op de rampen der oorlogen en op de wreede verscheuringen der Christenheid. Geerne wilde hy aenspraek maken op het onmetelyk gezag dat hem zyn naem van ‘Vorst der Schilders’ schonk, om den vrede aen zyn Vaderland en aen gansch Europa terug te schenken. Dit was geen hooveerdige droom; het was eene ingeving van zyn hert en van zyn genie. Ook lydt het geen twyfel dat het initiatief van Rubens uitging; hy had zyne ontwerpen aen Isabella doen kennen, en deze goede vorstin begreep zeer welde menschlievende inzichten onzes kunstenaers: van eenen schilder maekte zy een diplomaet.
De brieven en andere oorkonden hier medegedeeld, raken de onderhandelingen met Engeland. Buckingham had Balthazar Gerbier, zyn agent, aengesteld om met Rubens te beraedslagen. Gerbier, was gelyk men weet, een schilder en Rubens' landgenoot: ‘dus gingen twee vlaemsche schilders, zegt de heer Ed. Fétis, twee kunstenaren van Antwerpen, zich ontmoeten om de grondvesten te leggen van een staetkundig verdrag dat ten sterkste over het lot van Europa zou beslissen.’
De twee zaekgelasten zyn mannen van zeer verschillenden aerd. In de brieven van Rubens ontmoet men een verheven geest, een trouw hert, dat rechtstreeks zyn menschlievend werk voortzet, zonder zich met de staetkundige kronkelingen in te laten: hy handelt in het geheim, omdat hy het op geene andere wyze kan doen, maer hy ontwikkelt met klaerheid en vastheid, de grondbeginselen, die hy moet verdedigen. Gerbier, in tegendeel, is een politische beunhaes, een Figaro-diplomaet, aen alle slach van kuiperyen gewend en die zyn Buckingham en zyn Machiavel van buiten kent. Hy was een weerdige dienaer dier argelistige staetkunde, die reeds van op dit tydstip, zich meer bezig hield, moeijelykheden tusschen de volkeren op te werpen dan eendracht en vrede tusschen hen doen te heerschen. De onderhandelingen, waermede Rubens werd gelast, duerden, eenieder weet het, naby dry jaren: hy moest worstelen tegen de Buckinghams, de Richelieus en de Olivarès, en meer dan eene nêerlaeg op het terrein der chikaen of twistzucht verduren. Doch het goede recht, de christene geest, de hooge rede, door Rubens vertegenwoordigd, moesten eindelyk over de tegenwerkingen der kancelleryen zegevieren; hy gelukte erin de koningen te overtuigen en den vrede tusschen de oorlogvoerende machten voor te bereiden. Wy weten niet of er in de gansche wereldgeschiedenis, een schooner voorbeeld bestaet van het Genie, dat de politische driften der staten tot zwygen dwingt, in het oogenblik, dat deze laetsten volgens al de regelen der diplomatische krygskunst worden verdedigd. En dit alles, Rubens doet het zonder geschreeuw, stil, immer bereid om zich op het achterplan te plaetsen, daer hy zich weinig bekreunt om den roem, dien hy uit zyne zendingen zou putten. Indien hy er in toestemt om gedurende dry jaren zyn penseel te verlaten en den stiel van Afgezant uit te oefenen, het is alleen om dat hy de innige overtuiging zyns invloeds bezit. Hierna, wanneer hy al de
moeijelykheden uit den weg heeft geruimd, en de wereld tot den vrede gestemd, verdwynt hy van het staetkundig tooneel; hy hervat den schepter der kunst, en laet aen hen die hooge titels voeren, aen hen die door hunne geboorte de uitdeelers der volkenbelangen zyn geworden, aen de ambassadeurs van geslacht, de eer over hun handteeken op de solemnele traktaten te plaetsen.
Men kan door de thans uitgegevene stukken zien hoe lastig de taek was, welke aen Rubens werd opgedragen. Het was niet alleen door zyne tegenstrevers dat hem de moeijelykheden werden berokkend; zy sproten nog veel meer uit het spaensche staetsbestuer voort. De vadzigheid of liever de onverschilligheid van dit rampzalig gouvernement, lieten hem onophoudelyk in de pynelykste toestanden voor een Afgezant. Men antwoordde niet op zyne missiven, men liet hem zonder onderrichtingen, men dwong hem tot een onophoudend gaen en komen om met staetsmannen in aenraking te treden. Het geduld van een ander mensch als Rubens, ware meer dan eens verbroken geworden.
Een deel der brieven door Lord Carleton gedurende deze onderhandelingen geschreven, zyn reeds verschenen in Sir Dudley Carleton's Stateletters (Middlehill, 1841, 1 boekdeel in-4o); diegene van Rubens zyn onuitgegeven. Zy zullen getuigen van zyne verhevene en opene handelwyze, en inderdaed, een nieuw systema van diplomatie inhuldigen. Waerlyk, de laegste klerk eener huidige ambassade zou van medelyden glimlachen by het lezen van twee of dry der missiven onzes grooten mans aen Gerbier, missiven waerin hy zyn hert opent aen den vertegenwoordiger der tegenovergestelde party, en hem de hinderpalen doet kennen, die hy ontmoet even als het verdriet, dat hem van den kant zyner meesters wordt aengedaen. Verwerpende als zyner onweerdig, het gebruik van al die kleine diplomatische subtiliteiten, door enge geesten tot wetenschap verheven, om zich, in de oogen van het gemeen, den schyn van bekwame mannen te geven, speelt de kunstenaer met opene kaert op tafel, en bedient zich geenszins van twyfelachtige of dubbelzinnige uitdrukkingen.
Hy zelf schildert aen Gerbier het ongeduld, de spyt af, die hy gevoelt by het veranderlyk en deloyael gedrag van Olivarès, den spaenschen minister; hy is bereid om te bekennen, dat het gouvernement in wiens naem hy handelt,
Auteursrechtvrij