De Vlaamsche School. Jaargang 5

De brandbrief.

Nu een paer weken geleden, bevond ik my te midden van een tamelyk groot gezelschap, ten huize van Mynheer Daniels, een myner goede vrienden, die ons, ter gelegenheid zyner vyftigste verjaring, had verzocht de middag en avond by hem door te brengen. Tusschen de genoodigden bevonden zich ook de wisselmakelaer Geuvels, de rentmeester Lauters en de oude rechter Liebrechts. Het geval wilde dat er juist dien dag voor het Hof van Assisen een man te recht stond, beschuldigd van zyn eigen huis met schuer, stalling en wat dies meer, te hebben in brandgestoken. Na het middagmael werd er over velerhande dingen gesproken, en daer de zaek van den te rechtstaenden landbouwer tamelyk veel gerucht had gemaekt, deelde zy natuerlyk mede in het algemeen gesprek. De wisselmakelaer Geuvels hield het er voor dat de beschuldigde zou worden vry gesproken, daer het volgens hem aen genoegzame getuigen ontbrak om hem te doen veroordeelen. De rentmeester Lauters beweerde, van zynen kant, dat de te rechtstaende zou worden verwezen, daer het, ofschoon het aen getuigen die het feit hadden zien plegen ontbrak, toch genoegzaem bleek dat de beschuldigde plichtig was aen de hem ten laste gelegde misdaed.

- De man zit van overlang in zeer kwade lakens, - zegde de rentmeester Lauters; - geloof my; hy was zoo ver gekomen dat hy niet meer wist van wat hout pylen maken.

- Dat doet niets ter zake, - antwoordde de wisselmakelaer Geuvels, eenigzins gemelyk; - dit is in het geheel geen bewys dat hy zich daerom heeft plichtig gemaekt aen eene misdaed.

- Neen, - hernam de rentmeester, met een licht spotlachje rond de dunne lippen; - neen, zeker niet. Wat zou het er toe doen! Jammer maer, dat hy zyn gansch leven voor een verkwister is doorgegaen.

- Dit is, volgens my, geene rede om hem als brandstichter te veroordeelen, - antwoordde de wisselmakelaer; - men kan lichtzinnig zyn geld over haeg en dak werpen, daerom is men toch nog geen misdadiger.

- Och! neen, in het geheel niet, - lachte de rentmeester; - vast niet! Een ding komt my nogthans zonderling voor: die goede landbouwer was te middernacht te huis; men heeft hem alsdan, met een lanteern in de handen, uit zyne wooning zien komen en den stal in gaen. Een uer later stonden zyn huis, schuer en stalling in lichtelaeije vlammen, terwyl de goede man zelf nergens te vinden was. My dunkt het moet hem gemakkelyk wezen zynen alibi te bewyzen. Zeg eens, vriend Geuvels, weet gy hoe het komt, dat die goede onnoozele landbouwer niet zeggen wil waer hy ergens zat terwyl men bezig was met zyne eigendommen, of liever de eigendommen der heeren assuradeurs, te blusschen? Eh! vriend Geuvels, wees zoo goed my zulks eens uitteleggen, als het u belieft? Ik voor my, zien er niet heel klaer in.

Terwyl de rentmeester Lauters dit zegde, bewoog zich de wisselmakelaer Geuvels ongeduldig op zynen stoel, en knarsde de tanden eenigzins gemelyk tegen elkander, terwyl de hoogroode kleur, die gewoonelyk zyn aengezicht

[p. 29]

overdekte, wanneer hy een glaesje wyn had gedronken, zoo als het nu ook het geval was, op eens had plaets gemaekt voor de kleur van versch gebleekt linnen. De man zag er op dit oogenblik wezenlyk uit alsof hem het grootste onrecht ter wereld was aengedaen, en alles voorspelde dat hy gereed was zynen tegenstrever in ruwe bewoordingen te antwoorden. Gelukkiglyk dat de oude rechter Liebrechts, even als de overige aenwezigen, zulks bemerkte, en de tegenwoordigheid van geest bezat de aendacht der twistende partyen op een ander voorwerp te trekken, anders hadde wellicht dien dag, een nietige twist twee goede vrienden tot vyanden gemaekt.

- Kom, kom, mynheeren, - viel de oude rechter den rentmeester Geuvels en den wisselmakelaer Lauters in de reden; - laet dit twisten daer! wat geeft het u of die man plichtig zy, ja of neen? Niemand uwer kent hem immers van naby? Bekommeren wy ons niet met hem; het gerecht zal uitspraek doen, en daermede punctum.

- Toch houd ik staende dat hy plichtig is! - sprak de rentmeester Lauters op den zelfden afgemeten, tergenden toon.

- En ik beweer dat hy onplichtig is! - riep de wisselmakelaer Geuvels vergramd uit, terwyl hy eene beweging deed met de hand en den met wyn gevulden roomer, die voor hem stond, om stiet.

- Mynheeren, - hernam da oude rechter Liebrechts, - laet my toe u te zeggen, dat gy, myn dunkens, beide wat al te lichtzinnig oordeelt. Ik zou er zoo niet mede durven omspringen, ofschoon ik nu byna veertig jaren myns levens als advokaet en rechter heb doorgebracht. Maer dit laet zich ook gemakkelyk verstaen, wanneer ik u zal hebben gezegd, dat ik tydens myne lange loopbaen, meer dan eens, het gerecht heb zien dwalen, en dit nog wel in zaken die zeer gemakkelyk om oordeelen schenen; in zaken waer het aen geene stellige getuigenis ontbrak. Dit heeft my geleerd, in het vervolg, niet alleen zeer omzichtig in myne oordeelvellingen te werk te gaen, maer ook telken male dat ik iemand in het uitoefenen myns ambts plichtig verklaer, te zeggen: God geve, dat ik geen onschuldige hebbe verwezen!

De oude rechter Liebrechts schoof zich den bril van den neus tegen het voorhoofd en bezag nu beurtelings den rentmeester en den wisselmakelaer, alsof hy zien wilde of zyne woorden al of niet het gewenschte uitwerksel hadden voortgebracht; doch weldra was hy van het tegenovergestelde overtuigd.

- De beschuldigde is onplichtig, zeg ik! - riep de wisselmakelaer Geuvels uit.

- Myn gedacht is dat hy plichtig is! - zegde de rentmeester Lauters, met het zelfde uitdagend lachje rond de dunne lippen.

- Mynheeren, veroorloof my u te zeggen, - sprak de oude rechter Liebrechts, het hoofd zachtjes over en weder schuddende, - gy zyt twee goede oude vrienden myner; maer tevens zyt gy ook twee styfhoofden. Gy wilt niet luisteren naer het oordeel myner lange ondervinding; laet my toe u eens iets te verhalen dat, ik hoop het, u weldra van denkwyze zal doen veranderen.

Wy knikten allen toestemmend, en de oude rechter begon aldus:

- Het is u bekend, dat ik verscheidene jaren het ambt van rechter van onderzoek by de rechtbank van eersten aenleg dezer stad heb waergenomen. Tydens ik dit ambt bekleedde, - ik geloof, zoo myn geheugen my getrouw is, dat het den eersten kersdag was van het jaer 1838, - bevond ik my in myn kabinet, waer ik my bezig hield met het in orde brengen eeniger stukken betrekkelyk eene kindermoord. Het kon zoo wat 10 of 11 ure in den voormiddag zyn, toen op eens de deur myns kabinets werd geopend, en de prokureur des konings, met eenen geopenden brief in de hand, binnen trad.

- Heer rechter, - sprak myn kollega, de openbare beschuldiger, zoodra hy een voet in de kamer had gezet, - heer rechter, gy moet u aenstonds gereed maken, om te vertrekken; eene zaek van het hoogste gewicht eischt onze tegenwoordigheid elders.

Die plotselinge aenkondiging van oogenblikkelyk vertrek bracht my geheel uit mynen schik.

Op een eersten kersdag, zonder te hebben mis gehoord, de stad te moeten verlaten, dit beviel my geenszins; doch weldra herinnerde ik my, dat myne ambtsplicht my gebood te gehoorzamen.

- Is er ergens eene misdaed gepleegd, heer prokureur? - vroeg ik, terwyl ik hem myne snuifdoos toestak.

- Nog niet, - antwoordde hy my kort weg; maer weldra zal zy het zyn.

- Van welken aert is zy? - vroeg ik nogmaels.

- Een brandbrief! - hernam myn kollega andermael even kortbondig.

- Een brandbrief! - herhaelde ik; - en waer toch?

- Te Esschen, - luidde het antwoord des prokureurs.

Een oogenblik bleef ik nadenkend staen, waerop ik het hoofd verhief en zegde:

- Welnu, dan heb ik toch nog den tyd om mis te hooren; daer dit eene dier misdaden is welke nooit by dage worden gepleegd.

- Vergeet niet, - onderbrak myn kollega, - dat het dorp Esschen zoo wat vyf uren van de stad is verwyderd, dat de wegen een voet dik met sneeuw liggen overdekt, en wy, willen wy geenen ergwaen opwekken, niet met ons rytuig te Esschen mogen aenkomen, maer minstens eene volle uer over de heide hoeven te loopen; en, daer het geld tegen acht ure op de aengeduide plaets moet liggen, wy

[p. 30]

geenen tyd overig zullen hebben, zoo wy er aen houden in tyds daer te zyn.

Daerop overreikte hy my den brief en, na hem te hebben gelezen, beloofde ik binnen de twintig minuten met myn greffier gereed te zyn.

De prokureur des konings verliet nu myn kabinet, en daerop ging ik my gereed maken om te vertrekken. Omtrent eene halve uer later, stapten de prokureur, de greffier en uw dienaer in het rytuig dat voor de deur van het gerechtshof stond te wachten en ons naer Calmpthout zou voeren.

Onderweg overlegden wy op welke wyze wy het best den schryver van den brandbrief in handen zouden krygen; doch daer ons de noodige inlichtingen ontbraken, viel het ons moeijelyk omtrent dit punt eens te worden.

In den namiddag kwamen wy te Calmpthout aen, waer wy in de afspanning de Gouden kroon afstapten; van waer wy ons, na een kort oponthoud, over de heide, naer Esschen begaven.

Ons eerste bezoek aldáér was voor den heer burgemeester der gemeente, den schryver van den brief aen den prokureur des konings. Wy verzochten hem ons nadere inlichtingen te geven omtrent de zaek waervoor hy ons naer zyne gemeente had doen komen. Dadelyk voldeed hy aen dit verzoek.

Gy moet weten, mynheeren, - zoo begon hy, - dat er op het gedeelte der gemeente dat onder den naem van Kretenborg is gekend, eene hoeve staet, van alle andere wooningen afgezonderd, bewoond door den landbouwer Pauwel Gyselynckx. Toen deze gisteren avond uit het dorp, waer hy met my en den schepen Lamme Bollinckx een gedeelte van den avond had doorgebracht, huiswaerts keerde, en de deur zyner wooning wilde openen, verwonderde het hem zeer een strook papier in het sleutelgat te vinden steken. Pauwel Gyselynckx trok het papier er uit, opende de deur en trad zyne wooning binnen, waer hy, by nader onderzoek, bemerkte dat het papier gesloten was en zyn opschrift droeg. Aenstonds opende hy den brief in de tegenwoordigheid zyner vrouw en verdere huisgenooten; en groot was aller ontsteltenis, toen zy met den inhoud bekend werden. Allen riepen, als door den bliksem getroffen, byna gelyktydig uit:

- Heere God! een brandbrief!

Pauwel Gyselynckx zette aenstonds zynen hoed terug op het hoofd, deed zich zynen mispelaren stok geven, gebood eenen zyner knechts hem te volgen, en keerde daerop terug naer het dorp, ten einde my met de zaek bekend te maken en raed te vragen omtrent hetgeen hem te doen stond.

- Nu, nu, komen wy ter zake, heer burgemeester, - viel ik den man in de reden, daer hy my wat al te langdradig in zyne uitlegging voorkwam; - laet my u eens ondervragen en antwoord, bid ik u, zoo kortbondig mogelyk; want onze tyd is kostelyk.

De burgemeester deed een toestemmend teeken met het hoofd; waerop ik hernam:

- In wiens handen berust de brandbrief?

Voor alle antwoord trok de burgemeester een papier uit den binnenzak zyns kleeds, dat hy my overhandigde. Ik opende den brief, zoo ik dien naem aen het bedoelde schrift mag geven; want de letteren, die nogthans byna zoo groot waren als het lid eens vingers, echte hanenpooten, waren moeijelyk te ontcyfferen en de regelen liepen van de hoogte naer de leegte.

- Dit is er weer een die zyne litterarische studiën niet aen de Hoogeschool van Leuven heeft gemaekt; - merkte de prokureur des konings aen, die insgelyks een blik op het schrift had geworpen.

Na eenige, het zy in het voorby gaen gezegd, niet geringe inspanning, gelukte ik er eindelyk in den inhoud te ontcyferen. De brief luidde omtrent aldus:

‘Pachter Pauwel Gyselynckx,
Verschoon my myn schryven, doch ik hoop dat gy my zult begrypen, daer gy als een ryk man bekend staet. Zie hier wat ik u te zeggen heb. Ik schryf u mynen geëerden, vandaeg, 24 december, ten 8 ure 's avonds, en verzoek u vriendelyk, binnen de 24 uren, twee honderd vyftig gulden in den uitgeholden olm aen de Spillebeek te leggen; zoo niet dan steek ik, binnen de acht dagen, het vuer aen de vier hoeken uwer hoeve.
Uw onderdanige dienaer.’

- Ik wed, - sprak de prokureur des konings spottend, zoodra ik ophield met lezen, - dat de onderdanige dienaer, en wellicht ook toegenegene vriend van pachter Pauwel Gyselynckx, vergeten heeft, zoo als het toch altoos in dergelyke gevallen toegaet, zyn naem onder het schrift te plaetsen; niet waer heer rechter? - Doch oogenblikkelyk een andere toon aennemende, keerde hy zich tot den burgemeester, en vroeg: - Hebt gy geene vermoedens, Mynheer de Burgemeester? Verdenkt gy niemand den dader te zyn van dit schelmstuk?

- Niemand, - antwoordde de burgemeester.

- Dan moeten wy aenstonds den landbouwer Pauwel Gyselynckx ondervragen, - sprak ik.

- De pachter is hier in de nevenkamer, - antwoordde nogmaels de burgemeester.

- Zyn de diefleiders verwittigd? - vroeg de prokureur.

- Die ook zyn hier, - zegde de burgemeester, terwyl hy zich eenigzins te vreden over de kin streek, als iemand die bewust is van zyne eigenweerde; - ik heb voor alles gezorgd.

- Welnu, goed, allerbest! - sprak de prokureur, ten teeken van voldoening met het hoofd knikkende, - doe dan den landbouwer in onze tegenwoordigheid verschynen.

[p. 31]

De burgemeesrer voldeed aenstonds aen dit verzoek. Het eerste wat ik deed, na Pauwel Gyselynckx ons had gegroet, was hem vragen, of hy geene vermoedens had omtrent den dader van het gepleegde feit. Hy antwoordde ontkennend, er by voegende, dat hy zich geene vyanden kende en daeruit opmaekte dat de misdaed eene andere oorzaek moest hebben dan haet of wraek.

Pauwel Gyselynckx had niet noodig ons zulks mede te deelen, daer de ondervinding ons had geleerd, dat de misdaed van den aert dergene waervoor men ons had ontboden, altoos uit eene andere oorzaek voortsproot. Ik vroeg hem dan ook, of hy geene vreemde bedelaers had aen de deur gehad en doorgezonden.

- Neen, mynheer, neen, ten minste by myne wete niet, - antwoordde hy even ontkennend; doch byna op den zelfden stond hernam hy, - dat is te zeggen... ja en neen, zoo als gy het nemen wilt... Ik heb iemand doorgezonden die eene aelmoes kwam vragen; doch een vreemdeling was hy niet... en ook eigenlyk geen bedelaer...

Ik verzocht den pachter ons hier omtrent dadelyk in te lichten, wat hy ook deed, bekennende, dat vier dagen geleden, de genaemde Jakke Luyfels, handwerker, woonende op den Moerkant, hem om eene aelmoes had gesmeekt, zeggende dat hy geen brood in huis had; doch dat hy den bedelaer had doorgezonden zonder hem iets te geven, en dat daerop gezegde Jakke Luyfels, binnen 's monds morrend, was heen gegaen.

- Wy zyn er, - dacht ik, - niemand anders dan Jakke Luyfels zal de misdadige zyn. - En luid vroeg ik, my tot den burgemeester wendende: - Hoe staet dien kerel te boek?

- Als een arm man, op wiens gedrag echter nooit iets is aftekeuren geweest, doch al de lieden die op den Moerkant woonen, staen voor ruwe gasten te boek, die men niet betrouwen mag dan by voorwerpen die te zwaer en te heet zyn om weg te dragen, wel te verstaen, wanneer men er aen houdt deze op hunne plaets terug te vinden.

- Goed, goed, wy weten thans genoeg; - viel de prokureur hem in de reden; - wy weten genoeg; de schuldige zal ons niet ontsnappen, en zich daerop tot Pauwel Gyselynckx wendende, terwyl hy zyn uerwerk uit den zak trok, zegde hy: - Keer gy thans huiswaerts, het is nu 7 ure; zorg dat het kwaert voor 8 ure, eene beurs, die gy met koperen munt zult vullen, in den uitgeholden olm, aen de Spillebeek, ligt; gy zult ze er zelf heendragen, en van dáér regelrecht naer uwe hoeve terug keeren. Ga!

Johan Van Rotterdam.

(Wordt voortgezet.)