De Vlaamsche School. Jaargang 5

Nicolaus Pitau.
Plaetsnyder.

.............................

Graveerkunst boogt nop uw telgen,
Door Pitau's fiks gescherpte stift
En dat van Edelinck, zijn wondren
Van kunstmetalen ingegrift.

Mej. P. Moens. Ant. verh.

Hoe wereldberoemd ook de stad Antwerpen, in vroegere tyden, door haren uitgebreiden koophandel mocht wezen, was zy het niet minder op het einde der XVI^e, en het begin der XVII^e eeuw, door de groote menigte kunstenaren die alsdan in haren schoot het licht zagen. By het uitgebreid getal harer inboorlingen zag men op dit tydstip, zich nog eene schaer van uitlandsche meesters voegen, welke in ons midden hunne kunst kwamen uitoefenen. Door het woord meesters bedoelen wy echter niet alleenlyk de schilders, wier reusachtige gevrochten, het nageslacht thans nog met bewondering aenschouwt en met wier naem men gewoonelyk de Vlaemsche School bestempelt, juist alsof het plaet- en houtsnyden, de glaschildering, de beeldhouwkunde enz., van die eertyds zoo glansryke School niet ten minste deel hadden gemaekt; neen, wy verstaen hierdoor ook een aenzienlyk getal van kunstenaren die deze laetste vakken, tot roem van het Vaderland, hebben beoefend. Waerlyk, weinig, of liever geene levensschetsen zyn er van laetstgenoemde meesters verschenen, en het strekte gewis onzen landaerd tot eer, indien wy ooit hunne namen in een nationael woordenboek zagen vereenigen.

Gewagen wy thans hier alleenlyk van de plaetsnyders, welke, ofschoon, niet zoo talryk als de schilders, toch zulke groote faem verworven hebben, dat zy der aendacht onzer kunstliefhebbers overweerdig zyn. Zulkdanig zyn: vader en zoon Vostermans, Cornelius Vermeulen, Pieter van Schuppen, Andries Stock, Hendrik Snyers, Pieter van Sompel, Nicolaus Ryckmans, Guillielmus Panneels, Jacob Neefs, Jan Meyssens, Geeraert Edelinck⁽¹⁾, Nicolaus Pitau en eene menigte anderen, die in de plaetsnykunde zeer ervaren

(1) Men zie over dezen meester den voorgaenden jaergang, bladz. 99.

[p. 27]

waren. De levensschetsen en werken dier mannen te beschryven, zou ons thans te verre leiden, ook was dit hier ons inzicht niet; spreken wy dus alleenlyk van laetstgenoemden meester.

Deze vermaerde plaetsnyder zag het levenslicht te Antwerpen in het jaer 1633. Onder het geleide zyns vaders, dien hy welhaest door zyn talent wist te overtreffen, ontving hy het eerste onderricht in zyne moeijelyke kunst. Doch, even als voor verscheidene andere onzer meesters, zou het in zyne geboortestad niet zyn, dat hy zich als plaetsnyder zou vestigen. Nicolaus Pitau had zyne oogen naer Frankryk gewend, welks hoofdstad, ten dien tyde, een middenpunt van kunsten en wetenschappen was geworden, die zy zich had weten toeteeigenen, door het gulhartige onthael door Lodewyk XIV aen meesters van alle landen geschonken.

Hy verliet dan Antwerpen in het jaer 1660, om zich tot Parys neder te zetten, en, aengemoedigd door zyne eerste gewrochten, wist hy zich aldaer onmiddelyk in zyn vak te onderscheiden⁽¹⁾. Hy was niet alleen een der grootste maer tevens ook een der vruchtbaerste plaetsnyders zyns tyds. In het portret, zoo wel als in de geschiedkundige en mythologische onderwerpen, deed hy zich op de gunstigste wyze kennen. Aen zyne teekening wist hy eene gemeenschappelyke dagschaduw te schenken, en, wat nog meer luister aen het werk van dezen grooten meester hecht, is zyn vast, stout, zuiver en aengenaem graveer-stael.

Het zou ons onmogelyk wezen hier alle de gewrochten van Nicolaus Pitau aentehalen; vergenoegen wy ons dus met de volgende titels aen te teekenen welke voldoende zyn om 's meesters bekwaemheid in zyn vak te doen waerderen.

Vooreerst hebben wy van hem een vervolg van zestien portretten, waeronder die van de HH. Franciscus en Vincentius, die van Colbert en Olivier Cromwell, byzonder uitmunten.

Dan rekent men nog onder zyne werken:

1.	Jesus-Christus, de H. Maegd Maria en de H. Joseph in den geopenden hemel; op het voorplan ziet men verscheidene Carthuizers in aenbidding.
2.	Eene Magdalena in de woestyn;
3.	De HH. Hieronymus en Sulpicius, allen naer Ph. van Champagne gegraveerd.
4.	De Maegd Maria met het goddelyke kind, biddende in een boek, naer Guerchino.
5.	Eene H. Familie en een Engel die aen het kindeken Jesus een mandeken bloemen biedt, naer Villequin; en eene groote menigte andere platen, naer verschillende meesters ten uitvoer gebracht, als daer zyn: Nicolaus Poussin, Bourdon, Le Brun, C. Le Febvre, Lodewyk Carrache, enz.

Doch geene van de platen die wy komen te noemen, is zoo schoon en wel uitgevoerd als de H. Familie, welke hy naer Raphaël met zoo veel kennis op koper bracht, dat alle zyne vroegere gewrochten voor hetzelve moesten onderdoen.

Deze vermaerde meester stierf te Parys, niet in 1671, gelyk vele schryvers het beweeren, maer wel in 1676, nalatende een zoon⁽¹⁾ en eenen broeder⁽²⁾ die, even als hy, het beroep van plaetsnyders hebben uitgeoefend, doch die zich geenen zoo grooten naem wisten aen te schaffen⁽³⁾.

j.b.v.b.

(1) Déaddé. Notice biographique, etc.

(1) Zyn zoon, insgelyks Nicolaus geheeten en wiens naem men onder het portret van den Hertog van Toulouse aentreft, stierf in 1724.

(2) Deze was Jacobus genaemd. Cornelis de Bie in zyn Schilderboek, heeft over de twee gebroeders het volgende lofdicht gemaekt:

Die d'ysers wonderheyt op platen wilt bemercken
En moet sijn oogh maer slaen op d'uijtmuntende werken
Die ons Pitau ontdeckt in printen zoo volmaeckt
Dat ieder naer hun Const met groot verlanghen haeckt
Soo in het poesel naecht als wel geployede vouwen
In sijde laeckenen, vol meesterlijcke vouwen
Soo veel de wetenschap van 't snyden leeren can
Daer Jacob en Niclaes Pitau zyn meesters van.

(3) Het bovenstaende was geschreven toen de heer P. Génard, in de 2^de aflevering van tegenwoordigen jaergang der Vlaemsche School, onder de titel van: ‘Bydragen tot de geschiedenis der Nederlandsche Kunsten, Letteren en Wetenschappen,’ reeds verscheidene levensschetsen van vermaerde plaetsnyders heeft doen kennen. Hopen wy dat hy de groote leemte, welke er nog bestaet, zal aenvullen.

Nalezing.
Antwerpen en niet Parys, de geboortestad van Pitau.

By bovenstaende inlichtingen, denken wy het volgende te moeten voegen:

J. Immerzeel, in zyne Levens der Hollandsche en Vlaamsche kunstschilders, enz., van Nikolaes Pitau sprekende, zegt: ‘Het schijnt onzeker, of deze teekenaar en graveur tot de Vlaamsche of de Fransche school behoort. Joubert beweert het laatste en ook Stimmel rekent hem van Fransche afkomst in zijne Catalogue raisonné du Cabinet d'estampes de Winkler; daar beiden als stellig opgeven dat hij te Parijs geboren is in 1633 en aldaar overleden in het jaar 1676. Cornelis de Bie, wiens tijdgenoot hij was, noemt hem een plaatsnijder van Antwerpen. Als zoodanig wordt hij ook door Basan vermeld. Wij meenen dus dezen uitstekenden kunstenaar in dit werk niet voorbij te mogen gaan.’

Na deze woorden, dachten wy het der moeite weerd eenige nasporingen over den zoo gezegden Parysenaer te doen, want wy konden maer in het geheel niet gelooven, dat de doorgaens getrouwe Cornelis de Bie, zich zoo deerlyk zou misgrepen hebben, dat hy een Franschman voor een Vlaming zou hebben genomen. Onze opzoekingen in de oude doopregisters waren niet vruchteloos, en wat wy daer ontdekten, is ruimschoots voldoende om de rechten van Antwerpen staende te houden.

[p. 28]

De familie Pitau was in de XVII^e eeuw in de Scheldestad gevestigd. Tobias Pitau trad aldaer in den echt met Susanna van den Cruys; hun huwelyk werd met zeven kinderen gezegend die allen in O.-L.-Vrouwekerk (Noordkwartier) ter vunte werden gehouden: 1^o Antoon Pitau, gedoopt op 21 february 1620; peter: Antoon Nies, meter: Catharina van den Berghe. 2^o Catharina, gedoopt op 24 january 1622; peter: Jakob Caluwaert; meter: Maria Nies. 3^o Jakob, gedoopt den 2 october 1623; peter: Jakob Caluwaert; meter: Anna Vermeulen; hy werd plaetsnyder en ten jare 1654 als meester in de Antwerpsche St.-Lukas-Gilde ontvangen. 4^o Willem, gedoopt den 16 july 1625; peter: Willem de Caluwaert; meter: Clara Vermeulen. 5^o Lodewyk, gedoopt den 10 november 1627; peter: Jacomo Cachiopin in name van Lodewyk van Hoebroeck; meter: Sara Caluwaert. 6^o Jan-Baptist, gedoopt den 25 augustus 1629; peter: Jan Lescornet; meter: Anna Wychuysen. 7^o Nikolaes, gedoopt den 13 mei 1632; peter: Nikolaes Lauwers; meter: Maria Caluwaert⁽¹⁾. Hy werd plaetsnyder; de Liggere der St.-Lukas-Gilde duidt aen dat hy ten jare 1644, als leerling by den deken Lambeers werd aengenomen.

Dergelyke oorspronkelyke bewyzen zullen buiten twyfel de beweeringen van een Joubert en Stimmel opwegen; zy zyn onwederlegbaer; Antwerpen telt twee befaemde kinderen meer. Van Immerseel deed dus zeer wyzelyk wanneer hy aen Nikolaes Pitau eene plaets in zyn woordenboek schonk en eenige weerde hechtte aen de verklaring des Vlamings de Bie, die in warme bewoordingen, den lof onzer landgenooten heeft bezongen.

P. Génard.

(1) Deze peters en meters behoorden allen tot de voortreffelykste burgery; hunne namen duiden aen dat de familie Pitau eenen fraijen rang in de samenleving bekleedde.