De Vlaamsche School. Jaargang 4

[p. 185]

Een woord over de kleedy der geestelyken in de middeleeuwen.
Zegel van den abt van St-Bernaerts by de Schelde (1267).

De studie der kleedykunde



is buiten twyfel eene der belangrykste en nuttigste voor den kunstenaer. Door haer vindt hy het middel om in zyne voortbrengsels dit lokale karakter, dit merk van waerheid te printen, welke in ons tydstip van nasporingen en onderzoek, van alle ernstig werk worden gevorderd.

Door onze betrekkingen, meer dan eens geroepen om den kunstenaer in zyne opzoekingen behulpzaem te zyn, hadden wy dikwerf de gedachten gevoed de vrucht onzer eigene studiën door den druk te doen kennen; ofschoon wy tot nu, ondanks onzen wil, dit voornemen niet konden ten uitvoer brengen, hebben wy echter daerom van het eens ontworpen plan geenszins afgezien.

Ondersteund door onzen goeden vriend, den kunstschilder Frans Gons, hebben wy sedert jaren de voorgestelde taek voortgezet en een zeer aenzienlyk getal teekeningen wachten, om zoo te zeggen, slechts om door de plaetsneê bekend gemaekt te worden.

Onze nasporingen waren zoo wel op het veld der wereldlyke als op datgene der geestelyke geschiedenis gericht; nogthans om onze taek te vergemakkelyken, hebben wy beide deelen gescheiden: het eene, welk de geestelyke kleedy betreft, is, wy moeten het bekennen, het meest gevorderd; wy zyn dus ook voornemens, indien wy ooit tot de uitgave overgaen, met de geschiedenis der kerkelyke gewaden aentevangen.

Door een artikel, in den voorgaenden jaergang der Vlaemsche School verschenen, deden wy een deel der bronnen kennen waeraen wy hebben geput; buiten de beelden, tafereelen, grafzerken, handschriften en andere oorspronkelyke getuigen, hebben wy ons de gedenkteekensten nutte gemaekt welke de zegels der kerken en geestelyke gestichten opleverden. ‘Vaek, zegden wy, thans een jaer geleden, vaek hebben wy ons van dergelyke stukken bediend; deels omdat er, buiten hen, slechts weinige gedenkteekens der kleedy van de XII^e, XIII^e en XIV^e eeuw in ons land meer voor handen zyn, deels omdat wy hierdoor het middel vonden om een belangryk kunstvak beter te doen kennen, dat naer ons inzien, tot nu toe te veel is verwaerloosd geworden’⁽¹⁾.

Onze verzameling, op dergelyke wyze samengesteld, is nagenoeg volledig; wy bezitten om zoo te zeggen, afbeeldsels der kleedy van alle orden die ooit in België hebben bestaen, en deze afbeeldsels hebben wy van zeer vroege tyden, tot op onze dagen byeengebracht.

In ons vroeger artikel hebben wy de plaetsnêe van een zegel gegeven waerop een bisschop was voorgesteld. Het stuk dagteekende van het begin der XIII^e eeuw, en ver-

(1) Bl. 97.

[p. 186]

toonde den Kerkvoogd dragend al de kenteekens zyner hooge weerdigheid. Volgens het gebruik dier tyden, was hy in zyne Cathedra gezeten; met de rechter hand gaf hy den apostelyken zegen naer de latynsche wyze, terwyl hy, met de linker, den herderlyken staf hield; deze laetste was naer binnen gekeerd. Boven zyn habyt, zag men de amict, het eerste altaergewaed der geestelykheid; hier boven was de albe geplaetst, een wit lynwaden kleedingstuk, dat zoo als wy zegden, tot op de voeten nederdaelde, en in de vroegste tyden des christendoms het eenige gewaed des priesters was; zy werd door eenen ineengevlochten en saemgedraeiden gordel vastgehouden en bevatte, van onder, een versiersel, 't welk men de gewoonte had met roode of groene zyde te voederen. Boven deze kleedingstukken hing de dalmatika welker gebruik den bisschoppen en diakenen uitsluitelyk toekwam; eindelyk op dit tooisel was de kazuivel geplaetst waervan men ongelukkiglyk ten huidigen dage, den oorspronkelyken vorm schynt vergeten te hebben. Op het hoofd des prelaets prykte de bisschoppelyke myter en aen zynen vinger den ring, byzondere zinnebeelden zyner hooge weerdigheid.

Even als de zegel die tot deze aenteekening heeft aenleiding gegeven, dagteekent het stuk dat wy heden mededeelen tot de XIII^e eeuw; thans echter is er geen bisschop op voorgesteld; de prelaet die er op is afgebeeld, is een abtder vermaerde abdy van St-Bernaerts by de Schelde. Eene lange beschryving hoeven wy thans niet te geven; daer wy reeds den toei des bisschops zagen, kunnen wy ons onmiddelyk een denkbeeld vormen van het verschil dat er op dit tydstip, tusschen de bisschoppelyke en abtelyke sieraden bestond. De abt hoort toe tot de orde van Citeaux; zyne kleederen zyn derhalve gekend; over hunnen vorm zullen wy by eene afzonderlyke teekening handelen. Onze prelaet is wat men gewoonlyk een niet gemyterden abt noemt; diensvolgens is hy staende voorgesteld. Hy draegt de amict, de albe, waerboven de stool en de kazuivel; de dalmatika, toeisel der diakenen en bisschoppen, is verdwenen.⁽¹⁾ Hy is bloothoofds en houdt met de eene hand den staf, met de andere het Evangelie; dit zyn de byzondere kenteekens zyner weerdigheid; doch om den abt gansch van den bisschop te onderscheiden, die doorgaens het eerste en somtyds het tweede dezer kenteekens ook voert, is de staf des eersten naer buiten gekeerd, terwyl, gelyk wy in ons voorgaende artikel zegden, diegene des laetsten, immer naer binnen is gedraeid.

In latere tyden verkreeg de abt van St-Bernaerts het voorrecht van den myter te voeren even als de prelaten van zekere andere gepriviligiëerde abdyen. Wellicht zal het ons zyn vergund eene teekening zyner kleedy in de XV^e en XVI^e eeuw te doen verschynen.

P. Génard.

(1) Wy spreken voor het oogenblik van de kleederen die op den zegel zichtbaer zyn; over de andere, zoo als de camail, enz., zullen wy wellicht, by eene afzonderlyke plaet, een woordje gewagen.