De Vlaamsche School. Jaargang 4

Merkweerdigheden van Italie.
(Vervolg, zie bl. 133, 138, 151 en 155.)

De hoogeschool.

Pisa, 23 february 1846.

Gansch deze dag werd door ons toegewyd aen het bezigtigen der Hoogeschool, die, om de diepe kunde harer leeraren en de verhevenheid van haer onderwys, door heel Italië zoo wel verdiende faem heeft verworven.

Opgerigt in het midden der XIV^e eeuw⁽¹⁾, hervormd door Cosmas de Medicis⁽²⁾, is dit gesticht het eenige van dit slach dat in Toscanen bestaet.

Ten allen tyde hebben de Pauzen zich er de edelmoedige beschermers van getoond. In 1344 beveelt Clemens VI door eenen vergunningsbrief waervan Fabrucci⁽³⁾ gewaegt, dat alle geestelyk student zyne voorregten, de gelddelyke inkomsten waertoe zy regt gaven, geheel en gansch genieten zou. Even als alle de andere Hoogescholen van Italië, had de Pisaensche hare tyden van welvaert en tegenspoed. Ten gevolge der verschillende volksomwentelingen, die, onder de regering der Medicissen, zoo dikwyls Italië in opschudding bragtten, was de Hoogeschool verlaten en ledig geworden. 't Was alsdan dat hare doorluchtige beschermers dachten ze in den vorigen luister te moeten herstellen. Het duerde dus ook niet lang, of het beroemde gesticht rees op nieuw uit zyne puinen en zag weldra, zoo als weleer, van uit alle gewesten, de leerlingen toestroomen om er de lessen te hooren van de vermaerdste meesters. 't Is alsmede een Paus die de leerzucht dier kunstlievende jongelingschap ten krachtigste wist aen te moedigen. Inderdaed, Sixtus IV⁽¹⁾, door eenen vergunningsbrief van uit den jare 1475, staet in het belang der Hoogeschool het invorderen toe van eenen jaerlykschen cyns die duizend dukaten bedroeg en van de opbrengsten der kerkelyke goederen kan genomen worden⁽²⁾. Op een voorstel van den Groot-Hertog had Florentië vyf van hare ingezetenen gekozen om de herinrigtingsakten der Hoogeschool op te stellen: 't waren Tommazo de' Ridolfi, Donati degli Acciajuoli, Andrea de' Puccini, Alamanno de' Rinuccini en Lorenzo de' Medici begenaemd de Vader der kunsten en wetenschappen⁽³⁾. De groote zael werd hersteld en daerin het gekroonde standbeeld geplaetst van Dante⁽⁴⁾ die, een der eerste is geweest der XIII^e eeuw die de toen verstorvene kunst tot een schoon en krachtvol leven terug riep. Trouwens uit wat hy ons in zyne onsterflyke schriften heeft nagelaten, kan men nagenoeg inzien dat hy in zyn tydvak, de litterarische pracht van onder keizer Augustus mogt herinvoeren, en dat hy dan ook bestemd was om de eerste grondslagen te leggen van

(1) M. Valet de Viriville, in zyne Histoire de l'instruction publique en Europe, doet het oprigten der Hoogeschool dagteekenen van het jaer 1333. - J. Alzog, in zyne Histoire de l'Église, beweert dat zy in 1343 gesticht en in 1473 hervormd werd.

(2) Die vorst beoefende zelf de wetenschappen met het beste gevolg en deed veel om er den voortgang van te handhaven. Hy stierf, te Florentië, in 1547, in den ouderdom van 55 jaren, na met zoo veel wysheid als roem geregeerd te hebben. Uit den luisterryken stam der Medicissen zyn voor Italië eene menigte groote mannengesproten; buiten zyne adellyke telgen die, ten hunnen lande, de eerste staets- en kerklyke ambten hebben bekleed, zoo heeft hy aen Florentië 100 prioors, 7 groothertogen; aen de wereld verscheidene koninginnen en aen Rome dry Pauzen: Leo X, Clemens VII en Leo XI, geschonken.

(3) Fabrucci-Raccolti d'opus. scient. tom II. - Histoire de Léon X, par M. Audin, tom. I. Louvain 1846.

(1) De bibliotheek van het Vaticaen werd door dien Paus met de zeldzaemste handschriften verrykt die hy door heel Europa had op doen sporen. Tot het bewaer dier oorkonden stelde hy grieksche, latynsche en hebreeuwsche geleerden aen, aen wier hoofd de befaemde Bartolommeo di Piadna stond. Ten zynen tyde telde men in die bibliotheek meer dan 9,000 grieksche en latynsche werken. De dood belette dien Paus zyn prachtig ontwerp uit te voeren. Op heden bevat de boekverzameling uit het Vaticaen 24,877 handschriften en 100,000 gedrukte boeken.

(2) Zie: Storia della litteratura italiana, door Tiraboschi, tome VI. Deze geleerde Jesuit, overleden ten jare 1794, was bewaerder der bibliotheek van Modena die 90,000 boekdeelen en 3,000 handschriften bezit.

(3) Zie: Histoire de Léon X, par M. Audin, tom I, Louv. 1846.

(4) Het is opmerkensweerdig ten opzigte onzer nationale kunstgeschiedenis dat Dante, terwyl hy te Parys in de Sorbonne zyne studiën voltrok, aldaer voor leermeester in de wysbegeerte had, Sigerus van Brabant, kanonik der St.-Martenskerk te Luik en Deken der O.L. Vrouwe kerk te Kortryk. 't Is Dante zelf die het bestatigt in den tienden zang van zyn Paradys. Uit den glans van het Hemelsch licht hoort hy eene stem die hem de doorluchtige zielen doet kennen waervan hy omringd is. ‘Hy die zich 't digst aen myne regter zyde bevindt, was myn broeder en myn meester: 't is Albrecht van Keulen en ik, ben Thomas van Aquinen. Wilt gy weten wie de andere zyn, let dan op myne woorden en zie aendachtig om u henen... hy, over wien uw blik my schynt te ondervragen is een geest die in zyn ernstvolle betrachtingen de te langzame dood had willen vooruitstreven: 't is het eeuwig licht van Sigerus die eenmael den leeraerstoel beklom in de Fouarro straet en menige onaengename waerheid in bondige redeneringen wist op te sluiten’ - Zie de geleerde opsporingen over Sigerus van Brabant, in het VII^de deel der Revue Catholique, Leuven 1849-50, bladz. 525.

[p. 165]

dien grootschen kunstbouw, dien de komende eeuwen moesten zien voltrekken. Ten bewyze van den diepen eerbied dien zy der nagedachtenis diens grooten mans toedroegen, ondekten zich de leerlingen het hoofd, telken male zy in die zael voorby deze beeldtenis traden. Heel het gebouw onderging aenzienlyke verbeteringen; tevens werden de jaerwedden der leeraren verhoogd tot een bedrag van 600 guldens, eene som die, opzigtens dien tyd, voorzeker aenzienlyk is. Zoodra men vernam dat Giovanni di Medici, onder geleide van Filippo Decio en Bartolommeo Soccino, zich te Pisa op de hooge wetenschappen toe kwam leggen, boden zich een groot getal jonge lieden als leerlingen aen. Toen bezat de Hoogeschool de handigste meester in het kerklyk- en burgerlyk regt. Het onderwys der heelkunst werd er met het beste gevolg gegeven, dank der lessen van onzen landgenoot Andreas Vesalus⁽¹⁾ die een der grootste ontleedkundigen was welke ooit hebben bygedragen om de geneeskennis tot dien graed van volmaektheid te brengen, waerop zy zich heden bevindt⁽²⁾.

Zeggen wy ten slotte van die korte afwyking dat men enkel aen de edele en magtige bescherming der Pauzen den ontzaglyken vooruitgang verschuldigd is, welken men die vermaerde Hoogeschool heeft zien maken. Dit beweeren dat, by den eersten oogslag, wel een weinig gewaegd moge toeschynen, zal weldra de weerde eener onbetwistbare daedzaek verkrygen, indien men wil opmerken dat de Pauzen, onvermoeibare beieveraers van hunne heilzame zending als voortplanters van het Geloof, altoos het grootste belang moesten stellen in het onverpoosd begunstigen van den wetenschaplyken vooruitgang. ‘In de middeneeuwen, zegt Mgr. De Ram⁽³⁾, wiens hoogstbevoegd oordeelen men niet in twyfel zal trekken - in eenen tyd waerin weinig of niets ten belange van de studiën werd gedaen, was een der grootste beschavingsmiddelen die toen bestonden, het daerstellen van die beroemde en alombezochte scholen welke in haren schoot vereenden al wat wetenschap en kunst in doorluchtige mannen bezat en waer de algemeene verlichting der geesten over alle gewesten uit zou gaen. Door de Pauzen zelven waren die scholen in den eerste gesticht geworden en, in weêrwil van alle tegenstrydig gezegde, blyft het waer dat de Opperhoofden der Kerk altoos ten krachtdadigste hebben bygedragen om het hoogere onderwys te openen, te verbeteren en hetzelve, meer en meer door het vergunnen van voorregten en onderscheidingen van alle slach, voor de toenemende weetzucht toeganklyk te maken.’

‘'t Is aen de Roomsche Kerk, zegden in 1817 de belgische bisschoppen, dat de geleerde wereld het oprigten verschuldigd is der Hoogescholen die de plaets hebben vervangen van gelykslachtige bisschoplyke gestichten, waervan de eerstgenoemde slechts eene aenzienlyke uitbreiding waren. Met in den schoot van het huidige Europa die gestichten daer te stellen, welke als de bakermat der kunsten en wetenschappen moesten worden beschouwd, en waeruit men zoo vele vermaerde mannen zag ontstaen, was haer hoofddoel, het uitbreiden en volmaken aller menschlyke wetensvakken en vooral het heilzaemste en het beoefensweerdigste dezer, namelyk datgene van den Godsdienst... Men dacht, niet zonder reden, dat men dit belangryk doel niet kon bereiken zonder de tusschenkomst der bisschoppen en bovenal van het Opperhoofd der Kerk wiens immerdurende pligt het is te zorgen voor het ongekrenk bewaren, door heel de christene wereld, der zalige leering van Christus.... Ook hebben de katholieke koningen, die geen minder belang hebben in het handhaven van godsdienst en zedetucht, altyd het gezag en de waekzaemheid der Pauzen ingeroepen, om die Hoogescholen, waervan zy al de voordeelen wisten in te zien, te ondersteunen en door wyze maetregelen te rigten⁽¹⁾.’

't Is dus wel, zegt een beroemd fransch schryver, eene bewezene daedzaek, dat Europa, aen den H. Stoel, hare beschaving, een gedeelte harer beste wetten, schier al de vakken harer kunsten en wetenschappen verschuldigd is. Inderdaed, de Pauzen hebben zich immers byna altyd op eene hoogte geplaetst, die hen boven het standpunt van hunne eigene eeuw verhief. Over regt en wetgeving hadden zy verhevene gedachten; wanneer zy de schoone kunsten bevoorregteden, de wetenschappen beoefenden, de wellevendheid handhaefden, lag alles rond hen gedompeld in den nacht der middeneeuwsche onwetendheid. Daerby lieten zy het licht der kennis niet enkel voor zich zelven en voor eenige gunstelingen stralen; neen, zy deden de spranken er van spatten over alle volkeren terwyl, door hun magtig toedoen, overal de scheidspalen vielen die vyandige voordeelen tusschen de volkeren hadden opgeworpen. Niet te vrede met het enkel verlichten der geesten,

(1) Werd geboren te Brussel, den 31^sten december 1514 en stierf den 2^den october 1564 op het eiland Zante, daer hy terugkwam van eene bedevaert die hy naer Jerusalem had gedaen.
Den 31^sten december 1847, is Belgies hoofdstad begiftigd geworden met een standbeeld opgerigt ter hulde aen de nagedachtenis diens grooten mans. Dit gedenkstuk in brons verveerdigd, door onzen stadgenoot Joseph Geefs, leeraer by de koninklyke akademie te Antwerpen, is een werk dat ten volle de befaemdheid diens handigen beeldhouwers weerdig is.

(2) Zie nopens Vesalus: het bekroonde werk: Essai sur l'Histoire de la Médecine belge avant le XIX^e siècle, door onzen geleerden stadgenoot Doctor Broeckx. Gent 1837 - en - Notice sur les illustrations médicales belges, door denzelfden, bladz. 20.

(3) Zie: Considérations sur l'Histoire de l'Université de Louvain (1425-1797), par M le chanoine De Ram, recteur magnifique de l'Université Catholique, pag. 7, Bruxelles 1854.

(1) Verzoekschrift aen Koning Willem I, 22 meert 1817.

[p. 166]

arbeidden zy ook aen het beschaven der herten, aen het verfynen der zeden, aen het wegruimen van wat er op Europeschen bodem, in barbaersche en woeste gewoontens, bestond. Ja, voor onze voorvaderen, waren de Pauzen de eerste zendelingen van de Kunst die onbeschaefde menschen hadden te leeren, en aen een slach van wilden de wet te geven⁽¹⁾.

Heden is het onderwys in de pisaensche Hoogeschool verdeeld in dry groote afdeelingen of faculteiten die de Godsgeleerdheid, de Regtkennis en de Geneeskunst bevatten. De lessen worden er door hoogstbekwame leeraren gegeven; vele dier geleerden hebben zich eenen naem weten te maken dien heel Europa huldigt en, van wege Groothertog en stad, zyn er loflyke poogingen gedaen geworden om ze eenmael naer Pisa te krygen. Een der voornaemste kenmerken van het italiaensch volkskarakter is ongetwyfeld dat driftvolle liefdegevoel dat zy voor hunnen geboortengrond in het herte dragen. Zelden treft men een inboorling aen die niet al zynen hoogmoed stelle in het zien pralen van de stad waerin hy tot het leven kwam, en die, volgens zyne denkwyze, vooral in het vak van kunst en wetenschap, boven alle andere uit moet munten.

Het exaem voor het doctoraet gebeurt niet zonder zekere plegtigheid. Van 's morgens doet zich het gelui hooren van de klok der Hoogeschool. De kandidaet daer hy voor zyne ondervragers verschynt, is gehouden een kort latynsch gebed op te zeggen ter eere der H. Maegd; vervolgens neemt hy plaets voor de vergadering der leeraren, door den Rector voorgezeten. De proeve duert een uer en wordt de kandidaet aengenomen, dan gaet men tot de plegtigheid zyner ontvangst over. Een der oudste leeraren met de voorzitterschap gelast, plaetst zich voor eene lange tafel; voor hem ligt de H. Schrift, tusschen twee brandende keersen, mitsgaders de muts en de ring van den leeraer. Aen de uiteinden derzelfde tafel zyn twee andere professors als getuigen gezeten. Op den agtergrond der zael, regts, bevindt zich de Rector, nevens den Kanselier vóór een tafeltjen. Tegenover hen zitten, in breede armstoelen, de andere leden der faculteit. De kandidaet, in eenen tabbaerd gekleed, wordt toegelaten tot het afleggen van den eed in handen van den Rector, waerna hy nevens den Voorzitter plaets neemt. Deze spreekt alsdan eene latynsche redevoering uit betrekkelyk de plegtigheid; vervolgens legt de kandidaet eenen tweeden eed af in handen des Voorzitters die hem nu tot den graed van leeraer verheft, terwyl hy hem met de eerteekens dier weerdigheid omhult en verder, door eene broederlyke omarming, in de geleerde rangen der faculteit welkom heet. Tenzelfden tyde weêrklinkt het trompetgeschal van de muziek der Hoogeschool en wordt, onder het feestlyk luiden van de klok des Gestichts, het welslagen van den kandidaet over de omliggende stadswyken afgekondigd. Na zyne verheffing, rigt de nieuw benoemde, in 't latyn, eenige woorden van dankbetuiging tot de vergadering en alzoo wordt die belangwekkende plegtigheid gesloten⁽¹⁾.

De bibliotheek der Hoogeschool bezit over de 30,000 boekwerken en een aental hoogst zeldzame handschriften. Tusschen deze treft men vier-en-veertig boekdeelen aen van Dom Francesco Luigi Guido Grandi⁽²⁾, kloosterling der Kamadulen Orde, die zich destyds als godsgeleerde, levensbeschryver, oudheidskundige, dichter en landmeter deed kennen en die daerenboven, uitmuntend leeraer by de Pisaensche Universiteit, door Newton voor den geleerdsten wiskundige van Europa werd gehouden. In de San Michele kerk in Borgo bevindt zich het grafgesteente diens grooten mans, even als dit van Angelo Fabroni⁽³⁾, voormaligen Rector der Hoogeschool en befaemd geleerde wiens veelvuldige en kostbare werken in de archieven van gezegde kerk worden bewaerd.

By die Bibliotheek is eene Dierenverzameling gevoegd waerin men zonderlinge en opmerkensweerdige geraemten aentreft herkomstig van dierenrassen die, op heden, van den aerdboden verdwenen zyn.

In die verzameling zyn de zoogdieren vooral wel bewaerd en voorgesteld in eene natuerlyke houding. Tusschen de vogelen die er zich in groot getal en ryke verscheidenheid voordoen, merkt men byzonder eenen Albatros op, de grootste der bestaende roofvogels. De Albatros is dik van lyf, ongemeen sterk van bek en heeft op den rug een zwaer en rosachtig gepluimte. Zyne vleugelen meten, uitgespreid, meer dan vier voeten in de lengte. In de zuiderlyke gewesten houdt hy zich op. In weêrwil dier ongemeene zwaerlyvigheid, welke hem, als het ware, de minste vlugt buiten het water zou moeten beletten, is de Albatros een der vogelen die het beste vliegen en wier vlerken het meest bestand zyn tegen de vermoeijenissen van eenen langdurigen togt. De inrigting van bedoeld Musaeum is men den geleerden professor Savi verschuldigd.

De Hof voor plant- en- kruidkunde werd, ten jare 1544, ingerigt en telt op heden meer dan dry duizend verschillige soorten van gewassen. De vermaerde Andrea Cesalpino⁽⁴⁾, leeraer in wysbegeerte en geneeskunst, was er de eerste bestierder van. Vóór zyne komst, rangschikte men enkel

(1) Génie du Christianisme, 4^me partie, liv. VI, Ch. VI, pag. 110. Brux. 1850.

(1) Zie: l'Athenaeum français, 11 meert 1854.

(2) Geboren, in 1519, te Arezzo, in Toscanen, stierf hy te Rome, in 1603.

(3) Werd geboren te Cremona, in 1671, uit voornamen huize, en stierf den 4^den july 1742.

(4) Geboren, ten jare 1731, te Marraneesch, een toskaneesch dorp, en den 22^sten september 1803, te Pisa, overleden.

[p. 167]

de planten volgens hunnen geboortegrond, hunne eigenschappen of alle andere kenteekens, even weinig geschikt om hunne onderlinge verdeeling met orde en juistheid op te maken; volgens zyn stelsel werden de planten geordend ten aenzien van de kenmerken uit de opgeleverde vrucht getrokken, en vooral naer gelang van het getal der inwendige holtens, den vorm, de schikking van het zaed - verschillige punten waervan hy het in achtnemen als zeer belangryk beschouwde. Met de grootste kunde beschreef Cesalpino de planten van zyn vaderland en liet een kruidboek na, waerin 768 plantensoorten zyn gerangschikt⁽¹⁾. In het verdeelen der bergstoffen is men hem even ettelyke goede stelregelen verschuldigd⁽²⁾.

Niet ten onregte beroemt zich Pisa de geboortestad te zyn van Leonardo, vermaerd wiskundige die, de eerste, in 't begin der dertiende eeuw, de araebsche cyfers en het algebra deed kennen. In die wetenschap gaf hy onderrigt en mogt er dan ook de eerste grondbeginselen van volmaken. Toen hy zich te Bugia bevond, eene stad in Africa, waer zyn vader eene factory voor de pisaensche kooplieden had ingerigt - leerde hy rekenen volgens arabische wyze en schreef over die kunst eene latynsche verhandeling getiteld: Liber abaci, compositus à Leonardo, filio Bonacci, Pisano, in anno 1202. Dank zyn handig en geleerd bemoeijen, toefde het destyds niet lang of dit wetensvak werd alom in Europa bekend. Leonardo di Pisa beweert dat de arabische cyfers ons weleer van de Grieken dan wel van de Indianen zyn overgekomen. Wy laten hem dit punt ter beslissing over en melden ten slotte, dat hy, buiten hooger genoemde verhandeling, er nog eene over het Landmeten schreef. Beide werken bevinden zich in de Magliabecchiana te Florentiën beroemde verzameling die, heden, meer dan 139,000 boekdeelen en 11,000 handschriften telt.

Gedurende verscheidene eeuwen was het enkel door het reizen der geleerden dat kunsten en wetenschappen in Europa bekend mogten geraken. De leeraers die van Hoogeschool veranderden, kwamen in hunne nieuwe verblyfplaets aen, en voerden er de geleerdheid in die zy, by het uitoefenen van hun ambt hadden verkregen in de steden welke zy kwamen te verlaten. Voor wat de leerlingen betreft, deze, verpligt als zy waren groote afstanden te doorloopen om de lessen van befaemde meesters by te kunnen woonen, na het voleindigen van hunnen leertyd, keerden naer hun vaderland terug voorzien van de kopyen der nieuw bekende werken en bragten alzoo, buiten hunne wete, tot het bevorderen der kunsten en wetenschappen ontzaglyk veel by. 't Waren vooral de kloosterlingen der Orde van den H. Benedictus die al den tyd, welke na het plegen hunner geestelyke oefeningen overbleef, zich aen het verzamelen en uitschryven besteedden van de handschriften der geleerde professoren en die aldus, door hunnen onvermoeiden en geduldigen arbeid, de meesterstukken der oudheid voor de toekomst wisten te bewaren. Het bezit waerin wy zyn van de meeste dier beroemde werken, doet ons het verlies betreuren van andere litterarische voortbrengselen, uit vroegeren tyd, die ons niet meer dan by name bekend zyn. Men zou zich op onze dagen geen denkbeeld kunnen vormen over de snelte met welke de gewrochten van voorname geleerden werden uitgeschreven en in de verste gewesten verspreid, toen, wanneer er noch drukkunst, noch dagblad, noch welkdanig middel tot regtstreeksche en onmiddelyke mededeeling der gedachte bestond. Na het opkomen van den boekdruk werd het verspreiden der kennissen by middel van het overschryven natuerlyk zeldzamer en hielden ook de Hoogescholen op zoo druk, als vroeger, bezocht te worden. Sedert de uitvinding der drukkunst reikt de stem des leeraers tot op verderen afstand, maer zyne talryke toehoorders zyn verdwenen.

Opmerkensweerdig genoeg voor den letterkundigen roem van Italië, ziet men van den oogenblik waerop Karel de Groote⁽¹⁾ Pieter van Pisa en Paulus Diaken (787) naer Frankryk ontbood om er hun onderwys te geven, - ziet men, zeggen wy, de leeraerschap in de fransche scholen uitsluitelyk aen italiaensche geleerden worden toevertrouwd.

Ch. J. Vanden Nest, priester.

(Wordt voortgezet.)

(1) Zie zyn werk: De plantis, libri XVI. Florentiae 1583.

(2) Zie: Dictionnaire historique de la Médecine ancienne et moderne, door Dezeimeris et Raige-Delorme, tom. I. Paris 1831.

(1) Die vorst besteedde, onder geleide van Alcuinus, veel tyd en arbeid aen de studie der Rhetorica, der dialectiek en der sterrekunde. Tot dan waren al de volkeren, onder zyn gezag geplaetst, zonder geschrevene wetten gebleven; hy beval in die leemte te voorzien en terwyl hy zynen onderdanen een wetboek gaf, bezorgde hy den opstel eener algemeene spraekleer die hun, ter beschaving, van niet minder nutte moest wezen.