De Vlaamsche School. Jaargang 4

Schetsen uit het Natuerleven.
Het gras.
Granen of ‘graminéés.’

I.

Het is een schoone zomeravond. - De zon heeft met al haren luister des hemel baen doorloopen. - Het

[p. 157]

westen alleen is nog met dit prachtig purpervuer overdekt, hetwelk wy zoo dikwerf bewonderen, en ons evenwel telken male met een nieuw gevoel van grootschheid treft.

De vlugge bewoonders onzer Scheldestad spoeden zich dan ook in menigte, om de oude spaensche ringmuren te verlaten, en eens wat versche lucht in te ademen.

Overal ziet men hun troepsgewys door de velden dwalen, in de smalle veldpaden zich verstroeijen en, nu en dan, stilstaen om over den oogst te praten.

Gints ziet men den zwaer beladenen hooiwagen van uit de verte naderen. - Het gouden stof zweeft ronklend rond de wielen henen; de paerden stappen snuivend vooruit, terwyl een aental jeugdige meisjens van boven op den wagen zitten, blyde liederen zingend, of de jonge lieden plagend, die naest den wagen gaen.

Hoe bly zyn deze lieden! en waer ligt dan de sleutel tot dit raedzel verborgen, dat aen deze brave landlieden zulke uren van zielgeluk en hartenvreugde geeft? Het is de ryke oogst ons rechtstreeks uit de hand Gods toegezonden, onder zynen vryen hemel ingezameld; het is het bewustzyn van eigen vlyt en eigene verdiensten dat ons gemoed met onwêerstaenbare banden aen den Schepper hecht, wiens Alvermogen wy nergens meer gevoelen als in zyne wonderbare natuer.

Doch niet alleen aen den landman die het gras zaeit en oogst; die den plant tot vreugde en geluk ziet opgrooijen ook aen ons, stadbewooners, geeft zy gelegenheid tot denken!

Geestig vrolyk wordt my altoos het hart by het zien van eene jeugdige groene grasplein en van alle gewassen; hoe vurig, hoe prachtig ook van aerd en kleur, is er echter geen plant welken ik zoo oprecht bemin, als den teederen graspyl.

En hoe anders? Bekleedt de Almogende zelve de aerde niet eerst met het groene gras? - Toen zyn machtig woord sprak: ‘De aerde drage gras en kruiden,’ gewis wilde hy aen dezen, ons zoo nederig schynenden plant, een hooger doel toekennen.

Later spysde de Zaligmaker 5000 menschen met 5 brooden; het wonder, de vermenigvuldiging van het brood, uit de vrucht van het gras bereid, had ook een verheven doel dat zich dagelyks bevestigt op eene andere wyze; want heden by een niet 50 mael, maer millioenen en millioenen mael grooter getal van menschen, voedt het zelfde brood ons toch allen; het wonder des Zaligmakers gebeurdt dagelyks voor onze oogen: naer mate het menschdom vermeerdert, vermeerdert ook het brood; maer wy, verblinde stervelingen, wy zyn het die, als geblinddoekt, zyne wonderen ontkennen, tot dat het gras ons ook overdekt en ons de zoete rust bereidt onder zyn groen tapyt te sluimeren.

II.

Bladerloos toont de boom zyne takken; alle gewassen zyn schynbaer dood; want de winter beheerst de natuer; stil stapt de landbouwer door de velden en met voorzichtigheid gaet hy over den groenen boord der veldpaden en grachten, mits de wegen onbruikbaer zyn door regen en slyk.

Die groene boord is gras. Die enkele rietpeilen, die in de gracht voor den kouden wind waggelen en buigen, zy zyn gras; en die graenvelden welke hy in oogenschouw neemt, zy zyn ook gras.

In het algemeen, is het gras de meest bekende en eigenaerdigste plant. Zy draegt in alle hare afdeelingen een karakter dat haer nooit miskennen doet: door haren hollen gladden stengel, van afstand tot afstand met knoopen voorzien; hare smalle spits uitloopende bladeren zonder ribwerk of insneden, en, eindelyk, door haer eigenaerdig bloeisel.

Onder het gras behooren: het algemeene gras der weilanden; de graensoorten zoo als: terwe, rogge, garst, haver, even als de ryst; het riet zoo als suikerriet, bambusriet, en zoo voorts.

Men telt, in het algemeen, by de 3000 verschillende soorten van gras en, in onze gewesten alleen, by de 500 soorten. Laten wy echter dit groote getal aen de liefhebbers en botanisten over, en bepalen wy ons by de 30 of 40 meest gekende soorten die op onze weilanden en groene velden groeijen, of spreken wy, in het algemeen, en beproeven wy om aen onze lezers die vurige liefde tot dit plantje in te boezemen, welke de Almogende ons zoo liefdevol geschonken heeft!

Als het woeste Orkaen, met zyne onwêerstaenbare woede, over berg en dal henen snelt, in zynen rassen loop, boomen en huizen verbryzelt, en de zee uit hare oevers dryft, wat vermag dan zyne woede op het gras?

De graenvelden dalen, als de baren der zee, op en neder; de weilanden worden gezweept en nedergedrukt, maer, even snel, verheffen zy hunne hoofden weder en beschermen zelfs de vogels en het wild en alle diertjens, welke in hun midden eene schuilplaets komen zoeken.

Frisch en sterk als de jongeling in de lentejaren, vertoonen de groenvelden zich weder voor onze blikken. Krachtiger spruit het zaed, en bloemen, rood en blauw, zien vriendelyk door de halmen; bloemptjens, wit en geel, ploeijen hunne hoofdjens in den groenen bladenschyn der weilanden en reeds vergeten wy, by dezen vrede het stormige orkaen dat over deze velden bruisde; vergeten wy de gevaren die hen bedreigde zonder te berekenen door welke wyze beschikking dit teedere plantje behouden werd, naest den ontwortelden eik en de verbryzelde hut.

Dit komt mits zulk een volwassene plant het wonderbare van zynen levensloop aen onze oogen ontrekt; mits dezelve zoo stil en langzaem opgroeit; mits de ontwikkeling van zyne enkele gedeelten op eenen zekeren bepaelden tyd uitgestrekt zyn. Nogtans de tyd van zaeijen en oogsten

[p. 158]

is niets als één enkel jaer, één enkel jaer uit den tel der eeuwigheid!

Stellen wy ons dan het leven van een graspyl voor oogen, en schetsen wy zynen wasdom op eenen enkelen minuet af. Denken wy ons eene schoone gezuiverde plek land en een frische landman die het graen met volle handen uitzaeit, dan met de egge omdraeit en aen God de belooning van zynen arbeid overlaet.

Nauwelyks heeft de aerde deze millioenen van korreltjens ontvangen, of zy ontwaekt uit den slaep waerin zy voor korten tyd gedompeld lag. Het bewustzyn van een hooger doel onsteekt de levens voor hen die onder de harde en ruwe schelp verborgen waren; de styfselbloem wordt wak en aen beide punten des koreltjens komt eene zachte kiem ten voorschyn. De eene dezer zoekt het donker: de aerde; het is het worteljen; de andere streeft naer het licht, de opervlakte der aerde toe; het is de jonge kiem, de plantdrager.

De hoofdkracht van den jongen plant dient om de wortels te vormen: de gekende graenwortels, mits de eerste of de hoofdwortel maer juist zoo lang en voldoende is als de voorzorg waer de moederplant, het graenkorreltje, de bloem mede voorzag, want de bloem of styfsel in den graenkorrel opgesloten, dit voor ons zoo dierbaer melk, is ook ten zelfden tyde het eenige voedsel des jongen plants die anders onmogelyk met zyne tengere spruitelingen zich zelven voeden kon. Het eerste worteltjen en de kiem voeden zich er alleenlyk van. Maer onophoudelyk doorboort de kiem de aerde en streeft om de eerste daed van eigenbestaen te bereiken en, dicht aen het korreltje, vormt zich de eerste knoop. Thans is de korrel, een plant; spoedig wordt het tweede lid een knoop, iets langer als de eerste gevormd, en dan, by het aenleggen van het vierde lid, bereikt de jonge spruiteling reeds de aerde. Dit lid wordt met de volle dikte en zwaerte aengelegd, die het later noodig heeft om den geheelen plant te dragen.

Nog is er voor den jongen plant eene gewichtige taek te vervullen; het eerste en tweede lid met hunne knoopen in de aerde rustend, zyn als broeders des plants bestemd, want de zoldering van bloem in den korrel opgesloten, gaet verminderen en als eerstgeborenen, moeten zy voor de nakomelingen zorgen. Op weinigen tyd, dryven zy dan ook eene menigte wortels in de aerde die hun zoo machtig in den grond vastweven dat het later onmogelyk is hun uitteroeijen. Nu is de taek van den zaadkorrel en den eersten wortel voortbracht, en beide sterven af met de verzekering dat het werk het welk zy begonnen, volharden, en tot zyne bestemming gevorderen zal.

Thans stapt de plant in hare tweede levensperiode, het is die van de bladteeling, van de ontwikkeling des hoofdplants van halm en loofvorming, die voor de vorming als voorbereidsel dient.

De halm strekt zich uit; de bladeren spreiden bly hunne vleugels in de lucht en geheel de plant krygt dit vrolyke aenzien, dat ons zoo zeer verheugt by het wandelen door de velden.

Om aen de macht der winden te weêrstaen, heeft de Schepper hun met eenen korten elastischen stengel voorzien. De stengels zyn hol om ons te leeren, dat de massa niet immer de sterkste draegboom is.

Elke maend wordt de stengel regelmatig met eenen knoop voorzien, om aen den plant meer buigkracht en behoud te geven, naermate hy opgroeit.

Elke knoop geeft het leven en dient tot steunpunt aen een blad hetwelk zich tot de helfte van het hoogergeplaetste lid va t aen den stengel aensluiten alzoo de sterkte van den plant weder beurtelings vergroot.

Eindelyk bekroonen de bloeijende aren den geheelen plant. De are wordt uit wyd geplaetste bloeisels samengesteld, waervan elk enkel bloempje wederom zyne byzondere vormen en gedaenten heeft. In het midden van elk bloempje bevindt zich een langworpig rond knopje, de vruchtknop genaemd, die den ontstaenden zaedkorrel levert. Die vruchtknop is van twee witte vederkens voorzien zoo net en fraei gemaekt als het aen de wonderkracht der natuer alleen mogelyk is dergelyken te scheppen. Naest deze pluimpjens, bevinden zich drie draden aen het einde met een bolleken voorzien. Deze draden zyn stofdraden genaemd. Het is in hen dat de Almogende gewild heeft dat het leven van elken plant verborgen lag. Zy bevatten een poederachtig stof, aen het oog nauwelyks zichtbaer, en dit stof is de plant zelve; zonder dit stof is het onmogelyk aen een plant, van welken aerd ook, zich voort te zetten. De bestemming dezer stofdraden is de in hun opgeslotene stof over de pluimkens te stroeijen. Deze vangen het stof en laten hetzelve door kleine openingen in het binnenste van den vruchtknop door. In het binnenste van den vruchtknop aengeland, is het dit stof dat het begin van het toekomend leven geeft. Het vormt de kiemen van den aenstaenden zaedkorrel.

Blyven wy nog eenige stonden by dit schoon werk der Godheid staen en bewonderen wy nog eens hare wysheid in hare werken.

Een enkel stofkorreltje, een aen het bloote oog maer met moeite zichtbaer blaesje, vormt de aenvang tot een toekomenden zes voet hoogen korenhalm. Een dusdanig blaesje is ook het begin van den honderd voet hoogen eik. In deze oneindig kleine blaeskens ligt een leven, over het welke onze navorschingen met eerbied en ontzag stilstaen zonder het geheim te doorgronden. In dit geheimzining stofje ligt de onderscheid der menigte duizende planten; het zyn de duizende verscheidene aerden en soorten; zonder dat uit het stof der eenen, eenen anderen plant onstaen kan, ligt hierin het ontstaen van de gouden aren die oneindig

[p. 159]

vermeervuldigd, den ryken zegen over de aerde spreiden.

Elke zaedkorrel van terw of garst of van elk ander gras, is een kind van den moederplant gesproten, die het met zyn eigen bloed en merk voorzag, met al wat tot zyn aenstaende onderhoud vereischt werd. De schelp is voor hetzelve een beschermend kleedsel. De bloem vormt een genoegzaem voorraed, om later den jongen plant te voeden in welkers midden de kiem slaept, die nu reeds twee kleine eindpunten toont, het eene naer boven, het andere naer onder; het eene om later de halm, het andere de wortel te worden.

Maer veelvoudig zyn de gevaren en lotgevallen die den graenkorrel bedreigen van aen zyn bloeisel tot aen zyn opwekken tot een nieuw leven.

De voorzienigheid plaetste rond elk zaedkorreltje, twee holle gladde schelptjens, die zamen een klein bootje vormen. Eene derde en vierde schelp staen oprecht en vullen de plaets van mast en zeildoek in.

Deze bootjens of schipkens hebben een meervuldig doel: zy dienen om de bloeisels te beschermen tegen het hevige schokken en vryven van den wind.

Zy vangen de dauwdroppelen op en verdeelen de zware regendroppelen, welke de tedere bloeisels dikwerf verbryzelen zouden.

Zy dienen om de lichtstralen op te vangen, welke de aerde terugkaetst om die nogmaels, en nogmaels terug te kaetsen en, op deze wyze, het rypen der vrucht te bevorderen. Van dàer ook die tintelende gloed, welken wy, in den zomer, op de graenvelden en weilanden bespeuren.

Is de vrucht eindelyk ryp geworden, zoo dat zy van het stroo afvalt, om een zekeren schuilhoek te zoeken, dan ook vergezelt het bootje zynen vriend! (zoo als de goede daden de menschen vergezellen en hen opvolgen tot een hooger leven.).

Het stroo alleen blyft staen om de aerde te mesten en voedsel te geven aen zapvolle en heilzame planten. Valt het graenkorreltje in een beek of stroom, ho! dit is geen kwaed voor hem; zachtjens dryft het op zyn bootje heen. De zeilen vangen den wind en brengen het gewis in eene veilige have. Maer niet alleen het opgroeijen en bloeijen der grasplanten, maer ook hunne eigenaerdige stelsels tegenover andere planten, en de stelsels van gras tegen gras, zyn alle boven ons menschelyk vernuft.

Zoo zien wy dat het water en andere vloeibare stoffen, reeds, by een en twee graden koude, bevriezen. By vier en vyf graden koude, springen vliesschen, met water gevuld, aen stukken, en rotsen worden gescheurd en verbryzeld door de koude des winters. By dertig graden koude, die alleenlyk in de polarlanden heerscht, bevriest de kwik tot een vast metael, en het menschelyke lichaem zou op weinige minuten gedood zyn, als het niet door pelzen en vuer bewaerd werd. Nogtans de eenvoudige graenkorrel, niet grooter als een dauwdroppel, en alleenlyk door eene dunne schelp omkleed, dit korreltje bevriest niet; het bevriest zelfs niet by eene koude van veertig graden, en zulke koude komt in de natuer nooit ten voorschyn, maer wel in de studeerkamers der scheikundigen.

Niet minder merkweerdig is de zaedrust van den graskorrel. Men noemt zaedrust, dien tyd of dien slaep in welken de zaedkorrel verblyft van den oogst of het rypzyn tot den tyd dat hy weder begint te kiemen of te groeijen. Zoo zien wy, by voorbeeld, dat de koffyboon, by ons geplant, nooit groeit, welke maetregels en zorgen men ook gebruikt heeft, en dit, uit de enkele reden dat die boon onmiddelyk van den boom in de aerde moet geplant worden. Anders is het met het zaed van den lindenboom gelegen, dat eerst in het tweede jaer plantbaer wordt; de jeneverbeziën in het derde jaer; andere plant-zaden, zoo als de meloenen en pronkappels, groeijen na dertig jaren nog. Maer geen plant kan men by het gras vergelyken. Graenkorrels in de grafkelders van de romeinen en celten gevonden, waer zy zeker meer dan duizend jaren gerust hadden, leverden, uitgezaeid, volmaekte graenplanten. Zelfs de graenkorrels die men in de egyptische mumiënkisten vond, waer zy ten minste twee duizend jaren gesluimerd hadden, leverden nog groendragende planten op, zoo dat de tyd onberekenbaer is, hoe lang de graskorrel in zyne zaedrust verkeeren kan, wanneer hy droog en tegen den invloed der lucht bewaerd wordt.

Altoos grooter en grooter toont zich Gods almogendheid, hoe meer wy de eigenaerdige verschillen van den grasplant in oogmerk nemen. Welk een groot belang hebben Holland en een gedeelte van België niet in het Zandriet? Deze soort groeit byzonder weelderig op de dorre zandige duinen van Nederland; hare wortels dringen machtig ver den grond in, dryven, van afstand tot afstand, nieuwe scheuten omhoog en ketenen en weven het losse zand zoo vast ineen, dat zelfs de macht der zee het niet overweldigen kan.

Op het eiland Ysland is het plantenryk byna geheel verdwenen. Buiten het mos en weinig aerdappels, leven de Yslanders van het op onze duinen groeijende zandriet; voornamelyk op het oostelyke gedeelte van Ysland, liet de Voorzienigheid dit gras zoo overvloedig groeijen, dat hetzelve voor alle levensbehoeften voldoende is.

Nadat de plant geoogst is, wordt hy gezuiverd; by het vuer gedroogd en dan gemalen, geeft hy een smakelyk grouwachtig meel, waervan men koeken en soepen bereidt; als deeg, met zuer melk gemengd, sisma genaemd, is het voor de bewooners een ware kermiskost.

Wy zien hieruit hoe wonderbaer de natuer in toepassingen tegenover den mensch haer doel bereikt. Deze plant kan in alle landen, hoe warm of koud, hoe weelderig of arm zyn bestaen vinden. De natuer zelve hervormt zich, volgens onze behoeften.

[p. 160]

Dat by ons zoo dorre en vergetene zandriet wordt in Ysland, voor de inwooners, een smakelyke terwen donst.

Wat ons betreft, wy zouden er weinig behagen in vinden, zoo als ik denk; want onze terwplant is zeker voor ons van meer belang en het ware onrechtveerdig denzelven met stilzwygen voorby te stappen.

De algemeene overlevering zegt ons dat de terwe uit Persiën tot ons gekomen is. Dit is nogtans niet bewezen. Niet alleen vindt men dien plant daer niet in het wild groeijen, maer in de Celtische tael, de moedertael van Persiën, is het woord terw niet bekend en noemt men dien plant, het oostersche graen.

Wy Belgen hebben reeds een grooter recht op dien plant; hy strekt ons tot roem, want het was een belg uit het St-Franciscaner klooster te Gent, Vader Josse Rixe, die de eerste terwe naer Amerika overbracht en, nog heden, toont men in het Musaeum te Mexico een fleschken met dit eerste zaed gevuld.

De italiaensche stroohoeden, van het stroo eener zekere soort des terwplants gemaekt, hebben langen tyd de voorkeur der geheele wereld gehad, tot dat, over weinige jaren, de eerweerdige pastor Ramaux, dien plant en het maken der hoeden naer Italje ging nemen en in België dezen gewichtigen tak van nyverheid overbracht. In eene weinig neringgevende streke gevestigd, wilde hy, als ware herder zyner geliefde gemeente, niet alleen voor het eeuwige, maer ook voor het tydelyke geluk zyner medeburgeren zorgen. Zyne edele poogingen zyn ten vollen gelukt. Heden is dit vak in de gemeente Glans en omliggende dorpen, eene bloeijende nyverheid. De vermenigvuldiging van dit graen is verbazend. Plinius verhaelt, dat een zaekwaernemer van Augustus, uit de omstreken van Karthago, aen dezen laetsten een vierkanten voet aerde zond, op welken 400 pylen terw groeiden, allen uit één enkel korreltje gesproten. De geheele terwbosch bevatte zamen 7020 korreltjes.

Dergelyke gevallen gebeuren ook ten onzen tyde nog, en was het dan niet met recht dat Homerus de aerde graendrager, noemde. Wy denken dat onze beschryving van het gras uitgebreid genoeg is om te bewyzen waerom wy dezen plant zoo vurig beminnen; zoo haest er zich ons eene gelegenheid aenbiedt, zullen wy eene beschryving der Afrikaensche, Aziatische en Amerikaensche grazen geven; doch vóór wy scheiden, moeten wy nog een woord over de gevaren en ongevallen van onzen vriend verhalen, want in den nood is het dat men de deugd gewoonlyk het beste beproeft, en het leven van eenen schuldeloozen en deugdzamen grasplant is niet altoos zoo stil en zorgeloos als wy het wel denken⁽¹⁾.

Rudolph Erkens.

(Wordt voortgezet.)

(1) Zie Wagners Naturkunde.