De Vlaamsche School. Jaargang 4

Aenteekeningen over de melaetschen.
(Vervolg en slot. Zie bladz. 32.)

Scheurend zyn deze woorden: hiermede moet gy geduld nemen! door den franschen schryver, aenhanger der philosophische school, aengeteekend. Men sta ons echter toe dat wy aen hunne nauwkeurigheid twyfelen. Inderdaed, de afscheiding van de samenleving was reeds al te wreed, des te meer, daer de lydende overtuigd was, dat hy, na zynen dood, met zyne bloedverwanten en vrienden niet meer vereenigd werd: gewoonlyk werden de Lazarussen tegen hunne wooning begraven. Doch twyfelen wy aen deze woorden, wy houden evenwel voor echt het gebed van vaerwel dat de priester, volgens het manuale Camerac., over den zieken uitsprak; omdat de kerk altyd volgens hare goddelyke inrichting, de hoop naest het lyden heeft gesteld; - voorwaer de eene spreuk kon de ziel des lydenden niet bekwikken, doch de andere beloofde hem eene gelukkige toekomst, en het was wel noodig den leproos eenigen troost te schenken in het oogenblik dat hy al de wreedheid zyns lots gevoelde!

[p. 67]

Ja, dikwyls, zoo als wy reeds gemeld hebben, waren de maetregels verschrikkelyk die genomen werden om de voortzetting der ziekte te voorkomen; hoe hevig echter dit gevaer van uitbreiding ook mocht wezen, kunnen onze hedendaegsche begrippen niet den minsten vrede hebben met de alsdan gebruikte bewaermiddelen.

Te Luik, by voorbeeld, was het verboden eenen leproos op eenen afstand van tien stappen te naderen; wie dit verbod verbrak, mocht men doodslaen! Al die met die ziekte besmet waren, moesten overal eene witte roede in de hand dragen; wie eenen leproos dood sloeg die zyne roede niet by zich had, kreeg van den mombour of burgemeester eene vastgestelde belooning!

Alle melaetschen die men na het eerste bevel (van opsluiting) des bisschops op straet vond, en die oogenblikkelyk niet met de doodslagers naer een der Lazeryen gingen, werden doorschoten. (Conscience, Gesch. van Abulfaragus, bl. 94 en seq.)

Nochtans waren er dagen gesteld waerop het den Lazarussen toegelaten was in de steden te bedelen; er bestaet onderanderen desaengaende eene ordonnantie van Keizer Karel voor de stad Brussel gegeven 3^den january 1538, welke voorschryft: ‘dat sy die bidden ende haelen op die dagen, plaetsen ende tyden als sy dat altyd hebben geplegen te doene ende moghen doene en andersins niet, welke voor 12 Lazarusschen die de aelmoessen als vooren binnen dezer voorseyden stadt sullen mogen bidden ende halen, sullen moeten hebben en dragen de hoeijen met witte linten ofte coirden, handschoenen mantels, schotelen ende andere teekenen van oudts geordonneert, ende alst behoort, sonder dat sy haer water sullen mogen maken onder 't volck, in de beken oft ter plaetsen daer de andere lieden gemeenlyk hanteren, etc.........,........ insgelyks en sy met huere bloote handen niet mogen raken oft genaken eenige coorden oft hanckzeelen gemaeckt om de bellen te trecken oft te clincken, noch ook clepels oft clincken, oft iet anders het welck de andere lieden trecken oft handelen ende dat al op pene van gecorrigeert te worden ter ordonnantie ende discretie als voren.’

De costumen van Henegauwen bepalen ook de dagen waerop de melaetschen tot de stad toegang hadden, verbiedende, onderanderen, aen de herbergiers, aen de weerden, aen de handelaers in levensmiddelen, de besmetten ten hunnen huizen te laten eten of te drinken (Cap. 135).

Te Amsterdam hadden de leproosen jaerlyks twee vrolyke dagen: Koppertjesmaendag en dynsdag; dan reden zy met sleden, fluiten en trommels door de stad om aen de deuren der goede lieden aelmoesen te ontvangen. Dit gebruik heeft bestaen tot in 1604 (Le Long, Besch. der stad Amst., bl. 520).

Buiten de vastgestelde dagen, was de toegang tot de steden aen de melaetschen verboden, want de schrik die deze by de bevolking verwekten was dusdanig, dat wanneer een besmetten tot een dorp naderde, de gemeenteklok de inwooners ervan waerschuwde, opdat deze in hunne wooningen zouden vluchten. Wanneer er een onheil voorkwam, beschuldigde men er de Lazarussen van; alle de ongelukken werden aen de bygelegene leprooseryen toegeschreven, en dikwyls werden deze zieken de slachtoffers van de bygeloovigheid en den overdreven schrik.

In de maend July 1320 verspreidde zich in den Languedoc (Frankryk) het gerucht dat alle de waterputten en fonteinen door de Lazarussen vergiftigd waren; zonder de mogelykheid ervan te onderzoeken, onderhoort men eenen melaetschen die bekent hier toe, door de beloften eens joods aengeprikkeld geweest te zyn. Op eenen besmetten vindt men een gesloten pak, inhoudende den kop eener slang, paddepooten, vrouwenhair, in een zwart en stinkkend nat geweekt, welk hy verklaerde in de fonteinen te werpen: onmiddelyk werden eenige joden en leproosen gebannen, andere verbrand, en de goederen der melaetschhuizen en der joden aengeslagen. (Hist. de France au moyen-âge, par Capefigue, t. II, p. 113).

Zeven jaren vroeger (1313) had Philips-de-Schoone, om het volk te stillen, in Vlaenderen, ook een getal dezer ongelukkigen door het vuer doen sterven; (Meyeri, Ann. Fland. ad ann. 1313-14-id. Despars, Chr. vl.) eene nieuwe vervolging stond aldaer in 1321 tegen de Leproosen op. (Ziet over de zelve ook Durand, Ampliss. coll. t. V. col. 414).

Alhoewel de melaetschheid als ongeneesbaer aenzien werd, moesten er nogtans gevallen voorkomen dat eenige dier lydenden, de gezondheid wederkregen en van die plaeg verlost werden; dit blykt uit eenige burgerlyke voorschryvingen en byzonder uit het Manuale sive officiarium curatorum Insig. Eccl. Cameracensis recognit. et auctum per Rev. in Chr. Pat. et Dom. D. Maximil. a Bergis Episc. ac Duc. Camer. in het welk, voor dit geval, de dankzeggingmissen zyn aengewezen.

‘Ist dat het geschiede dat den sieken quam te genesen, soo wierd hy door de ervaren rechters wederom gevisiteert, ende geoordeelt synde erstelt te syn, laet men het selve aen den pastoor weten, den welcken in het sermoon het aen het volk bekent maekt, en den genesen wierd inde kerke gebragt; den pastoor dede als dan de misse van de HH. Dryvuldigheyt, van den H. Geest ofte van O.L.V. naer den tyd van het jaer.

De misse geeyndigt synde, soo vervoegde den genesen Lazarus sig weder met de gesonden.’ (Addit. et corrections etc. etc. door Gyseleers Thys).

Schandelyk is het voor het menschdom, dat tot zelfs de wreedste plagen, waermede ons geslacht werd geslagen, aenleiding tot den hatelyksten handel hebben gegeven. De

[p. 68]

milde giften, die ruimschoots in den onderhoud der melaetschhuizen voorzagen, hadden door de vermindering der besmetten, een zeker welzyn in die gestichten doen ontstaen. Dit feit werd door de luijaerdy en hebzucht te baet genomen: er kamen valsche leproosen! Deze schynen in Braband menigvuldig geweest te zyn, want volgens Zypaeus, (Notit. jur. belg. XI, 6.) moesten de geneesmeesters in de lazarushuizen een nauwkeurig onderzoek der besmetten doen, en er diegenen uit verwyderen welke onder den mantel der melaetschheid de bedelary uitoeffenden; zelfs is het aen den deken der leproosen (decanus leprosorum) toegelaten, indien hy twyfelt aen de verklaringen van hen die door de plaeg aengerand veinzen te zyn, deze laetste te doen bezichtigen en hier voor de getuigenis van deskundigen in te roepen (E. 21 aug. 1537).

Is het niet te bewonderen dat niet tegenstaende het besmettelyke karakter van de kwael, er lieden gevonden werden die, om beter de bedelary uitteoefenen en gemakkelyker van de menschlievenheid misbruik te maken, niet schrikten zich in het midden der melaetschen nedertezetten en zoo uit luiheid, uit zorgloosheid, hunne gezondheid, ja, hun leven in de weegschael stelden?

Deze hertverscheurende ziekte heeft van de XI^e tot de XVI^e eeuw gewoed en is langzamerhand verdwenen, zonder dat men de byzonder hiertoe gebruikte geneesmiddelen kan aenwyzen. Eene der laetste schikkingen die men desaengaende ontmoet, is het besluit van het magistraet van Brussel gedagteekend van 25 augusti 1556, welk eenige menschlievende persoonen benoemt om de aelmoessen voor de melaetschen rond te halen, belettende ten zelfden tyde, dat de besmetten de straten al bedelende mochten doorloopen. (Hist. de Brux. Wauters et Henne, t. 3, pag. 429).

In de XVII^e eeuw moest de Lazery uit Mechelen gansch verdwenen zyn. Inderdaed de Aertsbisschop Jacobus Boonen, overtuigd zynde dat de inkomsten van 3500 guld. s'jaers, welk het groot O.L.V. gasthuis aldaer bezat, niet toereikend waren tot den onderhoud der kloosters en der zieken, terwyl de religieusen van het sticht der ziekelieden of leproosy 5000 guld. intrest hadden en dat daer geene ziekenen meer waren, deed alsdan een deel der goederen ter weerde van 3500 guld. s'jaers, aen het O.L.V. gasthuis geven; aen ieder der nonnen der ziekelieden, 200 guldens latende. Maer deze laetsten stelden zich tegen 's bisschops schikking en verkregen van den Grooten-Raed handhaving, (maintenue); de kerkvoogd keerde zich alsdan tot het Staetsbestuer en bekwam van den Geheimen Raed, brieven van goedkeuring gedagteekend van 4 september 1640, ingevolge welke de verdeeling gebeurde. Dit is volgens ons het klaerste bewys dat er toen te Mechelen geene melaetschen meer bestonden. Wat de omliggende plaetsen aengaet, de aenteekeningen welke wy bezitten, duiden aen dat de leproosenhuizen langzamerhand zonder besmetten kwamen en deze gebouwen tot andere inrichtingen werden benuttigd; echter blyft het ons verwonderen dat Diericxsens, (Antw. Chr. nas. et cres.) die in het midden der laetstverdwenen eeuw schreef, bevestigt dat ten zynen tyde, het Lazarushuis te Antwerpen nog bestond en door melaetschen bewoond was; indien deze schryver waerheid spreekt, dan moet men toch doen aenmerken dat nergens in België op dit tydstip van de melaetscheid meer gewag gemaekt werd.

Eenige schryvers stellen, wy weten niet om welke redenen, de verslapping en de vermindering dezer plaeg gelyktydig met de ontdekking van Amerika van waer misschien andere ziekten in de oude wereld inval deden; is deze bemerking aennemelyk, dan zou men byna mogen denken, dat er eene soort van vergoeding bestaet, zoodat wanneer van de eene zyde, het menschelyk geslacht bevoordeeld wordt, het, van den anderen kant, een evenredig verlies onderstaet; doch redelyker schynt ons het gevoelen dier geneeskundigen welke getuigen, dat alle ziekten, na verloop van zekere jaren het menschdom overvallen te hebben, zachter en gematiger worden en eindelyk, door de voortzetting, als versleten worden.

Wat er van zy, wy moeten de Voorzienigheid dank wyten dat de thans bestaende Europeaensche bevolking verlost is geworden van eene yselyke plaeg, welke gedurende ruim vyf eeuwen ontelbare slachtoffers heeft gemaekt.

C. Seffen.