De Vlaamsche School. Jaargang 4

Galery van Nederduitsche dichters en prozaschryvers.⁽¹⁾
V.
Rhynvis Feith.

Alhoewel slechts in 1824 gestorven, rangschikt men soms Rhynvis Feith onder de dichters, die het overgangstydstip daerstellen tusschen de eeuw van Pels en de hedendaegsche litteratuer. Wy, voor ons, aenzien hem liever als den man, die met Van Alphen, Bellamy, Nieuwland en Bilderdyk den valschen en uitheemschen smaek, welke alsdan op den zangberg heerschte, met vernielenden slag omverwierp en, door zynen invloed, eene gansch tegenovergestelde richting aen den volkszin gaf. Feith opent inderdaed, in de jaerboeken der nederduitsche poëzy, een nieuw tydvak: hy slachtofferde den vorm, waeraen men zich slaefs genoeg kluisterde, aen den geest op, die toch alleen de schoonste uitboezemingen, leven, kracht en vuer schenkt, en putte immer zyne aendoenelykste betrachtingen aen de edele bronnen van het goede, het schoone en het ware. Onder dit oogpunt beschouwd, was Feith voor Nederland, een nieuwigheidsinvoerder. De reuzen zelfs onzer litteratuer hadden zich ook, onwetens en onwillens misschien, aen de kluisters laten boeijen, waermede de schoonheidstheorien der XVI^e eeuw, Europa zoo lang hadden geketend, en, in begeestering voor de deugd, vonden zy in het wezenlyke leven geene type volmaekt genoeg om haer tot schuilplaets te verstrekken. Feith integendeel verwierp het ideale en maelde ons de deugd, met al de hoedanigheden, die met de menschelyke zwakheid verbonden zyn, maer hy verwyderde zich nochtans van degenen, die, met hem medewerkten om den smaek te regelen en, door overmaet van gevoeligheid, welke de hoofdzakelyke karaktertrek bleef van alle zyne gewrochten, werd hy vader eener school, die even als de veranderlyke mode, wel eenigen opgang maekte, maer slechts éénen dag leefde.

Rhynvis Feith werd geboren te Zwolle op 7 february 1753, uit eene familie wier voorzaten vry aenzienlyke ambten by het bestuer van stad en staet bekleed hadden. Zyne moeder Elsabe Spaer, eene vrouw, met vernuft en geest begaefd, gaf aen haren zoon dit eerste onderricht dat op het jeugdig gemoed van het kind gewoonelyk eenen onuitwischbaren indruk nalaet. Een zekere Knoop werd later met zyne opkweeking belast

(1) Zie Bilderdyk, Vl. School, 2^e j. bl. 173 en 186, zie Van Ryswyck. Vl. School, 3^e j. bl. 36, 46 54, zie Van der Palm, Vl. School, 3^e j. bl. 100, zie Ledeganck, Vl. School, 3^e j. bl. 115 en 137.

[p. 62]

en slaegde zoo wel in de hem opgelegde taek, dat zyn leerling reeds op zyn dertiende jaer bekwaem was met vrucht de lessen der Hoogeschool te volgen. Doch vader Feith vond het onraedzaem en ongevoegelyk zynen jongen zoon reeds naer Leyde te zenden en vertrouwde hem aen de kundige leiding toe van Vanderklaauw, die hem met de grondbeginsels der wiskunde bekend maekte. Op zyn vyftiende jaer vertrok Rhynvis eindelyk naer de Academie en werd na twee jaren van schitterende studiën, tot doktor in de beide rechten gepromoveerd.

Kort na zyne terugkomst in zyne geboortestad, trad hy in den echt met jv. Groeneveld, met wie hy veertig jaren lang in de beste eenstemmigheid van hert, gevoel en smaek leefde.

Feith sleet zyne dagen beurtelings op zyn landgoed van Boschwyck en te Zwolle, waer hy eenigen tyd het burgemeestersambt vervulde en later als ontvannger der convoijen en licenten, het vertrouwen en de achting der burgery verkreeg.

Zyne uitspanningsuren waren teenemael aen de letterbeoefening toegewyd. Zyn eerste leermeester, die zich iets of wat met rymelary bezig hield, schynt hem den lust tot de poëzy ingeboezemd te hebben. Dit getuigt ten minste de verknochte vriendschap die hy den man tot aen zynen dood toedroeg. De indruk door deze eerste proeven op hem gemaekt, bleven niet zonder belang voor de vaderlandsche litteratuer.

De gulden eeuw van Vondel, Hooft en Cats was sedert lang voorby en had plaets ingeruimd voor eenige Aristarken die, als zy niet slaefsch den vreemdeling nabootsten of vertaelden, hunnen zouteloozen smaek, hunne willekeurige stylregels, hunne gewaende zuiverheid en duidelykheid van tael deden zegepralen en hunnen invloed over al de vakken der kunst uitstrekten. Tegen de alleenheersching, die de litteratuer met den dood bedreigde, verzette zich uit alle hare kracht de Leydsche Rederykkamer: Kunst wordt door arbeid verkregen. Deze kamer was getuigen der eerste poogingen van Mv. de Lannoy, van Bilderdyk en van Feith, om aen de litteratuer eene geschiktere wending te geven. Feith werd de zendeling eener nieuwe school die, in navolging van Richardson, Ossiaen en Young by de Engelschen, van Klopstock en Goethe by de Duitschers, het godstienstig aestetisch gevoel tot grondslag nam. Geen wonder dat dus Feith door eenen innigen afkeer bezield was voor den eentoonigen en slaperigen toon der lettervruchten uit de XVIII^e eeuw en dat hy, in verscheidene zyner gewrochten, in zyne brieven over allerlei onderwerpen, in zyne romans, in zyne lieren leerdichen, het graf en de ouderdom namentlyk, den sentimentelen, of gelyk hy het zelf zegt, gewaerwordelyken smaek trachtte te besturen. Feith begreep dat de poëzy niet alleen by verbeelding leeft of slechts eene zinryke en krachtige tael behoeft; door eenen verfynden smaek gebonden, vol geestdrift voor het wezentlyke schoon, en door een echt godsdienstig gevoel verwarmd, wist hy dat de edele begeestering de moeder is van betooverende verzen. Hy vond dan ook voor zyne dichterlyke ziel een krachtig voedsel in de omstandigheden waerin het vaderland zich bevond. De slag by Doggersbank dreef zyne begeestering ten top en boezemde hem zynen eersten lierzang in.

Menige dichten volgden deze eerste proef op, maer weinigen overtroffen in fynheid van gevoel en verhevenheid van opvatting, de beide gezangen die hy tot lof van admirael De Ruyter vervaerdigde en met welke hy een dubbel eermetael wegdroeg in den pryskamp van het vroeger reeds genoemd genootschap te Leyde. Alhoewel deze stukjes by meerdere kortheid veel zouden winnen, bezitten zy niettemin vuer en verheffing genoeg om als meesterstukken door te gaen.

Omtrent dezen tyd vereenigde zich Feith met den onovertrefbaren Bilderdyk om de Nederlanden eene verbeterde uitgave te bezorgen van eenige der werken van Onno Zwier van Haren, die zich misschien alleen met zynen broeder boven den gildengeest zyner eeuw had weten te verheffen. Bilderdyk en Feith hadden nogthans strydige strekkingen ten opzichte van staetkunde; de eene was absolutist, de andere patriot. Maer voor echte Nederlanders, wien het heil en de roem van het Vaderland op het hert lag, was er geene partygeest meer, zoodra het de verheerlyking gold van den man die eens den zegeprael der vryheid door Oranje bezongen had. Voor Bilderdyk, een koningdom met Oranje tot stamhuis; voor Feith, het gemeenebest met Oranje tot stadhouder, ziedaer het geheele verschil dat tusschen hen bestond. Deze zucht tot eene onbekrompen vryheid en het herstel van het staetswezen doortintelt in menig vers van Feith en, toen de voet der vreemden den schoonen bodem vertrapte, waer vryheid drie eeuwen lang naest handel en kunst gebloeid had, wierp hy zyne lier weg om ze slechts op nieuw te hervatten op den dag dat het losgedonderd schot de terugvaert der vaderlandsche onafhankelykheid verkondigde.

Wanneer men de gedichten van Feith openslaet, bespeurt men spoedig dat hy de hoedanigheden van den lierdichter niet bezit. Alhoewel hy soms tot de krachtigste begeestering opklimt, gelyk in de onsterfelykheid dat in schoonheid en verhevenheid zynen lierzang op De Ruyter verre overtreft, is hy doorgaens hol wanneer hy in stoute vlucht opvaert en slechts dan gelukkig, wanneer de gloed der jeugd of de vaderlandsche opgewondenheid zynen gang bestiert. ‘Voor Feith is de zachte bespiegeling, gelyk M. Hofdyk zeer juist zegt⁽¹⁾,

(1) W.J. Hofdyk, Gesch. der nederl. letterk. Amsterdam, gebroeders Kraay, bladz. 410.

[p. 63]

het veld waerheen de oorspronkelyke rigting zyns geestes hem zichtbaer leidde. Op den bodem zyner ziel lag eene neiging tot weemoed en somberheid, die zich als voortredend element in zyne dichterlyke voortbrengsels doet kennen. Het is de volle adem van die weemoed en dier somberheid, die heen waeit door het omvangrykste zyner gedichten’ De zoogezegde lierzangen van Feith kenmerken zich dus veeleer door eenen leerstelligen en godsdienstigen toon waerdooor hy heilzame waerheden onder een zinlyk en dichterlyk kleedsel in de herten weet te printen. Zyn graf, zoo ryk aen treffende schoonheden en verhevene denkbeelden, de ouderdom, de eenzaemheid en de wereld zyn wel degelyk leerdichten, waerin de mensch in zyne hoogste belangen en zyne eeuwige bestemming beschouwd wordt, maer die onderwyzende strekking vindt men insgelyks terug in meest alle zyne dichtwerken. Hiervoor zullen wy slechts wyzen op Karel en Lucia, dat alhoewel wat langdradig in sommige epizoden, toch hier en daer denkbeelden bevat die men, zelfs na eene enkele lezing, nimmermeer vergeet en waerin de dichter zyn gemoed vertrouwelyk met geheel zyn gevoel uitstort.

Godsdienst, deugd en Vaderland, ziedaer drie wettige driften die hem in begeestering opvoerden en aen zyne opgetogen ziel de heerlykste toonen ontwrongen. Waer de poëzy onbekwaem was om den steen van verdwaelde herten te doorklieven en ze tot de belydenis der waerheid over te halen, vatte hy andere wapens om den godsdienst tegen de lichtzinnige aenvallen eener valschelyk zoogenaemde wysheid te verdedigen. Hiervan getuigen zyne brieven over de Kantiaensche wysbegeerte, zyne Verhandeling over de uitbreiding der Evangelieleer en meer andere gewrochten.

Behalve godsdienst en vaderland, bezielde de liefde ook wel eens de snaren zyner lier. In zyne jeugd, volgde hy hier het voetspoor van Bellamy, maer in ryperen leeftyd, vindt men den man terug, door wien de grondregels van Bilderdyk niet vruchteloos werden beoefend. Doch, in het minnelied, waervan hy zelfs de voorschriften in eenen zyner brieven opteekende, ontsierde nooit een onzuivere toon zyne snaren. Het was, gelyk de schryver van zyn levensbericht het zegt, ‘de liefde niet, die een Weiland, afgedaald uit zyne ideale hoogte en maar al te zeer met het grove stof bevredigd, verheerlykte, het was eene meer gezuiverde hartstogt, zoo als die, door den godsdienst gelouterd, by de ouden genoegzaam onbekend was.’

Feith beproefde ook het treurspel, maer, evenmin als Bilderdyk was hy voor dit vak opgewassen, en men gevoelde de zwakte zyner krachten. Alhoewel hy zich boven de gewoonte des tyds verhief, die hare onderwerpen in de goden- en heldeneeuw der oudheid zocht en den knoop van het stuk boven de karakterschildering en de zedelyke strekking plaetste, zondigden zyn Mucius, zyne Thersa, zyn Ines de Castro en zyne Johanna Gray te zeer door gevoeligheid, zwakheid van karakterteekening en traegheid van gang om zynen dichterlyken roem in onze oogen te vermeerderen.

De prozawerken van Feith, zyne romance Julia, Ferdinand en Constantia, het dagboek myner goede werken en verscheidene zyner brieven lyden insgelyks aen overmaet van gevoeligheid, gebrek dat het hoofdzakelyk kenmerk was der school welke Feith tot opperhoofd aenzag en naest diegene van Bilderdyk, machtig tot de verheerlyking eener nieuwe oorspronkelyke, nationale letterkunde bydroeg. Feith, met al zyne schoone hoedanigheden, met zyn oorspronkelyk gevoelvermogen, heeft men, niet ten onrechte, gebrek aen diepzinnigheid ten laste gelegd en van zelfbehagende eentoonigheid beschuldigd, die een onderwerp op de zelfde zyde beschouwende de gemoederen schokt, ontmoedigt en soms verbittert. Zyne navolgers, en zy waren talryk, overtroffen hem in nog dit gebrek; zy doorploegden de kwynende gewaerwordingen van het menschelyk hert en zochten op hun pallet de smachtendste kleuren op om een tafereel vol van teederheid en verstikkende gemoedsaendoeningen op te hangen. Die hersenschim hield niet lang stand en week voor de slagen van den wysgierigen Kinker, den geestigen Arent Fokke, die het sentimentele zoodanig bespottelyk maekten dat zonder nadeel te veroorzaken, het eindelyk buiten de mode viel.

Op het veld der Kunst bleef Feith niet ondadig. By het voorbeeld voegde hy de les. In zyne brieven over verscheiden onderwerpen treft men verhandelingen aen over het heldendicht, de romance, het minnedicht, het onwaerschynlyke, de navolging der natuer, het bevallige, de genie, den smaek, de liefde, enz., en in dezen duizendkleurigen voorraed is een ryke schat besloten van aesthetische grondregels, ingegeven door eenen kieschen maer altyd gevoelerigen smaek. Doch, dit ter zyde gelaten, bewees Feith eenen grooten dienst en bevruchtigde hy mild, gezamentlyk met Kantelaer, den grond die reeds door Van Alphen ontgonnen was.

Wy hebben reeds hooger gezien dat Feith, gelukkig in zyne letterkundige loopbaen, het niet minder was in zyn huishoudelyk verkeer. Te midden der bezigheden van zyn ambt, vloeide zyn leven in stille stroomen heen, op zyn buitenverblyf van Boschwyk, een der aengenaemste van Over-Yssel. ‘Hier kon hy (Feith), volgens het gezegde van den reeds gemelden levensbeschryver, zyne hertelyke liefde voor de natuer voldoen; hier vond hy die eenzaamheid, welke tot verpoozing der verstrooijingen der wereld dient aan alle waarlyk edele zielen; hier was een plekje vooral hem byzonder dierbaar, een hut op eenen heuvel, die een bekoorlyk uitzicht gaf op landeryen, op eenen arm van de Vecht, op Zwolle, Hattem en de bergen van Veluwe.’ Doch, welke roos heeft geene doornen? Welke zomerdag geene schaduw? Welk genoegen besluit in zich geen druk? Op 12 juny 1812, onttrok hem de

[p. 64]

dood zyne dierbare gade. Deze onherstelbare slag woog zwaer op zyne ziel en ontwrong haer eenen treurzang waerin de gryze bard het wee zyns herten klaegt. Ziehier een enkel loover van den treurwilg dien hy op haer graf plantte:

Hoe dikwerf doolde ik sinds myn eenzaam Boschwyk rond

Terwyl op elken tred de ziel my scheen te ontglippen!

Ik roep, ik schrei haar na op d'eeuwig doodschen grond,

En Ockjen! Ockjen! beeft van myn betraande lippen.

Na het overlyden zyner echtgenote, zoo er iets den dichter kon troosten dan was het gewis de herstelling van Nederland onder het koninglyk gezag van Oranje. Deze heuchelyke gebeurtenis boezemde hem eene hulde in aen den vorst, die geroepen was het vaderlandsch staetsschip te besturen. Zulke belangloosheid, deze vergetelheid van oude veten en vorige twisten, verdienden en verkregen haren loon. Met het ridderkruis van den nederlandschen leeuw reeds vereerd, droeg men hem nog de verhevenste staetsambten op, die hy dan ook gewetensvol bekleedde tot dat hy, door afnemende ligchaemskracht, genoopt werd zyn ontslag in te dienen.

De bloeijende toestand des vaderlands, de roem dien eene talryke dichterenschaer met goed bekroonden uitslag bejoeg, die weelderige oogst van het zaed, dat hy gedeeltelyk had uitgestrooid, was dit alles niet eene bron van vreugde en bemoediging voor den gryzaerd wiens eigenliefde toch gestreeld moest zyn door het gedacht zyn aendeel tot dit zalig uiteinde bygebracht te hebben?

Elf jaren na het afsterven zyner diep betreurde wederhelft, ontsliep onze zanger, (6 February 1824, daegs na zynen een-en-zeventigsten verjaerdag), een talryke kroost nalatende waervan sommigen, zyne voetstappen volgende, den nederlandschen Helicon beklommen en hunnen vader zoo niet evenaerden, dan toch weerdig bleven.

Een gedenkzuil werd den dichter opgericht in de hoofdkerk zyner geboortestad. Maer behoeft men praelgraven van marmer of arduin voor zulken wier gedacht voortleeft in hunne werken tot in het verstkomend nageslacht? Zyn roem is onwrikbaer gevestigd in het hert der Nederlanders en veil tegen de aenrandingen der kritieken, die als zomermuggen wegdryven, terwyl de genie eeuwig blyft vonken.

Ferdinand van Tergow.

Antwerpen, October, 1857.